همزمان با سالروز خروج ترامپ ازتوافق هسته‌ای با ایران
چرا بایدن فرصت طلایی احیای برجام را از دست داد
هیچ یک از نامزدهای ریاست جمهوری بسان ترامپ نتوانست به مهم‌ترین دستاورد سیاست خارجی امریکا که در دوران دوم ریاست باراک اوباما حاصل شد، این‌گونه پایان دهد. بایدن اما در قامت دیگر مدافع سنتی استثناگرایی ایالات‌متحده، حامی توافق ایران و امریکا وعده داد که در صورت ورود به کاخ سفید، برجام را احیا کرده و همزمان اسرايیل را به عنوان منتقد جدی توافق هسته‌ای با ایران، آرام نگه دارد. او نیز در این مسیر شکست خورد و حالا در ماه نوامبر، رای‌دهندگان امریکایی باید انتخاب کنند که به کدام یک از این دو نفر برای مدیریت تنش‌های جاری با تهران در سراسر خاورمیانه که اکنون درگیر بحران است، اعتماد دارند. جنگ در غزه خطر رویارویی ایران و اسرايیل را تشدید کرده، علاوه بر این، «محور مقاومت» به عنوان متحد ایران هژمونی امریکا در سراسر خاورمیانه را به چالش می‌کشد.
دونالد ترامپ ريیس‌جمهور پیشین امریکا به واسطه هم‌صدایی با تیم شاهین‌های ضدایرانی‌اش، چهره‌هایی چون مایک پمپئو وزیر امور خارجه و جان بولتون مشاور امنیت ملی، رابطه تهران و واشنگتن را درگیر تنشی پرهزینه کرد. شش سال پیش، ترامپ، ایالات‌متحده را از برجام خارج کرد و با توسل به آنچه که آن را کمپین «فشار حداکثری» نامید، تحریم‌های سیاسی و اقتصادی علیه تهران را مجددا اعمال و سپس افزایش داد. جو بایدن از حامیان این توافق بود و در طول مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری 2020 قول داد که برجام را احیا کند. با این حال، در پایان، بایدن نیز تحریم‌های اعمالی ترامپ را حفظ کرد و از همین رو ماه‌ها مذاکرات به جایی نرسید. حالا درگیری حماس و اسرايیل در غزه، موانع بزرگی بر سر راه پیشرفت رایزنی‌ها جهت احیای توافق هسته‌ای با ایران ایجاد کرده است. به ادعای ناظران، در شرایط کنونی، ایران تحقیقات هسته‌ای و تاسیسات تولید بالقوه‌اش اورانیوم را تسریع و ذخایر زیادی اورانیوم را جمع‌آوری می‌کند، گزاره‌ای که به ادعای منتقدان می‌تواند راه را برای عبور ایران از آستانه گریز هسته‌ای هموار کند.
جو بایدن با حمایت طولانی‌مدت از توافق با ایران -در سال 2008، به عنوان ريیس کمیته روابط خارجی سنا و در سال 2015، به واسطه سخنرانی در جمع رهبران یهودی- تصمیم ترامپ برای خروج از برجام را «فاجعه‌ای خودساخته» خواند. اما پس از ورود به کاخ سفید بر «توافق طولانی‌تر و قوی‌تر» اصرار داشت و مدعی بود که ایران ابتدا باید پایبندی به توافق را برای بار دوم بپذیرد، آن‌هم در شرایطی که امریکا بدان پشت پا زد! تریتا پارسی، کارشناس مسائل ایران و معاون اجرایی موسسه کوئینسی در این باره به نیشن گفت: «اوایل سال 2021 آخرین فرصت برای بازگرداندن توافق وجود داشت. بایدن می‌توانست با صدور فرمان اجرایی به برجام بازگردد، اما به مدت ده هفته، کاری انجام نداد.» به ادعای پارسی، گام برداشتن بایدن در آن بازه زمانی بسیار مهم بود، زیرا دوره ریاست روحانی و وزارت محمدجواد ظریف که در جریان رایزنی‌های برجام قرار داشتند، رو به پایان بود. سیدحسین موسویان، محقق دانشگاه پرینستون نیز به نیشن گفت: «یکی از اشتباهات بزرگ بایدن این بود که مذاکرات هسته‌ای را به تعویق انداخت. به گفته او، این فرصت طلایی برای مذاکره با تیم روحانی بود، اما او تا یک ماه قبل از انتخابات ایران به تعویق افتاد. او می‌توانست تا ماه مه این قرارداد را به پایان برساند.
