حملات كنترل شده و محدود يا بازگشت به منطقه خاكستري؟
عارف دهقان‌دار
وقتي صحبت از اين مي‌كنيم كه دولت‌ها در نظام بين‌الملل بازيگراني عقلاني‌اند، اين بدين معناست كه دولت‌ها خاصه در شرايط بحراني با بهره‌گيري از نظريه‌هاي اصلي و معتبر روابط بين‌الملل و طي كردن فرآيند‌هاي مشورتي لازم، مبتني بر منطق هزينه - فايده و رويكردي خردورزانه، تصميمات خود را اتخاذ مي‌كنند.
پاسخ ايران به حمله اسراييل به مقر كنسولگري جمهوري اسلامي ايران در دمشق، هر چند از نظر بسياري از كارشناسان و تحليلگران، اندكي فراتر از حد تصور به نظر مي‌رسيد و عملا تابوي حمله مستقيم از سوي ايران به اسراييل را شكست و شجاعانه و جسورانه بود، اما به معناي غيرعقلاني بودن تصميم دولت جمهوري اسلامي ايران نبود.
پاسخ ايران را از اين جهت مي‌بايست عقلاني ديد كه كاملا كنترل شده و محدود و در چارچوب قواعد بازي بود. ايران از اصل غافلگيري در پاسخ خود بهره نبرد و اقدام خود را در شرايطي انجام داد كه سيستم‌هاي پدافندي اسراييل در بالاترين سطح آمادگي خود قرار داشتند و سپاه پاسداران انقلاب اسلامي با همكاري ارتش و وزارت دفاع، صرفا اهداف نظامي را هدف قرار داد و به دنبال گرفتن تلفات انساني نبود و اين موضوع را پيش از انجام عمليات «وعده صادق» از طريق كانال‌هاي ديپلماتيك به قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي، كشورهاي منطقه و واسطه‌ها اعلام كرده بود. درست است كه اين حمله از سوي يك كشور فاقد سلاح هسته‌اي به يك قدرت اتمي انجام شد، اما نبايد اين را فراموش كرد كه ايران خود يك كشور بالقوه هسته‌اي و در آستانه آن است كه طبق اعلام مسوولان ارشد كشور، هر زمان اراده سياسي لازم را داشته باشد، توانايي ساخت سلاح هسته‌اي را دارا است. علت تعداد بالاي پهپادها و موشك‌هاي شليك شده از سوي ايران را نيز مي‌بايست از اين جهت مورد توجه قرار داد كه ايران براي احياي موازنه و بازدارندگي خود، باید نشان مي‌داد كه مي‌تواند از سيستم چندلايه پدافندي اسراييل و شركاي منطقه‌اي او عبور كرده و موشك‌هاي خود را از خاك ايران در خاك سرزمين‌هاي اشغالي فرود آورد. لذا در طي يك برنامه‌ريزي استراتژيك، پهپادها و موشك‌هاي كروز ايران توانستند بخشي از سامانه‌هاي پدافندي اسراييل و شركاي آن را درگير كرده و هزينه‌هاي اقتصادي قابل توجه به آنها تحميل كنند، تا تعدادي از موشك‌هاي بالستيك، به اهداف مدنظر در پايگاه هوايي نواتيم و مركز اطلاعاتي رژيم در ارتفاعات جبل‌الشيخ برخورد كنند.
اين عمليات بر اساس ماده 51 منشور ملل متحد و حق دفاع مشروع ايران صورت گرفت كه چند ساعت بعد از اتمام عمليات، سردار باقري، فرمانده ستاد كل نيروهاي مسلح ايران، ضمن متناسب خواندن پاسخ تنبيهي ايران به رژيم صهيونيستي، اين عمليات را خاتمه يافته تلقي كرده و بيان داشت كه در صورت هر اقدام ديگر از سوي اسراييل عليه مواضع ايران، آماده پاسخ متناسب هستيم.
