جنگ میان جان و باران در بلوچستان!

از اواسط هفته‌ گذشته جنگی بسیار گسترده و ویرانگر، کم‌سابقه و نابرابر میان جان و باران یا طبیعت و انسان در بلوچستان در حالی رخ داد که بیشتر تمرکزها به حواشی رخدادهای سیاسی روز و نیز سیل کشورهای همسایه‌ عربی معطوف شده بود. آنچه رخداد سیل اخیر بلوچستان را با سایر حوادث مشابه سالیان گذشته در منطقه متمایز كرده ابتدا گستردگی جغرافیای سیل و نیز شدت و حجم بالای بارش‌هایی بوده است که به گفته کارشناسان در نیم قرن اخیر بی‌سابقه بوده و رکورد تازه‌ای را در تاریخ هواشناسی به ثبت رسانده. شمار قابل ‌توجه جان‌باختگان سیل اخیر و میزان و وسعت بالای آسیب‌های وارده به زیرساخت‌های شهری و روستایی و نیز حجم گسترده خسارات برجای گذاشته به کشاورزان و دامداران و باغات و محصولات کشاورزی از جمله مزارع موز، صیفی‌جات و سبزی‌جات و کشت‌های فصلی، قابل مقایسه با رخداد سیل در سنوات گذشته نبوده است.  به گفته کارشناسان هواشناسی میزان بارش‌های روزانه سیل اخیر در نیم قرن گذشته سابقه نداشته چنانکه حتی از ویرانگرترین توفان چند دهه پیش بلوچستان در سال ۱۳۸۶ یعنی «گونو» نیز چه از لحاظ حجم دبی آب و آورد رودخانه‌ها و یا وسعت و شدت بارندگی‌ها بسیار قابل توجه‌تر و بیشتر بوده است. بدون تردید چند عامل بسیار مهم در بالا رفتن میزان چشمگیر خسارات وارده سیل اخیر به زیرساخت‌های مختلف در بلوچستان به ویژه تاسیسات ناپایدار روستایی و خسارات جدی به واحدهای مسکونی نقش بسزایی داشته که تعلل در رفع آسیب‌های ناشی از سیل گذشته بر زیرساخت‌هایی چون جاده‌ها و راه‌های روستایی، برق، آب، تلفن و نیز عدم ترمیم و مقاوم‌سازی بافت‌های آ‌سیب‌دیده روستایی شرایط و زمینه را برای تاخت‌و‌تاز و ویرانی بیشتر سیل اخیر فراهم كرد. اگرچه مقامات مسوول سیستان‌و‌بلوچستان میزان اولیه خسارات وارده سیل اخیر در جنوب این استان را مبلغی حدود ۱۸ هزار میلیارد ریال تخمین زده‌اند، اما باتوجه به اینکه با گذشت بیش از پنج روز از این حادثه همچنان بسیاری از راه‌های روستایی مسدود هستند و نیز دسترسی به مناطق مختلف آسیب‌دیده امکان‌پذیر نیست، انتظار می‌رود حجم ویرانی به ‌بار آمده بسیار بالاتر و قابل‌توجه‌تر از برآوردهای اعلام شده باشد. 