به نوشته نیویورک تایمز، هنگامی که مذاکرات در آوریل از سر گرفته شد همه چیز به شکل عجیبی پیچیده‌تر شدند، زیرا فقط چند روز قبل، اسرايیل در جریان عملیاتی خرابکارانه یکی از مراکز تحقیقاتی هسته‌ای ایران را هدف عملیاتی مخرب قرار داد. ایران نیز در پاسخ به افزایش خلوص اورانیوم غنی شده خود از 20درصد به 60 متعهد شد؛ گزاره‌ای که به پیشرفت مذاکرات کمکی نکرد. در این میان گروهی می‌گویند، دولت بایدن مذاکرات با ایران را در اولویت قرار نداد، زیرا نمی‌خواست با مخالفت‌های شدید اسراييل و متحدانش در کاپیتول هیل رودرو شود. پارسی خاطرنشان کرد: دیدگاه بایدن این بود که تنها در صورتی با احیای برجام همراهی می‌کند که احساس کند این کار کاملا ضروری است و آن را با حداقل هزینه سیاسی انجام دهد. در طول دو سال بعد، ایالات‌متحده و ایران درگیر مذاکرات غیرمولد بودند. با این وجود، سال 2023، دور تازه‌ای از گفت‌وگوها- حول محور تبادل زندانیان و توافق برای لغو انجماد 6 میلیارد دلار از درآمدهای نفتی ایران- زمینه‌ساز توافق غیررسمی و آزمایشی شد؛ توافقی که تایمز اسرايیل آن را «آتش بس سیاسی» توصیف کرد. براساس این تفاهم، تهران متعهد شد تا اورانیوم را فراتر از سطح خلوص 60درصد فعلی‌اش غنی‌سازی نکند و با بازرسان هسته‌ای سازمان ملل همکاری داشته باشد. اما آن توافق غیررسمی پس از حمله حماس متوقف شد.حال سوال این است: آیا می‌توان برخی از نسخه‌های برجام را در سال 2025 نجات داد؟ به باور ناظران مسلما این گزاره اما و اگرهای زیادی دارد. اگر ترامپ دوباره انتخاب شود، ایران و امریکا درگیر جنگ سرد دیگری خواهند شد. به گفته ولی نصر، ایران به این نتیجه رسیده که واشنگتن مذاکره‌کننده کاملا غیرقابل اعتماد است که حرفش بی‌ارزش است. ایران می‌داند که هیچ تفاوتی بین دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان وجود ندارد. حسین موسویان می گوید: «قصد بایدن احیای توافق بود. او گام‌های عملی برای این کار برداشت و حداقل تلاش کرد تا تنش‌ها را کاهش دهد.» با این حال، ایران تمایل کمتری برای حرکت به جلو داشت، زیرا بایدن بر حفظ تحریم‌هایی که ترامپ اعمال کرده بود، اصرار داشت.با این حال، تریتا پارسی، فعال در موسسه کوئینسی، بدبین است و شرایطی را می‌بیند که در چارچوبش ایران و اسرايیل بر لبه رویارویی واقعی قرار دارند. به ادعای او: «بهترین چیزی که می‌توانیم به آن امیدوار باشیم این است که هیچ اتفاقی رخ ندهد. دیگر امیدی به چیزی نیست.»