قاچاق انسان؛ تهديدي عليه امنيت ملي- بين‌المللي
محمد بيات
در تعاريف جديد امنيت ديد سنتي و محدود به مسائل نظامي- امنيتي از بين رفته و ساير تهديدات اجتماعي- اقتصادي مانند تغييرات اقليمي، پولشويي، تجارت مواد مخدر و پديده قاچاق انسان نيز مورد توجه جامعه علمي و دستگاه‌هاي اجرايي در واحدهاي سياسي قرار گرفته است. قاچاق انسان عبارت است از استخدام، حمل‌ونقل، انتقال، پناه دادن غيرقانوني افراد به وسيله روش‌هاي همچون زور و فريب. به گزارش دفتر مبارزه با جرم و مواد سازمان ملل متحد مردان، زنان و كودكان در هر سن و شغلي مي‌توانند طعمه وعده‌هاي جعلي، كاريابي‌هاي تقلبي و حتي كارتل‌هاي جنايتكار باشند. قربانيان قاچاق انسان عموما در حوزه‌هايي همچون كار اجباري، باج‌گيري و سوءاستفاده جنسي بدون دريافت دستمزد يا حقوق كافي در كارخانه‌ها، كارگاه‌هاي ساختماني، زمين‌هاي كشاورزي و خانه افراد متمول مشغول به فعاليت هستند. با وجود برجسته بودن جايگاه كسب سود مالي در جريان اين فعاليت غيرقانوني اما اين امكان وجود دارد كه دولت‌هاي خارجي يا گروه‌هاي تروريستي با استفاده از ظرفيت اين قاچاقچيان به درون مرزهاي ملي ساير كشورهاي نفوذ كرده و اقدام به فعاليت‌هايي همچون ترور و خرابكاري كنند.
قاچاقچيان انسان براي فريب يا گروگان كردن افراد از روش‌هاي مختلفي بهره مي‌برند. انتشار آگاهي استخدام جعلي، دادن وعده‌هاي عاشقانه، آدم‌ربايي، فرصت‌هاي شغلي غيرواقعي، خريد افراد از خانواده‌هاي فقير و استخدام برده از بازار سياه تنها بخشي از شيوه‌هاي كارتل‌هاي فعال در حوزه قاچاق انسان براي ربايش افراد مختلف است. گروه‌هاي تبهكار سعي دارند تا از طريق گرفتن مدارك شناسايي اين افراد و عدم پرداخت وجه مناسب به آنها، همواره بر سرنوشت و اراده قربانيان سلطه داشته باشند. به عنوان مثال يكي از روش‌هاي اين گروه‌هاي غيرقانوني اخذ انواع ضمانت (تصاوير شخصي و ...) و چك از افراد دزديده/فريب داده شده با هدف جلوگيري از فرار يا رجوع آنها به پليس است.
گروه‌هاي فعال در زمينه قاچاق انسان نيز مانند ساير شاخه‌هاي فعال در حوزه جرايم سازمان يافته سلسله اقدامات غيرقانوني ياد شده را با هدف كسب سود مالي دنبال مي‌كنند. براساس برآورد صورت گرفته از سوي سازمان بين‌المللي كار سود ناشي از قاچاق انسان در سال‌هاي 2014- 2012 رقمي بالغ بر 150 ميليارد دلار بوده است. يك دهه بعد يعني در سال 2023 سود حاصل از اين فعاليت غيرقانوني به 245 ميليارد دلار رسيده كه معادل 0.26 درصد توليد ناخالص داخلي كشورهاي جهان است. از اين گردش مالي به ثبت رسيده 99 ميليارد دلار به حوزه استثمار جنسي و 51 ميليارد دلار به ساير حوزه‌هاي مرتبط با كار اجباري مانند مشاغل خانگي، كشاورزي، معدن، ماهيگيري، ساخت‌وساز و ... اختصاص دارد. در آخرين برآورد صورت گرفته در سال 2023 سود حاصل از پديده قاچاق انسان به 245 ميليارد دلار رسيده است. 169.9 ميليارد دلار به حوزه تجارت جنسي و 75.9 ميليارد دلار به انواع كار اجباري اختصاص دارد. براساس آمارهاي به‌روز شده در سال 2022 تعداد افراد درگير در زمينه كار اجباري به 23.6 ميليون بوده؛ اين در حالي است كه در سال 2014 اين آمار رقم 18.7 ميليون نفر را نشان مي‌دهد. گردش مالي پديده قاچاق انسان در يك دهه اخير نشان‌دهنده ظرفيت بالاي آن براي رشد فزاينده در سال‌هاي آينده است.
در تعريف جنگ تركيبي آمده است كه طرف متخاصم براي وارد كردن ضربه از انواع ابزارهاي متقارن- نامتقارن جهت آسيب زدن به نقاط ضعف طرف مقابل بهره خواهد برد. برهمين اساس با وجود تعريف قاچاق انسان در زيرمجموعه‌هاي جرايم سازمان يافته و پررنگ بودن گردش مالي اين اقدام غيرقانوني اما گاها ممكن است كارتل‌هاي فعال در اين حوزه بدون اطلاع از اهداف كارفرماي خود دست به اقداماتي عليه امنيت و بين‌المللي بزنند. به عنوان مثال اين امكان وجود دارد كه در ميان «جنگ سرد» ميان دو رقيب منطقه‌اي، دولت «x» براي ترور، خرابكاري يا سرقت اسناد حياتي دولت «Y» تصميم بگيرد تا تعدادي از نيروهاي نفوذي را وارد فضاي سرزميني دشمن كند. در صورت تحقق اين سناريو قاچاقچيان محلي- بين‌المللي با هدف كسب «سود مالي» و عبور امن نيروهاي دشمن خارجي مورد سوءاستفاده قرار گرفته و دست به اقدام مستقيم عليه امنيت ملي بزنند. نمونه آشكار تهديدات امنيتي قاچاقچيان انسان در جريان عبور امن عناصر وابسته به گروهك داعش شاخه خراسان از مرزهاي شرقي كشور كاملا قابل مشاهده است. به گزارش مراكز رسمي روزانه ده‌ها هزار نفر از مرز افغانستان به وسيله قاچاقچيان انسان وارد كشور مي‌شوند، بي‌آنكه هويت يا اهداف اين افراد براي ورود به كشور مشخص شود. در جنگ‌هاي نوين پتانسيل بالقوه قاچاقچيان انسان در نظام تصميم‌گيري سرويس‌هاي امنيتي از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. واحدهاي سياسي براي مقابله با دشمنان و رقباي خود ديگر تمايلي براي رويايي مستقيم و جنگ‌هاي فرسايشي ندارند. برهمين اساس دولت‌ها ترجيح مي‌دهند در محدوده «منطقه خاكستري» به دشمنان خود ضربه بزنند تا از اين طريق ضمن وارد كردن صدمه بيشتر به دشمن، كمترين آسيب را دريافت كنند. بر همين اساس قاچاقچيان انسان به عنوان يكي از زيرمجموعه‌هاي جرايم سازمان يافته داراي جايگاه ويژه‌اي در نبردهاي تركيبي هستند. «جنگ سايه‌ها» ميان ايران- اسراييل و استفاده سرويس موساد از اين پتانسيل براي رخنه در كشور و تهديد مراكز نظامي- اتمي يكي از مصاديق همكاري ناخواسته اين گروه‌هاي تبهكار با كشورهاي متخاصم است.
كارشناس ارشد مسائل خاورميانه