نتایج انتخابات محلی در ترکیه که شکست معناداری را برای رجب طیب اردوغان به همراه داشت، می‌تواند برای او و حزب اعتدال و توسعه هشدار آمیز باشد. اردوغان بیش از 20 سال است که بدون چالشی چشمگیرحکومت می‌کند و مخالفان سیاسی‌اش در حال نزاع و آشفتگی به سر می‌برند. اما همه چیز به وضوح در حال تغییر است؛ با نسل جوان‌تری از رهبران و شهرداران، حزب اصلی اپوزیسیون ترکیه، حزب جمهوری خلق ترکیه (CHP) برای اولین بار در انتخابات محلی این هفته، حزب محافظه‌کار عدالت و توسعه (AKP) اردوغان را شکست داد.
ناظران و تحلیلگران این شکست را به اعتراض افکار عمومی نسبت به سیاست های اردوغان مرتبط می‌دانند. رای دهندگان ترکیه‌ای نارضایتی خود را از رئیس جمهور و سیاست‌های او کمتر از یک سال پس از پیروزی‌اش در انتخابات عمومی ابراز کردند و نامزدهای اپوزیسیون را در همه شهرهای بزرگ پیروز کردند. در آنکارا، پایتخت، منصور یاواش ، شهردار مخالف اردوغان دو برابر بیشتر از آرای نامزد حزب عدالت و توسعه رای به دست آورد. مهم‌تر از آن، در آوردگاه استانبول، شهردار محبوب این شهر، اکرم امام اوغلو، قاطعانه نامزد مورد حمایت اردوغان را شکست داد. استانبول با بیش از 15 میلیون نفر جمعیت، از بسیاری از کشورهای اروپایی پرجمعیت تر است و همین امر نشان می دهد که قدرت شهردار آن تا چه اندازه مهم تلقی می‌شود. خود اردوغان در سال 1994، با پیروزی در انتخابات شهرداری‌ها به شهرت رسید. او به خوبی می‌داند و بارها نیز گفته بود که «هرکس استانبول را برد، ترکیه را برده است».
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در بحبوحه تورم افسارگسیخته و بالاترین هزینه استقراض از بانک مرکزی از زمان به قدرت رسیدن بیش از دو دهه پیش، در پای صندوق‌های رای در برابر حزب اصلی مخالف شکست خورده است. بر اساس نتایج اولیه منتشر شده توسط تلویزیون دولتی تی آر تی، حزب عدالت و توسعه اردوغان (AKP) در انتخابات شهرداری های روز یکشنبه برای اولین بار در تاریخ ازحزب اصلی اپوزیسیون، حزب جمهوری خلق ترکیه عقب افتاد. اما دلایل و نتایج این شکست نیز حائز اهمیت است.
چرایی شکست حزب اردوغان
به گزارش شبکه تی ار تی، حمایت از حزب عدالت و توسعه به 9/35 درصد رسیده است، در حالی که حزب جمهوری خلق ترکیه با 3/37 درصد پیشتاز رقابت‌ها بود. نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد که رای‌دهندگان در بیشتر نقاط کشور در برابر حزب حاکم ایستاده اند، اما این تغییر در مناطق شهری چشمگیرتر بوده است. این امر عمدتا به دلیل تورم مداوم بالا بود، حتی پس از اینکه اردوغان به بانک مرکزی اجازه داد تا نرخ بهره کلیدی کشور را به 50 درصد، بالاترین سطح از زمان به قدرت رسیدن حزب حاکم در سال 2002، افزایش دهد. در حالی که هزینه‌های وام‌دهی بالاتر منجر به رکود در نظر مصرف‌کننده شده است، هنوز مسیر افزایش قیمت‌ها که با نرخ سالانه کمی کمتر از 70 درصد در حال اجراست، معکوس نشده است. امره پکر، مدیر اروپایی گروه اوراسیا، درباره سیاست‌های اقتصادی اردوغان گفت: «به نظر می‌رسد رأی‌دهندگان حزب و نامزدهای پیشنهادی اردوغان را به خاطر مشکلات اقتصادی در انتخابات شهرداری تنبیه کرده‌اند». حزب عدالت و توسعه قرار بود کرسی‌های شهرداری را در 23 شهر به دست بیاورد که در مقایسه با 39 کرسی در سال 2019 کاهش داشته است. شبکه تی ار تی همچنین گزارش داد که حزب جمهوری خلق ترکیه در 36 استان پیشتاز رقابت ها بود، در حالی که در انتخابات گذشته 21 استان پیشتاز بود.
