بيژن زنگنه، وزير اسبق نفت:
بنزين را بايد وقتي گران كرد كه خودرو خيلي ارزان شود
بيژن زنگنه بهره‌وري را از الزامات ماندگاري در چرخه توسعه دانست، اما گفت: ما هنوز درگير ابتدايي‌ترين مباني بهره‌وري هستيم و هنوز بحث داريم كه توسعه خوب است يا بد؟ هنوز وارد چرخه توسعه نشده‌ايم و كماكان در تعامل با دنيا مشكل داريم و در اين زمينه علاوه بر دولت، بخشي از نخبگان ما كه به جاي رويكرد واقعي، نگاه ژورناليستي به اقتصاد دارند نيز مقصرند.
زنگنه كه در مجمع عمومي انجمن بهره‌وري ايران سخن مي‌گفت، «بهره‌وري» را يكي از محصولات تمدن غربي و يكي از مراحل توسعه تكنولوژيك خواند و افزود: بعد از انقلاب نوعي غرب‌ستيزي حتي در بين نخبگان ما وجود دارد و هرچه هم توليد مي‌كنيم، مي‌گوييم از مشابه خارجي آن بهتر است كه اين در موارد زيادي نادرست است و اين روند ما را از فرايند آموزش جهاني عقب نگه مي‌دارد.
وي با طرح اين سوال كه «چرا ارتباط صنعت و دانشگاه ما همچنان ضعيف است؟» گفت: شايد تصور شود مشكل از مديران صنعتي يا استادان دانشگاه است كه باعث شده صد‌ها پايان‌نامه دانشگاهي هيچ كاربرد عملي نداشته باشد يا مشكل كمبود بودجه پژوهشي است كه مثلا بايد با تصويب مجلس حل شود، اما اصل موضوع اين است: اقتصادي كه در آن رقابت نباشد، نيازي به پژوهش هم ندارد.
وي توضيح داد: در حوزه اقتصادي، اگر يك شركت در فضاي بازار آزاد نتواند رقابت كند، يعني يا كيفيتش را بالا ببرد و يا قيمتش را پايين بياورد، نابود مي‌شود. رقابت در بازار طبيعي امر انتخابي نيست، بلكه بحث ماندن يا نماندن و بحث مرگ و زندگي است. در سه دهه اخير، شركت‌هاي بزرگي نظير نوكيا در بخش‌هايي كاملا حذف شدند كه اصلا تصور آن را نمي‌كرديم. اين نتيجه موضوع مهم رقابت است كه تعيين مي‌كند كدام شركت بماند و كدام نماند؟ و راه ادامه حيات، افزايش كيفيت يا كاهش قيمت است.
وزير پيشين نفت با اشاره به «ناراحتي يكي از وزراي ژاپن از كاهش ورشكستگي در شركت‌هاي ژاپني» گفت: الان در مواردي دولت و قوه قضاييه ما شركت‌هاي ورشكسته را با زور و دستور به چرخه حيات بر مي‌گردانند و اصلا قيمت تمام شده مهم نيست و تنها كارگران بايد حقوقشان را بگيرند. اما آن وزير ژاپني از اين ناراحت بود كه رقابت (كه از نماد‌ها و نتايج آن ورشكستگي شركت‌هاي ضعيف است)، بين شركت‌هاي ژاپني كم شده است. زنگنه پاسخ اين پرسش كه «آيا اقتصاد تعاملي مبتني بر بازار آزاد را با تمام نقاط ضعفش مي‌پذيريم؟» را مهم ارزيابي كرد و افزود: اگر نخواهيم تعامل كنيم، چاره‌اي جز اتخاذ سياست جايگزيني واردات نداريم، ولي اين سياست حتي يك كشور را وارد چرخه توسعه نكرده است. وقتي شركت‌هاي ما مزيتي نداشته باشند و با هيچ جا رقابت نكنند، در داخل هم به جاي رقابت، تباني مي‌كنند و نتيجه آن فشار شديد بر مردم است. در مواردي، علت رشد ما در ورزش، پذيرش هنجار‌هاي بين‌المللي بوده و اگر قرار باشد در اقتصاد فقط با خودمان مسابقه دهيم، هيچ رشدي نمي‌كنيم.
زنگنه با مقايسه رويكرد دو كشور چين و روسيه اظهار كرد: چين جز در سياست و بخشي از امور اجتماعي، هنجار‌هاي بين‌المللي را پذيرفته و غولي شده كه با امريكا رقابت مي‌كند، اما روسيه هنجار‌ها را نپذيرفته و ۳۰ سال است اقتصادش فقط در حد كشور اسپانياست. در ده سال گذشته رشد اقتصادي آن صفر بوده و تنها تلاش بي‌نتيجه دارد تا به خاطر داشتن بمب اتمي خود از غرب امتياز بگيرد.
به گفته وی، در هنجار‌هاي جهاني نبايد وزن دولت و حتي بخش خصولتي در اقتصاد زياد باشد و نبايد اقتصاد دستوري و رانتي باشد، چون همه دنبال رانت مي‌گردند و برنده اقتصاد رانتي، اكثرا افراد حقه‌باز هستند.
