گذري به ويژگي‌هاي آماري انتخابات 11 اسفند
احسان هوشمند
طبق اطلاع‌رساني‌هاي صورت گرفته حدود 40درصد از واجدين شرايط در انتخابات روز جمعه 11 اسفند ماه 1402 شركت كرده‌اند. دليل اعلام سريع نسبت و نرخ مشاركت 40درصدي در انتخابات در كل كشور، ثبت شماره ملي راي‌دهندگان به صورت آنلاين است. ثبت آنلاين شماره ملي راي‌دهندگان موجب مي‌شود تا مسوولان برگزاري انتخابات به سرعت و در آن واحد بتوانند تعداد دقيق راي‌دهندگان براساس سن و جنس و شهرستان را ثبت كنند. برمبناي اين شاخص بررسي‌هاي تكميلي درباره انتخابات اخير مي‌تواند ابعاد متفاوت و معناداري از ميزان راي برحسب تفاوت‌هاي سني و جنسي و منطقه‌اي را روشن كند.
1- به گفته رييس ستاد انتخابات كشور، در انتخابات اخير بنا بر مجموع واجدان شرايط اخذ راي در كل كشور، ۶۱ ميليون و ۱۷۲ هزار و ۲۹۸ نفر بوده كه بنا بر آمارهاي اعلامي حدود 40درصد از واجدين شرايط در انتخابات شركت كرده‌اند اما اين نسبت در كل كشور براي شهرستان‌هاي مختلف همسان نيست. همان‌گونه كه در انتخابات پيشين مجلس نيز ميزان مشاركت در استان‌هاي مختلف كشور تفاوت معناداري داشت. در انتخابات يازدهم مجلس شوراي اسلامي كه در 6 اسفند ماه 1398 برگزار شد در برخي مناطق مانند شهر تهران ميزان مشاركت در حد 26درصد بوده است درحالي كه ميزان مشاركت در برخي استان‌ها حدود 50درصد يا كمي بيشتر گزارش شده است. از 31 استان كشور 10 استان با بيش از 50درصد واجدين راي در انتخابات شركت كرده‌اند و 21 استان با مشاركت كمتر از 50درصد در انتخابات شركت كرده‌اند.
در ۱۶ استان هم مشاركت بين ۴۰ تا ۵۰درصد بود. همچنين 5 استان با كمتر از 40درصد در انتخابات سال 98 مشاركت داشته‌اند. در انتخابات اخير مجلس اين اعداد كمي تغيير كرده و روند كاهشي بوده است. مثلا درحالي كه در انتخابات سال 1398، 60درصد از واجدين شرايط در استان ايلام راي داده‌اند در انتخابات جمعه 11 اسفند ماه اين ميزان به حدود 53درصد تنزل يافته است. در مجموع كشوري نيز ميزان مشاركت در انتخابات مجلس نسبت به مجلس قبل روند كاهشي داشت.
2- حدود 50 شهرستان كشور بيش از 200 هزار نفر جمعيت دارند. تعداد شهرهاي با جمعيت بالاي 300 هزار نفر نيز حدود 30 شهر كشور است. اعلام ميزان مشاركت واجدین شرايط در مراكز شهري بخش ديگري از مختصات انتخابات اخير را روشن مي‌كند. به سخن ديگر اطلاعات موجود نشان مي‌دهد هر چه جمعيت شهرها بيشتر باشد ميزان شركت در انتخابات روند كاهشي بيشتري داشته است. يعني شهرهاي با جمعيت بيشتر ميزان مشاركت كمتري نسبت به شهرهاي كم‌جمعيت‌تر داشته‌اند. به دليل ثبت شماره ملي راي‌دهندگان اين اطلاعات به سادگي قابل ارائه است. يعني انتخابات اخير وجه روستايي بيشتري داشته و روستاها و شهرهاي محروم يا شهرستان‌هاي داراي جمعيت كمتر مشاركت بيشتري داشته‌اند. مراكز مهم شهري چون تهران، البرز، فارس، اصفهان و مشهد نيز مشاركت كمتري داشته‌اند. حتي ميزان مشاركت در انتخابات شهر تهران نيز نسبت به انتخابات گذشته با 2درصد كاهش به حدود 24 درصد شركت واجدين راي رسيد.
3- يكي از ويژگي‌هاي تازه انتخابات در كشور ميزان قابل توجه آراي باطله است. يعني آراي سفيد يا آراي مخدوش كه به آراي باطله مشهور است. در سيزدهمين دوره انتخابات رياست‌جمهوري كه به انتخاب سيدابراهيم رييسي منجر شد حدود 13درصد آرا باطله بود. يعني اگرچه در انتخابات رياست‌جمهوري سيزدهم كمتر از 50درصد و حدود 48درصد واجدين شرايط در انتخابات مشاركت داشتند اما از اين ميزان بخش بزرگي يعني حدود 3740000 راي نيز آراي باطله بود و پس از راي ریيسي آراي باطله در رتبه بعدي قرار داشت. به نظر مي‌رسد اعلام رسمي و تفكيكي آراي مجلس اخيز نيز واجد همين شگفتي باشد و بخش قابل توجهي از آراي اخذ شده آراي باطله باشد تا اين ساعات كه نتايج تفكيكي در حال انتشار است مشخص شده در حوزه انتخابيه يزد و اشكذر و ندوشن آراي باطله ۲۹ هزار و ۳۰۳ راي دوم است. اين پديده نيز در جاي خود قابل تحليل و بررسي است.
4- يكي ديگر از داده‌هايي كه مي‌تواند در تحليلي عميق‌تر انتخابات اخير راهگشا باشد ويژگي‌هاي سني شركت‌كنندگان در انتخابات مجلس دوازدهم است. اگرچه به دليل عدم انتشار ويژگي‌هاي سني مشاركت‌كنندگان در انتخابات كه به واسطه احصای شماره ملي ميسر است بنا بر شواهد موجود مي‌توان گفت ميزان مشاركت با گروه سني واجدين راي نيز در رابطه است. يعني گروه‌هاي سني جوان‌تر نسبت به گروه‌هاي سني بالاتر مشاركت كمتر در انتخابات اخير داشته‌اند. ضمن آنكه احتمال دارد بخشي قابل توجه از آراي باطله نيز مربوط به گروه سني جوان‌ترها باشد كه به نوعي انگيزه آنان براي مشاركت در انتخابات به دليلي نگران‌هاي بعدي شغلي و كاري و تحصيلي را برجسته مي‌كند.
5- عدم حضور ابراهيم رييسي در ميان كانديداهاي خبرگان تهران يا قم يا مشهد يا يكي ديگر از استان‌هاي پرجمعيت كشور از جمله ويژگي‌هاي ديگر انخابات اخير است كه با احتساب آمارها مشاركت و نوع مشاركت معنادار ويژه‌اي به انتخابات اخير كشور مي‌دهد. هر چند آقاي رييسي دليل عدم حضور انتخاباتي خود در تهران يا مشهد را تاكنون منتشر نكرده است.
هر نوع بررسي آماري ميزان مشاركت در انتخابات اخير مجلس بدون درنظر گرفتن اين مختصات جمعيت شناختي و جامعه‌شناختي نمي‌تواند ابعاد پيچيده انتخابات اخير را روشن كند. تأمل در اين ابعاد و ديگر ابعاد انتخابات اخير مي‌تواند زواياي متنوعي از تحولات اجتماعي در ايران امروز را روشن‌تر كند. البته اگر گوش شنوايي باشد.