هزينه خانوارها در سه سال 1/5 برابر شد

بررسي‌ داده‌هاي تازه‌اي كه مركز آمار ايران از شاخص قيمت مصرف‌كننده در ارديبهشت‌ماه ارايه كرده نشان مي‌دهد به‌ طور متوسط سطح تورم ايراني‌ها در 3 سال گذشته نزديك به 1.5 برابر شده است. اين در حالي است كه شوك قيمت‌ها در بخش كالاي خوراكي بيشتر است و به سمت 2‌برابر شدن ظرف سه‌سال رفته است. اما اين عدد از كجا آمده و فرمول آن چيست؟ داده‌هاي مركز آمار نشان مي‌دهد شاخص قيمت مصرف‌كننده براي خانوارهاي كشور در ارديبهشت‌ماه امسال به عدد 243 رسيده است. در اين اعداد و ارقام، قيمت سبد هر استان در سال پايه كه اكنون 1400 است، برابر ۱۰۰ در نظر گرفته مي‌شود. بنابراين وقتي سبد مصرفي كل كشور در ارديبهشت‌ماه به عدد ‌ 243 مي‌رسد، يعني قيمت سبد مصرفي خانوارها از سال 1400 تاكنون 143‌درصد رشد كرده و به عبارتي فقط در سه سال، حدود 1.5 برابر شده است. در بخش كالاي خوراكي عدد شاخص در ارديبهشت ماه 274.4 رسيده كه نشان مي‌دهد نزديك به 175 درصد در سه سال رشد تورم ايجاد شده است. در بخش كالاي خوراكي و خدمات نيز عدد شاخص به حدود 230 رسيده و نشانگر 1.3 برابر شدن سطح تورم ايراني‌ها در اين بخش است. البته بايد توجه داشت كه 1.5 برابر شدن تورم در عرض سه سال، به مدد تغيير «سال پايه» به دست آمده است. مركز آمار سال گذشته با تاخير در اعلام نرخ تورم، دليل آن را «تغيير سال پايه»‌ از 1395 به 1400 عنوان و هدف از اين كار را « فراهم شدن امكان محاسبه واقعي‌تر نرخ تورم » ذكر كرد. اتفاقي كه در سال‌هاي گذشته نيز رخ داده بود. اولين‌بار، بانك ملي ايران در سال 1315، محاسبه شاخص هزينه زندگي و شاخص بهاي عمده‌فروشي كالاها را در نقاط شهري آغاز كرد. در سال 1338، با تغيير سال پايه، محاسبه شاخص هزينه زندگي و شاخص بهاي عمده‌فروشي كالاها مورد تجديدنظر قرار گرفت و با تاسيس بانك مركزي ايران در سال 1339، مسووليت تهيه شاخص‌هاي مذكور، به اين بانك محول شد. بانك مركزي ايران، با توجه به تغييرات قابل ملاحظه در الگوي مصرف خانوارها و تركيب هزينه آنها، سال 1348 را سال پايه قرار داد. در سال 1353 سال پايه به اين سال تغيير كرد. در سال 1361، ايـن سال به عنـوان سال پايه انتخـاب شـد و تجديدنظر در زمينه محاسبه شاخص‌هاي مذكور به عمل آمد. بانك مركزي در سال 1378، سال پايه را از سال 1369 به سـال 1376 تغييـر داد. در سال 1391 اطلاعات اين شاخص براساس سال پايه 1390 توسط دفتر شاخص قيمت مركز آمار ايران محاسبه و در سالنامه آماري كشور قرار گرفته و منتشر مي‌شود. سپس سال مبنا 1395 تعيين شد و دست آخر همين يك سال پيش، ‌سال پايه به 1400 تغيير پيدا كرد. از اين تحولات دو چيز بيش از همه ديده مي‌شود: اول «تورم مزمن» اقتصاد ايران است كه بيش از سه دهه ادامه يافته و تلاش‌هاي دولت‌هاي مختلف براي پايين كشيدن آن، به كاهش مقطعي تورم در يك يا دو سال انجاميده و در بقيه سال‌ها، همواره در عددي بالاي 20 يا 30 درصد حركت كرده است. نكته دوم، ‌تغيير سال پايه است كه به گونه خاصي، تورم به وجود آمده را در «عدد»‌اعلام شده پايين‌تر نگه مي‌دارد اما مردم عادي به خوبي آن را لمس مي‌كنند. به طور مثال، ‌مردم مي‌بينند كه يك دستگاه خودروي پرايد در سال 87 به قيمت 7 ميليون تومان فروخته مي‌شد و الان بايد بالاي 300 ميليون تومان براي آن پرداخت كرد. يا مثلا قيمت يك كيلو گوشت قرمز در سال 95 حدود 15 هزار تومان بوده و الان بالاي 600 هزار تومان است. ممكن است كه روي كاغذ و عددهاي اعلام شده، تورم و ميزان چند برابر شدن قيمت‌ها پايين باشد؛ ‌اما سطح عمومي قيمت رشد كرده و به رشد خود هم ادامه مي‌دهد.