زنگنه «نيروي باسواد» را از مزاياي كشور توصيف و تاكيد كرد: ما بايد روي استراتژي‌ها و پارادايم‌هاي اصلي توسعه و زيستن در دنياي امروز فكر كنيم و اين كار نخبگان است. همه‌چيز را هم نبايد گردن دولت انداخت، بايد روي اين موارد كار كنيم تا دولت هم بپذيرد.
وي افزود: تحريم، دشمن شماره يك بهره‌وري است. اقتصادي كه بر رانت بنيان نهاده شده، ربطي به بهره‌وري ندارد. در اين شرايط اينكه خودروسازان ما روي بهبود كيفيت و از جمله ايمني كار كنند، منطقي نيست، چون هر چيزي توليد كنند، با هر قيمتي مردم مي‌خرند. پس وقتي رقيب ندارند، چرا دنبال بهره‌وري و كاهش قيمت و رشد كيفيت بروند؟
وزير سابق نفت با اشاره به مباحث موجود در خصوص لزوم افزايش قيمت بنزين براي كاهش مصرف و افزايش بهره‌وري گفت: معتقدم بنزين را وقتي بايد گران كرد كه خودرو خيلي ارزان شود. ما خودرو را خيلي به مردم گران مي‌فروشيم. بگذاريم خودرو رقابتي شود تا مردم بتوانند بهترين خودرو را بخرند. من هميشه مخالف افزايش قيمت بنزين بودم، چون مردم تحمل ندارند و هدف را هم اصلاح اقتصادي نمي‌دانستم، بلكه درآوردن پول براي اصلاح يارانه مي‌دانستم. مقادير افزايش قيمت آنقدر كشش نداشت كه مصرف را كم كند.
وي با بيان اينكه ما درگير ابتدايي‌ترين مباني بهره‌وري هستيم، گفت: هنوز در سياست‌گذاري‌هاي اصلي اقتصاد و توسعه گير داريم، در اين ۱۲۰ سال بعد از مشروطيت، تلاش مي‌كنيم به صورت ماندگار در چرخه توسعه جهاني قرار بگيريم و هنوز موفق نشده‌ايم. هنوز بحث داريم كه توسعه خوب است يا بد است؟ از اين مفاهيم مي‌خواهيم استفاده كنيم يا نه؟ فقط در پزشكي توسعه را قبول داريم، چون به جانمان ارتباط دارد و عالي‌ترين دستگاه‌ها و دارو‌ها و معالجات به سرعت به ايران مي‌آيد و پزشكان ما تعامل بدون محدوديت با دنيا دارند، ولي بقيه نمي‌توانند. در حالي كه در دنياي بدون تعامل نمي‌توان زندگي كرد.
زنگنه گفت: من قبول دارم كه نظام بازار آزاد هزاران اشكال دارد، اما اگر آن را دنبال و اشكالاتش را رفع نكنيم، درگير ده‌ها هزار ايراد اقتصاد كمونيستي و اقتصاد ژورناليستي مي‌شويم. تفكرات بخشي از نخبگان ما ژورناليستي است و اگر اينها را اصلاح نكنيم، وارد چرخه توسعه نمي‌شويم. بهره‌وري از الزامات ماندگاري در چرخه توسعه است و ما هنوز وارد اين چرخه نشده‌ايم، كماكان مشغول اين هستيم كه FATF را بپذيريم و با سيستم بانكي جهاني كار كنيم يا نه؟ مگر بدون بانك يا برخي قواعد و كنوانسيون‌ها، الان مي‌شود زندگي كرد؟
به گزارش جماران، وي با اشاره به سخنان برخي كه مي‌گويند «ما اقتصاد اول دنيا شده‌ايم!»، گفت: بزرگ‌ترين اشكال نظاميه‌هاي بغداد و نيشابور و اصفهان از نظر من، تئوريزه كردن جهل و جمود فكري به نام علم بود. الان هم بعضي كارها انجام مي‌شود كه عقلانيت را نابود مي‌كند و نخبگان بايد به جاي تاييد اين كارها، حرف‌هاي كلان خودشان را بزنند.
وي يكي از اشتباهات مداوم را «تفكر ساخت فيزيكي اجناس» حتي در موارد فاقد مزيت دانست و افزود: عشق ما اين است كه مي‌گوييم چيزي ساخته ايم كه از مشابه خارجي آن بهتر است و كلي هم ارزآوري دارد. در حالي كه صادرات برخي اقلام فاجعه است. ما تقريبا هيچ محصول كشاورزي را نبايد صادر كنيم. محصولات آب‌بر را بايد وارد كنيم، جز برخي محصولات كه از نظر سياست‌هاي استراتژيك و امنيت ملي كشور ضروري است. خيلي از صنايع ما اگر صرفه ندارند، بايد كنار بروند و اين غصه‌اي ندارد. با اين حال به اشتباهات ادامه مي‌دهيم، چون انگار خودمان را در جزيره‌اي جدا از اقتصاد جهاني تصور مي‌كنيم.