پس از پايان اين عمليات، مسوولان ارشد رژيم صهيونيستي ضمن تلاش براي ناموفق نشان دادن اين عمليات اعلام كردند كه در قبال اين اقدام ايران، در زمان و مكان مناسب پاسخ خواهند داد. جداي از سناريوهاي پيش رو، پيش‌بيني من اين بود كه اسراييل اگر بنا باشد دست به اقدام مستقيم از خاك سرزمين‌هاي اشغالي به خاك ايران بزند، اقدامش كنترل شده و محدود به يك يا دو پايگاه نظامي ايران خواهد بود و اسراييل اقدام به حمله به تاسيسات هسته‌اي ايران نخواهد زد، چرا كه هرگونه اقدام عليه تاسيسات هسته‌اي ايران مي‌تواند منجر به تغيير در دكترين دفاعي و هسته‌اي ايران شود و سخنان روز پنجشنبه سردار حق‌طلب، فرمانده سپاه حفاظت و امنيت مراكز هسته‌اي، روي اين مساله صحه گذاشت و تهديد ايران مبني بر تبديل شدن از يك قدرت اتمي بالقوه به يك قدرت اتمي بالفعل، سيگنال هوشمندانه‌اي از سوي ايران به اسراييل بود كه مي‌توانست بر محاسبات هزينه - فايده و نوع اقدام آنها تاثير لازم را بگذارد و منجر كنترل و محدود شدن گزينه‌هاي روي ميز آنها شود. سرانجام پس از گذشت 5 روز از عمليات «وعده صادق» شاهد اقدام محدود اسراييل در بامداد جمعه 31 فروردين بوديم كه منجر به فعاليت پدافندهاي اصفهان و تبريز گشت. گويا پايگاه هشتم شكاري اصفهان هدف اصلي اسراييلي‌ها در اين اقدام بوده است. هنوز اطلاعات در مورد اين حمله اسراييل كامل نيست و اخبار ضد و نقيض در مورد آن زياد است و نمي‌توان در مورد كميت و كيفيت آن سخن گفت و نمي‌دانيم كه دقيقا سطح اقدام اسراييل در چه ميزاني بوده و احيانا از چه پهپاد يا موشك‌هايي در اين اقدام خود استفاده كرده است.
لذا در جمع‌بندي اينطور باید گفت كه در ابتدا مي‌بايست منتظر اخبار تكميلي ماند تا ابعاد اين اقدام به صورت كامل مشخص شود تا با داده‌هاي كامل بشود رفتار ايران را در قبال آن پيش‌بيني كرد و همچنين اگر به فرض ابتدايي نوشته بازگرديم، بر اساس نظريات معتبر و خردگراي روابط بين‌الملل كه دولت‌ها را بازيگراني عقلاني مي‌داند، بعيد به نظر مي‌رسد كه طرفين به دنبال افزايش و گسترش دامنه تنش‌ها باشند و در نهايت اگر بنا باشد تنش‌ها ادامه پيدا كند و ايران طبق اعلام مسوولان بخواهد پاسخ بدهد، سطح آن محدود، كنترل شده و در چارچوب قواعد بازي خواهد بود و حتي ممكن است در آينده شاهد حملات پينگ‌پنگي محدود طرفين به پايگاه‌هاي صرفا نظامي يكديگر باشيم، تا شرايط به يك حالت تعادل برسد. ولي اين سناريو نيز بسيار محتمل است كه طرفين در نهايت ادامه تنش‌ها را در منطقه خاكستري ادامه بدهند و جاي حملات محدود و مستقيم، شاهد ايفاي نقش پررنگ‌تر از سوي ساير گروه‌هاي محور مقاومت بوده و اسراييل نيز باز به شكل محدود و كنترل شده مواضع ايران در ساير كشورهاي منطقه را هدف قرار بدهد و همچين محتمل است كه در آينده شاهد حملات سايبري طرفين به مراكز حساس و استراتژيك يكديگر باشيم. بايد منتظر ماند و تحولات را نظاره كرد.
كارشناس ارشد مسائل خاورميانه