هنرِ دراماتيك در قرآن
خلف‌الله، محمداحمد، اديب، محقق و قرآن‌پژوه نوانديش معاصر مصري. وي در 1334 (1295ش) به دنيا آمد (النص‌الكامل للمناظرة‌الكبري، ص 18). در دانشگاه ازهر و دانشكده ادبيات دانشگاه قاهره نزد استاداني چون طه حسين، مصطفي عبدالرازق و احمد امين تحصيل كرد. اما بيشترين تاثير را استاد ديگرش، امين خولي بر او نهاد كه خلف‌الله رساله دكتري خود را در موضوع بررسي ادبي قصه‌هاي قرآن زير نظر او گذراند و در 1326ش/ 1947 از آن دفاع كرد (احميده نيفر، ص 164) . به دنبال تاييد پايان‌نامه وي، هياتي ويژه با تجديدنظر در اين رساله آن را رد كرد و خواستار آن شد كه خلف‌الله پايان‌نامه تازه‌اي ارايه كند. با اين حال، خلف‌الله اصل پايان‌نامه را در 1332ش/ 1953 به عنوان الفنّ القصصي في القرآنِ الكريم به چاپ رساند (همان، ص 164-165). خلف‌الله علاوه بر تدريس در دانشكده ادبيات دانشگاه قاهره و موسسه مطالعات عربي اتحاديه عرب (جامعه‌الدول العربيه) در مصر، سال‌ها معاون وزارت فرهنگ اين كشور بود. وي در امور سياسي نيز فعاليت داشت و عضو موسس و دبيركل حزب التجمع‌الوطني التقدّمي الوحْدوي بود. آثار خلف‌الله در دو حوزه پژوهش‌هاي قرآني و تحقيقات صرفا ادبي است، اما شهرت وي بيشتر به سبب مهم‌ترين و بحث‌انگيزترين اثر او، الفن‌القصصي است. الفن‌القصصي در يك مقدمه، چهار باب و يك خاتمه تنظيم شده است. خلف‌الله در مقدمه به بيان انگيزه و روش خود در اين پژوهش پرداخته و گفته است تعاليم امين خولي در زمينه تفسير ادبي قرآن و توجه به شيوه اصوليان در پرداختن به مباحث لغوي در قلمرو احكام فقهي در رويكرد وي به اين مبحث و تطبيق آن بر غير آيات‌الاحكام، موثر بوده است. او با اين روش رساله فوق ليسانس خود را با عنوان «جدل القرآن الكريم» فراهم آورد، در حالي كه هنوز كاملا با اين شيوه نقد و تفسير آشنايي نيافته بود (رجوع كنيد به 1999، ص 31-32) . خلف‌الله بعدها در 1351ش/ 1972 اين رساله را با عنوان محمّد والقُوي المُضادّة در قاهره به چاپ رساند.
وي پس از انس عميق با اين شيوه، به اين نكته وقوف يافت كه راز پراكندگي و متعارض بودن آراي مفسران قرآن و مكاتب فكري مسلمانان در نيافتن مقصود واقعي قرآن از به كار بردن الفاظ است، زيرا جماعت‌ها و مكاتب فكري مختلف سعي كرده‌اند آرا و عقايد مطلوب خود را بر قرآن تحميل كنند بي‌آنكه بخواهند پيام قرآن را درك كنند. خلف‌الله قصه‌ها را از مهم‌ترين عوامل رواني مي‌داند كه قرآن در اموري چون جدل و گفت‌وگو، بشارت و انذار و در شرح مبادي دعوت اسلامي و قوت قلب بخشيدن به پيامبر اكرم و يارانش از آنها كمك مي‌گيرد، همچنانكه مشركان نيز گاه براي معارضه با قرآن از قصه و قصه‌پردازي بهره‌برداري مي‌كردند. وي سپس به بيان ملاحظاتي در باب قصص قرآن پرداخته است، از جمله اينكه علماي مسلمان قصص قرآن را متشابه فرض كرده‌اند و اين فرض مبتني بر حقيقي و واقعي تلقي كردن اين قصه‌هاست؛ وحدت داستاني قرآن به هيچ‌وجه بر محور شخصيت انبيا شكل نگرفته، بلكه بيش از هر چيز مبتني بر موضوعات ديني و غايات اجتماعي و اخلاقي مندرج در قصه‌هاست؛ براي قرآن تاريخ صِرف، جز به ندرت، موضوعيت ندارد، بلكه در بسياري از موارد اركان و مقوّمات تاريخ، يعني زمان و مكان، تعمدا مهمل گذارده شده است. خلف‌الله معتقد است كه از منظر بررسي‌هاي ادبي، هرگونه تحقيق در باب قصه در ادبيات عربي نخست بايد با بررسي قصه‌هاي قرآن آغاز شود، چراكه قصه‌هاي قرآن دست نخورده باقي مانده‌اند. وي روش پژوهش خود را نيز توضيح داده كه باتوجه به موضوع مورد بررسي از جهات مختلف، روشي تازه است. گام‌هاي تازه‌اي كه وي در اين مسير برداشته به اين قرار است: گردآوري فقرات مورد بررسي در يكجا؛ ترتيب تاريخي دادن به اين فقرات؛ فهم متون، شامل فهم دقيق واژگان و تركيبات و جملات و اشارات تاريخي متن كه همواره مورد اهتمام مفسران و اصوليان بوده و فهم ادبي متن كه مبتني بر تعيين ارزش‌هاي عقلاني و عاطفي و هنري موجود در آن است؛ تبويب و تقسيم‌بندي بحث به اقتضاي روش يا مقصود پژوهش؛ التفات به نحوه تكوين متن مورد نظر از اين حيث كه كدام يك از عناصر تشكيل‌دهنده آن تازه و اصيل‌اند و كدام غيراصيل و تقليدي.
«هنر داستاني در قرآن كريم» عنوان ترجمه كتاب محمداحمد خلف‌الله است كه با ترجمه محسن آرمين توسط انتشارات نشر ني به چاپ رسيده است.
برخي از مهم‌ترين سرفصل‌هاي اين كتاب عبارتند از: معاني تاريخي اجتماعي، اخلاقي و ديني. هنر و ادبيات در داستان قرآني. مصادر قصه‌هاي قرآني. روحيات رسول و قصه قرآن.