اردوغان خطاب به هوادارانش در مقابل مقر حزب عدالت و توسعه در آنکارا به شکست اعتراف کرد و وعده «انتقاد از خود» را داد. او گفت که «انتخابات 31 مارس یک نقطه عطف است. ما نتوانستیم در انتخابات محلی نتایجی را که انتظارش را داشتیم به دست آوریم». نتایج یکشنبه حاکی از محبوبیت رو به فزونی اکرم امام اوغلو است. شهردار اپوزیسیون استانبول با استناد به نتایج اولیه با اختلافی حدود 10 درصد اعلام پیروزی کرد.
این پیروزی نبرد گسترده‌تر بین دو حزب مخالف سیاسی برجسته ترکیه تلقی می‌شود، و به نظر می رسد جنگ بر سر اقتصاد از همه برجسته تر باشد.
به گفته ولفانگو پیکولی، رییس شرکت مشاوره تنئو، با این حال، نتایج انتخابات بعید است بین اردوغان و تیم سیاستگذاران ارشد اقتصادی او به رهبری مهمت شیمشک، وزیر دارایی فاصله ایجاد کند. پیکولی افزود که هیچ تغییر قابل توجهی در سیاستگذاری اقتصادی پیش‌بینی نمی‌شود. او همچنین معتقد است که خطر اصلی برنامه سیاست شیمشک، که نظم و انضباط بودجه عمومی و نرخ‌های بهره بالا را برای مهار تورم تعیین می‌کند، این است که اردوغان افزایش ندادن حداقل دستمزد و حقوق بازنشستگان را در نیمه دوم سال 2024 دشوار خواهد یافت. رییس جمهور گفت که اجازه نمی دهد نتایج انتخابات برنامه‌های اقتصادی او را مختل کند. اردوغان گفت: «ما برنامه میان مدت خود را با قاطعیت اجرا کردیم. از گام‌های پوپولیستی که بر کشور، ملت و نسل های آینده ما سنگینی می‌کند اجتناب کرده‌ایم. ما شاهد نتایج مثبت برنامه اقتصادی خود خواهیم بود که منجر به بهبود تورم خواهد شد».
بانک مرکزی ترکیه در حال حاضر نرخ سود اصلی خود را از 8 درصد در کمتر از یک سال به 50 درصد افزایش داده است. روزنامه‌های حامی دولت حریت و ینی صفاح بر «پیام» رای دهندگان به دولت تاکید کردند. روزنامه ملی‌گرای سکولار سوزکو، که مخالف اردوغان است، در صفحه اول خود «انقلاب را در صندوق های رای» منتشر کرد، در حالی که روزنامه بزرگ مخالف جمهوریت از «پیروزی تاریخی» استقبال کرد.با این همه انتظار می‌رفت که حزب جمهوری خلق ترکیه در استانبول و آنکارا، پایتخت‌های اقتصادی و سیاسی که این حزب در سال 2019 ادعای حاکمیت بر آنها را داشت، پیروز شود. اکرم امام اوغلو، شهردار استانبول، قهرمان مخالفان از زمان تصاحب کرسی شهرداری در پنج سال پیش در یک نبرد سخت، اکنون به نظر می‌رسد که برای انتخابات ریاست‌جمهوری در سال 2028 شرکت کند.
از سویی دیگر، شهرهای بزرگ ترکیه در سال‌های اخیر ظاهرا به نامزدهای سکولار تمایل بیشتری نشان داده‌اند. امام اوغلو در سال ۲۰۱۹ کنترل استانبول را به دست آورد و به کنترل ۲۵ساله اردوغان بر این شهر پایان داد. حزب او، حزب جمهوری خلق ترکیه، نیز در همان انتخابات، پایتخت آنکارا را از حزب اردوغان گرفت و شکستی سخت برای رییس جمهور ترکیه، رقم زد. حتی پس از دومین پیروزی متوالی خود در استانبول، امام اوغلو نبرد دیگری برای مبارزه دارد. در استانبول کنترل شهری با جمعیت تقریبا 16 میلیون نفر با بودجه سالانه 6/6 میلیارد دلار دشوار به نظر می رسد. پرداخت‌های کمک‌های اجتماعی از بودجه شهرداری برای رای‌دهندگانی که از بحران هزینه زندگی ترکیه آسیب دیده‌اند بسیار مهم است. نحوه تخصیص این بودجه در شوراهای شهرداری تصمیم‌گیری می‌شود، تسلط بر آنجا به اندازه کسب کرسی شهردار مهم است. البته امام اوغلو متهم به توهین به اعضای شورای عالی انتخابات است که می‌تواند منجر به محرومیت او از سمت‌های سیاسی شود.
