ناكارآمدي سازوكارهاي بين‌المللي درغزه
عليرضا قزيلي
از زمان تاسيس سازمان ملل متحد، قوانين بين‌المللي و سازوكارهاي قانوني مختلفي براي جلوگيري از قتل عامي كه امروز در غزه شاهد آن هستيم، بهوجود آمده است. اما در طول 75 سال گذشته هيچيك از اين سازوكارها در مورد فلسطين كارآمد نبوده است. در پي نسل‌كشي در رواندا و بوسني در دهه 1990، سازمان ملل متحد تصميم گرفت يك هنجار بين‌المللي جديد ايجاد كند كه از بروز اين‌گونه جنايات عليه بشريت جلوگيري كند. اين هنجار يا تعهد، «مسووليت حفاظت يا R2P » ناميده ميشود. «مسووليت حفاظت R2P » يك قانون نيست بلكه يك «اصل » است كه ريشه در حقوق بين‌المللي بشردوستانه دارد و مربوط به حاكميت و درگيري مسلحانه است. اين اصل ميگويد: «اگر كشوري نتواند از شهروندان خود در برابر آسيبهاي جدي محافظت كند، جامعه بين‌المللي موظف است براي حفاظت از آن شهروندان مداخله كند. » اين مداخله ميتواند به روشهاي مختلفي انجام شود: از تحريم‌هاي سياسي و اقتصادي گرفته تا تعقيب جنايي بين‌المللي و بهعنوان آخرين راه‌حل، مداخله نظامي-با مجوز شوراي امنيت-
از آنجا كه غزه يك سرزمين اشغالي بدون دولت شناخته شده است، مسووليت رفاه ساكنان آن بر‌عهده قدرت اشغالگر يعني رژيم اشغالگراسراييل است. طي سالها، شوراي امنيت سازمان ملل متحد در بيش از 80 قطعنامه شوراي امنيت، از جمله در مورد بحران در جمهوري آفريقاي مركزي، ساحل‌عاج، جمهوري دموكراتيك كنگو، ليبريا، ليبي، مالي، سومالي، سودان جنوبي، سوريه و يمن، از R2P اصل مسووليت حفاظت استفاده كرده است. از 7 اكتبر 2023، بيش از 33000 فلسطيني كشته شدهاند، عمدتا زنان و كودكان و حدود 73000 نفر زخمي شدهاند. مراكز بهداشتي كه تحت حمله يا محاصره قرار گرفتهاند ديگر قادر به مداواي زخميها نيستند. با وجود نشانههاي روشن فاجعه انساني و محكوميت گسترده بين‌المللي فجايع غزه، پاسخ جهاني دربرابر اين نسل‌كشي بسيار ملايم و كند و محدود به درخواست آتشبس و كاهش حملات نظامي بوده است.
چرا اصل شناخته شده «مسووليت حفاظتR2P » تا اين حد در بحران غزه غايب است و به آن استناد نميشود؟ چرا شاهد اقدامات جدي مثل «تعيين مناطق پرواز ممنوع» يا «اعمال تحريم‌هاي اقتصاي عليه رژيم اسراييل» يا «هر نوع مداخله نظامي براي محافظت از فلسطينيها در برابر جنايات اسراييل» نيستيم؟! شكست سازوكارهاي بين‌المللي در بحران غزه را در عوامل زير بايد جست‌وجو كرد:
ماهيت نظام بين‌الملل
كاربرد R2P بيشتر تحت‌تاثير منافع سياسي و پويايي قدرت ميان بازيگران نظام بين‌الملل است تا اصول حقوق بشردوستانه. اين ناسازگاري نه تنها اعتبار R2P را تضعيف ميكند بلكه نشان‌دهنده يك ناكارآمدي عميق‌تر در رويكرد نظام بين‌الملل به حقوقبشر و حفاظت است.