شرايط پيچيده تورم در استان ها

اما با همين فرمول مي‌توان ديد كه ميزان تورم در 19 استان كشور بالاتر از سطح متوسط كل كشور است. هرچند شتاب رشد قيمت‌ها در اين 3 سال متفاوت بوده است. مثلا در استان مركزي يزد قيمت سبد مصرفي خانوار‌ها بيش از 170 درصد در اين 3 سال رشد كرده. يا در استان مجاور يعني اصفهان، اين عدد 158 درصد بوده است. در استان‌هايي مانند آذربايجان غربي با رشد بيش از 157 درصدي روبه‌رو بوده‌ايم و در كرمانشاه يا كردستان رشد نزديك به 160 درصدي در اين 3 سال رخ داده است. در عين حال در يكسري استان‌ها نيز ارقام پايين‌تر بوده است. استان‌هايي مانند خوزستان، سمنان، قم، تهران، مازندران و حتي بوشهر در اين 3 سال با شتاب كمتري در افزايش قيمت سبد مصرفي خانوارها روبه‌رو شده‌اند. مثلا در استان تهران، ميزان افزايش قيمت سبد مصرفي خانوار از سال 1400 تاكنون 130 درصد بوده. يا در قم، اين عدد 145.1درصد شده است. البته نبايد يك نگاه كلي به اين موضوع داشت و تصور كرد كه سطح قيمت‌ها در بعضي استان‌ها پايين‌تر از استان‌هاي ديگر بوده، چراكه ممكن است به دليل قيمت بالاي كالاها در اين استان‌ها، سطح تقاضا و خريد ساكنان پايين آمده و از شتاب رشد قيمت جلوگيري كرده باشد.

شوك گراني 3‌ساله

به نظر مي‌رسد بخش بزرگي از افزايش سطح تورم عمومي پس از حذف ارز ترجيحي 4200 توماني و جايگزين كردن آن با عددي بالاتر (28500 تومان) در سال 1401 و با عنوان «جراحي اقتصادي»‌رخ داده است. در بسياري از گروه‌هاي كالايي 1.5 تا 2.5 برابر شدن سطح تورم كشور در 3‌سال اخير مشهود است. در گروه خوراكي‌ها و آشاميدني‌ها سطح تورم 3سال گذشته 1.7 درصد رشد كرده . سطح تورم گروه كالايي گوشت قرمز و گوشت ماكيان 2.7 برابر در اين 3‌سال رشد داشته است. تورم 3‌ساله در بخش روغن و چربي‌ها 2.7 برابر شده و دربخش چاي و قهوه نزديك به دو برابر شده است. در گروه كالايي پوشاك و كفش سطح تورم در سه سال 1.6 برابر شده است. در حوزه اجاره مسكن اين عدد 1.2 برابر شده است. در بخش بهداشت و درمان تورم در 3 سال نزديك به 1.5 برابر شده و تورم بخش «استفاده از حمل و نقل عمومي»‌در اين3 سال دو برابر شده است. اما نكته جالب، بخش‌هايي مانند تفريح يا هتل‌داري و رستوران‌داري است. تورم بخش تفريح و فرهنگ در اين 3 سال 1.3 برابر شده و تورم حوزه هتل‌داري و رستوران 2.5 برابر طي سال گذشته رشد كرده است.