همچنین، بخشی از کاهش آرای حزب عدالت و توسعه به دلیل تصمیم حزب اسلامگرای رفاه نوین برای معرفی نامزدهای خود بود که به اتحاد بین این دو پایان داد. بر اساس نتایج اولیه، شهردارانی که زیر پرچم این حزب فعالیت می‌کنند، نزدیک به 6 درصد از آرا را به دست آوردند. حزب رفاه جدید به شدت از سیاست های اقتصادی اردوغان و امتناع دولت او از توقف تجارت با اسراییل علی‌رغم جنگ در غزه انتقاد کرد.
« احیای دموکراسی»
امام اوغلو به هوادارانش گفت که این رای «پایان فرسایش دموکراتیک در ترکیه و احیای دموکراسی را نشان می‌دهد». او اذعان داشت که پیروزی او «اهمیت بسیار زیادی دارد». در همین رابطه، سونر کاگاپتای از موسسه واشنگتن در صفحه خود در شبکه ایکس نوشت: «امام اوغلو رقیب اردوغان در انتخابات سراسری بعدی کشور است». او افزود: شهردار استانبول «این شانس را دارد که رییس جمهور ترکیه شود. ترکیه می‌تواند از غافلگیری مجدد حزب عدالت و توسعه جلوگیری کند، ولی بازی رقبا ادامه دارد». برخی ناظران همواره معتقدند که شکست اردوغان و حذف او از صحنه سیاسی ترکیه کاری بسیار دشوار است چرا که او به خوبی میدان بازی را می شناسد و می‌تواند در بالا و پایین آن به خوبی حرکت کند.
اردوغان که در سال 2003 نخست وزیر و در سال 2014 رییس جمهور شد، در اوایل ماه مارس گفت که انتخابات شهرداری آخرین انتخابات او خواهد بود. رهبر 70ساله با این وجود یک شبه به حامیان ناامید خود گفت که آنها «نباید» چهار سال باقی مانده تا انتخابات ریاست جمهوری بعدی را بیهوده و در ناامیدی تلف کنند. این اظهار نظر از عزم جزم او برای ماندن در صحنه خبر می‌دهد. اما کار بسیار دشواری پیش رو دارد.
به عقیده آیدین تاسباس، تحلیلگر مسائل ترکیه، انتخابات اخیر در این کشور درس‌هایی برای دیگر دموکراسی‌های در حال مبارزه در خود دارد که به دنبال شکست دادن نیرو‌های قدرتمند حاکم هستند. او معتقد است که کلید شکست این نیروها «فرهمندی» رهبران اپوزیسیون است. تنها یک سال پیش، مخالفان ترکیه، علی‌رغم اینکه اقتصاد متلاطم ترکیه برقرار بود، نتوانستند اردوغان را در انتخابات عمومی خلع سلاح کنند. این امر تا حد زیادی به این دلیل بود که احزاب اپوزیسیون بر سر کمال قلیچداراوغلو توافق کردند که به نظر فرهمندی و جسارت لازم برای تغییر در صحنه ترکیه را نداشت. اما با اکرم امام اوغلو در مقام جانشین امیدها بیشتر شده و پویایی علیه اردوغان تغییر کرده است.
با تمام این اوصاف، به نظر می رسد هنوز زود باشد که اردوغان را شکست خورده جنگ دانست. درست است که او یک نبرد را باخته است، اما هنوز جنگ را نباخته و با تجربه‌ای که از صحنه سیاست در ترکیه به دست آورده است، می‌تواند خود و حزبش را بازسازی کند. او فردی عمل‌گرا است که می‌تواند به طرز ماهرانه‌ای اتحادها را برای ماندن در قدرت تغییر دهد. سومین و آخرین دوره ریاست جمهوری اردوغان در سال 2028 به پایان رسیده است، اما به نظر نمی‌رسد او قصد خالی کردن صحنه را داشته باشد. راهبرد او احتمالا این است که تا سال 2028 سیاست های خود را بازسازی کند، چرا که امید دارد بتواند اقتصاد ترکیه تحت رهبری خود را بهبود بخشد و از مزایای آن برای بازگرداندن وجهه خود سود جوید. اردوغان همچنین برای ایجاد یک دوره دیگر در قانون اساسی تغییراتی را اعمال خواهد کرد. برای این کار، او می‌تواند همان کاری را که در انتخابات گذشته انجام داد انجام دهد و برای مقابله با موج اپوزیسیون، ائتلاف راستگرا و محافظه‌کار خود را با احزاب اسلام‌گرا تقویت کند. چنین راهبردی تنها باعث تعمیق دو قطبی شدن اجتماعی و تاکید بیشتر بر دموکراسی شکننده ترکیه می شود، اما می‌تواند اردوغان را نجات دهد.