سكوت و بي عملي جامعه بين‌المللي
از سال 2013، رژيم اسراييل در 45 قطعنامه توسط شوراي حقوقبشر سازمان ملل (UNHRC) محكوم شده است. 45 قطعنامه برابر است با تقريبا نيمي از تمام قطعنامههايي كه اين شورا در مورد كشورها تصويب كرده است. از سال 1967 تا 1989، شوراي امنيت سازمان ملل متحد 131 قطعنامه بهطور مستقيم در مورد درگيري عرب- اسراييلي تصويب كرد، اما هيچكدام از اين قطعنامهها اصلا يا بهطور كامل اجرا نشده است.
مصونيت رژيم صهيونيستي از مجازات
كميسارياي عالي حقوق بشر سازمان ملل در آخرين گزارش خود در فوريه 2024، طيف گستردهاي از نگرانيهاي جدي در مورد غزه را بيان كرد: قتلهاي غيرقانوني، گروگانگيري، تخريب اموال غيرنظامي، مجازات جمعي، آواره شدن اجباري، تحريك نفرت و خشونت، تجاوز جنسي و شكنجه. همه اين اعمال توسط قوانين بين‌المللي حقوق بشر و بشردوستانه ممنوع است. اما هيچ مجازات جدي عليه رژيم اسراييل اعمال نشده و اين رژيم طي 75 سال اشغال و 16 سال محاصره غزه از نوعي مصونيت بهرهمند شده است. نمونه بسيار روشني از مصونيت رژيم اسراييل در حمله اول آوريل به اماكن ديپلماتيك ايران در دمشق ديده ميشود. طبق كنوانسيونهاي 1961 و 1963، محلهاي ديپلماتيك تحت هر شرايطي مصون هستند. اما در نشست تخصصي شوراي امنيت امريكا و برخي كشورهاي اروپايي اين نقض آشكار قوانين بين‌المللي را محكوم نكردند.
حمايت بي حد و حصر امريكا
ايالات‌متحده و برخي كشورهاي اروپايي بهدليل منافع استراتژيك خود در منطقه، تمايلي به مداخله عليه اسراييل ندارند. براساس گزارش سال 2023 موسسه بين‌المللي تحقيقات صلح استكهلم، 69% از خريدهاي تسليحاتي اسراييل از شركتهاي امريكايي، 30 % از آلمان و 0.9% از ايتاليا است. ايالات‌متحده سالانه 3.8 ميليارد دلار به بودجه نظامي اسراييل كمك ميكند و علاوه بر آن 14 ميليارد دلار ديگر در فوريه 2024 تصويب كرد.
ماهيت نامتقارن اسراييل و فلسطين
رژيم صهيونيستي از سال 1948 بهعنوان يك بازيگر دولتي توسط سازمان ملل شناخته شده است، در‌حالي كه فلسطين به طور جهاني بهعنوان يك دولت مستقل شناخته نشده است و معمولا بهعنوان يك «دولت ناظر غير‌عضو »در سازمان ملل طبقه‌بندي ميشود.
وتو امريكا در شوراي امنيت
ايالات‌متحده از زمان تاسيس سازمان ملل متحد 88 بار از حق وتو استفاده كرده است كه 61 مورد عليه فلسطين و براي حمايت از رژيم اشغالگر اسراييل بوده است. پس از 171 روز جنگ در غزه، در 25 مارس شوراي امنيت قطعنامه 2728 را تصويب كرد كه طي آن خواستار آتش بس فوري شد، حتي در اين قطعنامه ايالات‌متحده نه تنها راي ممتنع داد، بلكه بهطور شگفت‌انگيزي سخنگوي وزارت خارجه متيو ميلر گفت: «اين يك قطعنامه غير الزام‌آور است.» در شرايطي كه سازوكارهاي بين‌المللي موجود از حل بحران غزه ناتوان است، تنها گزينه باقيمانده ادامه فشار افكار عمومي و اقدامات جامعه مدني و توانمند‌سازي بازيگران غيردولتي براي احقاق حقوق فلسطينان است.
کارشناس مسایل بین الملل