همچنین تعداد جان‌باختگان و ناپدید‌شدگان سیل اخیر تا لحظه‌ نگارش این یادداشت توسط منابع محلی حدود چهارده نفر عنوان شده که با قطع مسیرهای ارتباطی ازجمله راه‌های روستایی، تلفن همراه و اینترنت و نیز صعب‌العبور بودن برخی مسیرهای کوهستانی احتمال دارد آمار قربانیان سیل اواخر فروردین ماه امسال بیش از این بالاتر برود که البته همین عدد جان‌باختن و مفقود‌شدگان ناشی از سیل نسبت به حوادث مشابه سالیان گذشته بیشتر است و قابل ‌توجه‌تر.  نباید از نظر دور داشت که تعدد حوادث و سوانح جاده‌ای ناشی از سیل اخیر نیز در اقصی نقاط این استان پهناور و تهی از زیرساخت‌های پایدار و استاندارد طی سیل اخیر بسیار بالاتر از آنچه بوده که در گذشته اتفاق افتاده و نمونه بارز آن دچار حادثه شدن ده‌ها خودرو و نیز دو دستگاه اتوبوس مسافربری همزمان در یک نقطه حادثه‌خیز بود و گرفتار شدن مسافران تا ساعت‌ها در آب‌های خروشان به ‌دلیل شکسته شدن بندهای محافظتی و ورود سیل به جاده ترانزیتی. اینها همه از جمله مخاطراتی بود که نگرانی‌ها را نسبت به ناپایداری وضعیت مسیرهای اصلی در حین بحران مضاعف كرد. به نظر می‌رسد کاهش بازه زمانی وقوع سیل و تکرار مداوم بارش‌های فصلی سیل‌آسا و نیز توالی حوادث ناگوار در سیستان‌و‌بلوچستان که هر بار خسارت مالی و جانی فراوان‌تری را نسبت به قبل برای شهروندان آن رقم زده، سبب شده که نه تنها پیامدهای میان‌مدت و بلندمدت این‌گونه حوادث به باد فراموشی سپرده شود، بلکه از میزان حساسیت‌های لازم مسوولان نسبت به وقوع دوباره حوادث مرگ‌بار و خسارت‌آفرین اینچنین کاسته و بی‌عملی‌ها را برای اقدامات جدی بازدارنده بیش‌تر و بیش‌تر کرده است. بی‌گمان اگر در سیل حدود یک ماه‌واندی پیش همان ابتدا به جای به ‌انحراف کشاندن نیازها و خواسته‌های اصلی سیل‌زدگان با توزیع مداوم آب‌معدنی، کنسرو لوبیا و تن ماهی بلافاصله نسبت به احداث بندهای حفاظتی، سیل‌بندها، ترمیم اصولی و استاندارد زیرساخت‌های آسیب‌دیده و نیز مقاوم سازی و بازسازی منازل مسکونی مردم اقدام می‌شد حال اینک ابعاد خسارات مالی و جانی سیل اخیر چنین گسترده و چشمگیر نمی‌بود؟ گذشته از اینها بر اثر سیل حدود یک ماه پیش متاسفانه منبع درآمدِ بسیاری از مردم به‌ویژه کشاورزان و دامداران از بین رفته و اکنون با بالارفتن دامنه‌ خسارات‌های ناشی از بارندگی‌های ویرانگر و سیل‌آسای اخیر بیم آن می‌رود که ناامنی غذایی و خطرات مهلک سوءتغذیه بیش از پیش اثرات سوء خود را بر سلامت کودکان و خانواده‌ها به‌ جای بگذارد.
به هر جهت حال ‌که بنیه‌ اقتصادی خانواده‌ها طی سالیان اخیر به ‌شدت تضعیف شده و همچنین کلنگ ساخت سالی یک میلیون مسکن دولت به سنگ خورده و نیز روند پرداخت تسهیلات مسکن در بانک‌ها کند پیش می‌رود اگر دولت اقدام جدی و فراتر از شعارهای معمول خود برای تقویت زیرساخت‌ها، احداث، بازسازی، مقاوم‌سازی، ترمیم واحدهای مسکونی و بافت‌های فرسوده و نیز شغل و معیشت ساکنان این استان اقدام نکند با توجه به پیش‌بینی تشدید دامنه فعالیت‌های بارشی مونسون در ماه‌های آتی بیم آن می‌رود که دامنه‌ خسارات ناشی از بارندگی و سیلاب‌های مخرب آتی از جنگی ویرانگر بالاتر برود و معیشت، سلامت و امنیت مردمان منطقه را دستخوش مخاطرات و بحران‌های سیاسی و اجتماعیِ تازه کند.