درياچه اروميه نجات يافت؟

9 ارديبهشت 1403 اعلام شد كه حجم آب درياچه اروميه با افزايش ۱۶۰ ميليون مترمكعبي نسبت به سال آبي گذشته به 2.3 ميليارد متر مكعب و 23 ارديبهشت 1403 نيز حجم آب درياچه اروميه با بارش‌هاي اخير به ۲.۵ ميليارد مترمكعب آب رسيده است. حدود ۲۰۰ ميليون مترمكعب از سدهاي حوضه آبريز، رها شده و آب به ‌سوي درياچه اروميه و تالاب‌هاي اقماري آن روان شد. رهاسازي از سدهاي حوضه و كانال انتقال آب به درياچه تا پايان فروردين‌ماه بالغ بر ۵۸۰ ميليون متر مكعب شده است. رهاسازي آب از سدهاي حوضه به‌خصوص سدهاي بوكان و مهاباد در صورت مساعد بودن شرايط، اين اقدام تا پايان نيمه اول ارديبهشت‌ماه ادامه مي‌يابد. تراز درياچه اروميه بديتن ترتيب به ۱۲۷۰.۵۳ متر، به وسعت ۱۷۹۰ كيلومترمربع و به حجم ۲.۳۴ ميليارد مترمكعب در 9 ارديبهشت رسيد. سطح آب درياچه از سال 1375 بيش از متر كاهش يافته! و حدود 90 درصد از مساحت خود را از دست داده است. در تير 1399 سطح آب 6.5 متر كمتر از حداكثر تاريخي 1278 متر بود. آذر 1401 تراز آب با 1270.10 متر، كاهش 46 سانتي متري نسبت به سال قبل داشت، اسفند 1402 تراز 1270.2 متر با حجم بيش از 1.4 ميليارد متر مكعب و در اوايل ارديبهشت 1403 تراز به 1270.53 متر رسيد.  خشك شدن درياچه اروميه و دلايل آن مورد بحث است، برخي مي‌گويند كه اين به دليل تغييرات اقليمي است، ولي گروهي ديگر ضمن تاييد تغييرات اقليمي اثر فعاليت‌هاي انساني را مهم‌تر مي‌دانند. عوامل انساني مانند سوءمديريت آب و مصرف آب كشاورزي، مهم‌ترين اثر‌ها را در اين مورد داشته‌اند.  دولت حسن روحاني در سال 1392 برنامه احياي درياچه اروميه را ايجاد كرد و تلاش زياد و چندجانبه براي بازيابي سطح آب درياچه به 1274.1 در سال 1402 به خرج داد. اين سطح اكولوژيكي براي بازيابي ميگوهاي آب نمك (آرتميا) و پرندگان در نظر گرفته شده بود. سطح آستانه سلامت 1271.7 متر است كه قرار بود تا 1401 بيش از 90 درصد از مناطق مستعد گرد و غبار درياچه را در بر گيرد. ولي مشكل چند وجهي با تركيب علل انساني و طبيعي مانع از رسيدن به چنين هدفي شد.  

درياچه اروميه در بهترين وضع خود در 28 سال قبل يكي از بزرگ‌ترين درياچه‌هاي فوق شور روي كره زمين بود كه آب‌هاي آن غذا، شغل و مزاياي سلامتي را براي ساكنان در مناطق اطراف شمال غربي ايران فراهم مي‌كرد. در طي چهار دهه گذشته درياچه اروميه 90 درصد كوچك شده است. اقدامات كشاورزي ناكارآمد، توسعه ناپايدار، كاهش آب‌هاي زيرزميني و گرماي بيشتر از جمله عواملي است كه در كاهش آب و خشكي درياچه اروميه موثر‌ند. درياچه اروميه در وضعيتي كه در نيمه سال 1402 خشك شد با تشديد بيماري‌هاي تنفسي، سوزش چشم و ساير عوارض، پيامدهاي زيادي براي سلامت عمومي ايجاد كرده است. توفان‌ها هنگام عقب‌نشيني آب رخ مي‌دهد و ذرات نمك را به ريه‌هاي مردم مي‌رساند. پيامدهايي از جمله تخريب شبكه‌هاي غذايي محلي، درگيري‌هاي آبي و مهاجرت اجباري ميليون‌ها نفر از پيامدهاي خشكي درياچه اروميه است. 
در سال‌هاي اخير به ويژه در سال آبي 1399- 1398 درياچه به ديل بارش‌هاي بهار 1398 وضع خوبي داشت. به گفته وزارت نيرو، تقريبا 90 درصد آب ايران توسط بخش كشاورزي استحصال مي‌شود. شيوه‌هاي كشاورزي ناكارآمد يكي از دلايل اصلي خشكي برخي از مهم‌ترين درياچه‌هاي جهان از جمله درياچه اروميه است. درياچه نمك بزرگ در يوتا امريكا، درياي كاسپين در شمال ايران و بحرالميت در خاورميانه نمونه‌هاي مشابه درياچه اروميه هستند. تخريب يك درياچه شور در ايالات متحده، ايران يا هر جاي ديگر مي‌تواند منجر به گسترش بيماري، توفان نمك و از بين رفتن تنوع زيستي شود و به‌ طور بالقوه هزاران شغل و ميلياردها دلار را سالانه به كشورها تحميل كند .
براي آزاد كردن آب بيشتر براي درياچه‌ها، دولت‌ها به دنبال مجموعه‌اي از گزينه‌ها هستند ازجمله ايجاد موانع براي كوچك‌تر كردن درياچه‌ها، خريد آب از كشاورزان، و رها كردن آب رودخانه‌هايي كه به‌ طور طبيعي درياچه‌ها را تغذيه مي‌كنند و... 
درياچه اروميه با عنايت به بارش‌هاي اخير مجددا بيش از یک ميليارد متر مكعب آب دريافت داشته و نسبتا پرآب شده است. تداوم پرآبي به اين شكل كه تاكنون رخ داده تنها با تداوم بارش‌ها به صورت غير‌طبيعي امكان‌پذير خواهد بود. به هر حال آنچه كه همچنان موجب نگراني است آن است كه رسوب‌گذاري در كف درياچه، گودي سابقا پر شده با آب را اكنون به صورت گسترده با نمك و ساير مواد معدني پر كرده است. يادمان نرود كه ضخامت اين رسوبات گاه به حدود 7 متر مي‌رسد. بنابراين برنامه‌هاي كاملا پيچيده و سنجيده شده‌اي براي عمليات احياي درياچه اروميه بايد اجرا شود، وگرنه همچنان بايد به همين حالت درياچه فصلي اروميه قانع باشيم!