«قرن تركيه»؛ اهرم تازه اردوغان
محمود فاضلي
«قرن تركيه» كه در سالهاي اخير توسط اردوغان پيش‌بيني و بهطور سيستماتيك تبليغ شده است، تنها ميتواند با يك ماشين جنگي قدرتمند همراه شود كه ميتواند از هر دو ادعاي ژئوپليتيكي (ميهن آبي) و همچنين منافع اقتصادي كشور تقريبا 90 ميليون نفري پشتيباني كند. تركيه در سال گذشته در فهرست كشورهاي داراي بيشترين سهم از بازار جهاني سيستمهاي تسليحاتي در رتبه يازدهم قرار گرفت. بنابراين، از آنجايي كه كارشناسان معتقدند اين كشور در حال حاضر دومين ارتش متعارف قوي را از بين 32 كشور عضو ناتو دارد كه در چندين كشور حضور دارد و فعالانه در جبهه‌هاي جنگ شركت مي‌كند، رييس‌جمهور تركيه از تعيين سطح بالاتر با هدف آشكار تبديل آن به يك ابرقدرت بلامنازع منطقهاي ترديدي ندارد.
كليد اجراي آن، چيزي نيست جز ايجاد يك صنعت جنگي قوي كه قادر به انجام دو چيز باشد: از يك سو اطمينان از برآورده شدن بيشتر نيازهاي نيروهاي مسلح بدون وابستگي به واردات و تخصيص از شركا و متحدان و از سوي ديگر، براي داشتن يك جهت‌گيري قوي صادرات، پيوستن به باشگاه قدرتمندترينهاي اين بخش.
ارقام رسمي در واقع نشان ميدهد كه گامهاي مهمي در هر دو جهت برداشته شده است. تركيه سال گذشته در فهرست كشورهاي داراي بيشترين سهم از بازار جهاني سيستمهاي تسليحاتي در رتبه يازدهم قرار گرفت و صنايع اين كشور اكنون در حالي كه ادعاي رهبري و نقش بهويژه در زمينههاي خاص دارد و در نمايشگاههاي بينالمللي (مانند نمايشگاهي كه در 4 تا 8 فوريه در عربستان برگزار شد) به نمايش گذاشته شده است.
همچنين ميزان خودكفايي اين كشور قابل توجه است و پيش‌بيني ميشود امسال به 85درصد برسد. همچنين افزايش هزينههاي به اصطلاح «دفاعي» در بودجه امسال قابل توجه است كه ظاهرا به توافق حاصل شده با امريكا براي اف-16 نيز مربوط ميشود. بي‌شك تصوير فوق را بايد تا حد زيادي مديون حكومت اردوغان و حزب عدالت و توسعه دانست كه بيش از دو دهه پيش آغاز شد. اين تحول مهم تركيه با تحريمهاي متوالي غرب آغاز شد. به زبان ساده: به جاي به زانو درآوردن او، تحريم‌هايي است كه بر او تحميل شد و موجب محروميت او از برنامه توليد مشترك جنگنده‌هاي رادارگريز اف-35 بهدليل تامين سامانه موشكي 400 به فرصتي براي توسعه تبديل شد. در اين مرحله، يك ويژگي ديگر از روند بلندمدت، كه اهميتي را كه اردوغان از ابتدا به آن قائل بود را نيز ثابت مي‌كند.
اين واقعيت كه مستقيما توسط او هدايت ميشد، همان‌طور كه او آن را به افراد متخصص در كار خود و حلقه نزديك به خود سپرد. در ميان آنها به دامادش، «سلجوقي بايراكتار» كه رياست آن را بر عهده دارد، كه پهپادهاي مشهور جهان را توليد مي‌كند و بهگفته برخي، از جانشينان احتمالي اردوغان بهشمار ميرود.
بعضي از تحليگران با اشاره به حضور نيروهاي مسلح تركيه در خارج از مرزهاي اين كشور مدعي هستند از زمان امپراتوري عثماني دوره ديگري وجود نداشته است كه ارتش تركيه چنين ردپايي داشته باشد. تركيه علاوه بر حضور 50ساله خود در «قبرس شمالي»، نيروهاي نظامي خود را در چهار كشور خاورميانه حفظ كرده و در عين حال قصد دارد عمليات خود را در سوريه و عراق تشديد كند. اين كشور در آذربايجان و سومالي نيز نيرو دارد.
علاوه بر اينها، در يك سري ماموريتهاي نظامي بينالمللي (كوزوو، بوسني و هرزگوين و غيره) شركت مي‌كند، در حالي كه در چندين كشور از جمله گامبيا و مالي «مستشار» دارد. نقاطي كه بيشترين حضور نظامي تركيه را دارند عبارتند از: «عراق- سوريه.» حضور نيروهاي مسلح تركيه در شمال اين دو كشور رسما به مقابله با تهديدات ناشي از سازمان‌هاي جدايي‌طلب كرد پ‌ك‌ك و YPG/PYD مرتبط است كه آنكارا آنها را تروريستي معرفي مي‌كند. در اين زمينه، بيش از 100 پايگاه پست ديده‌باني در عراق ساخته است، در حالي كه بهدنبال ايجاد يك «منطقه امنيتي» در شمال سوريه است، جايي كه چندين شهر و روستا را كنترل مي‌كند.
قطر، يكي از ارزشمندترين متحداني است كه تركيه در جهان عرب دارد كه حتي در زمان درگيري با عربستان نيز در كنارش ايستاد. از سال 2017، اين كشور يك پايگاه نظامي را در خاك خود حفظ كرده است، در حالي كه توافقنامهاي را منعقد كرده است كه به هر دو طرف اجازه ميدهد تا موقتا جتهاي جنگنده (از جمله رافال فرانسوي كه قطر دارد) را براي تمرينات جابه‌جا كنند.
در رابطه با سومالي، روابط نظامي تركيه و اين كشور آفريقايي پس از سفر اردوغان به موگاديشو در سال 2011 ارتقا يافت. در اين زمينه، تركيه از سال 2017 بزرگ‌ترين پايگاه خارج از مرزهاي خود را در خاك خود دارد كه در ميان سايرين، بهطور سيستماتيك افسران را نيز آموزش ميدهد. تركيه درگير جنگ داخلي جاري در ليبي است و طرف يكي از دو دولت مستقر در طرابلس را گرفته است و در آنجا تعداد زيادي «مشاور» دارد. در واقع، در ژوئيه 2020 حملهاي توسط جتهاي جنگنده خارجي به پايگاه الوطيه صورت گرفت، جايي كه تركيه تجهيزات نظامي و سيستمهاي دفاع هوايي را در آن نصب كرده بود.
تركيه بر اساس پيمان همكاري نظامي و دفاعي كه در سال 2022 بين دو كشور امضا شد، تعداد زيادي «مستشار» در آذربايجان دارد. كمكي كه او در باكو ارايه كرد، براي پيروزي آذريها بر ارمنيها، پس از حمله برق‌آسا در سپتامبر گذشته كه توانستند كنترل كامل قره‌باغ كوهستاني را دوباره بهدست بگيرند، تعيين‌كننده تلقي ميشد. تركيه تقريبا 40 هزارسرباز در قبرس شمالي دارد كه پس از حمله در تابستان 1974 آنجا را در اشغال خود دارد. قبرس شمالي تاكنون تنها توسط آنكارا بهرسميت شناخته شده است.
تحليلگر مسائل بين‌الملل