آيا نشانه‌هايي از تغيير گارد حاكميت در مواجهه با طيف‌هاي اصلاح‌طلب و ميانه‌رو در انتخابات پيش رو مشاهده خواهد شد؟ اين پرسش شايد مهم‌ترين ابهامي باشد كه در فضاي انتخاباتي پيش رو در اذهان فعالان سياسي و تحليلگران لانه كرده است. قبل از هر تحليلي در خصوص دورنماي انتخابات بايد ديد رويكرد هسته سخت قدرت در مواجهه با حضور رفورميست‌ها و تكنوكرات‌ها در انتخابات 1403 چگونه خواهد بود؟اهميت پاسخگويي به اين پرسش زماني برجسته‌تر مي‌شود كه بدانيم از انتخابات سال 98 عملا روزنه‌اي براي حضور چهره‌هاي اصلاح‌طلب در آوردگاه‌هاي انتخاباتي فراهم نشده است. اما در صورتي كه نظام حكمراني قصد داشته باشد، فتيله مشاركت در انتخابات را بالا كشيده و اعداد و ارقام مشاركت را از محدوده 35تا 40درصدي افزون‌تر كند، چاره‌اي جز باز كردن منافذ احراز صلاحيت‌ها و در پيش گرفتن رويكرد تساهل و تسامح در انتخابات را ندارد. انتخاباتي را تصور كنيد كه در آن اصلاح‌طلبان فرصت داشته باشند چهره‌هايي مطرح خود را به عنوان نامزد انتخابات تاييد صلاحيت شده معرفي كنند. از راست ميانه هم چهره‌اي چون علي لاريجاني فرصت حضور داشته باشد. نئوپايداري‌ها هم سعيد جليلي را راهي ميدان كنند و بهاري‌ها شاهد كانديداتوري محمود احمدي‌نژاد باشند و ساير طيف‌هاي اثرگذار هم بتوانند افراد مد نظر خود را براي رقابت معرفي كنند. در يك چنين فضايي با يك چنين درجه‌اي از رقابت، بي شك مشاركتي بالاي 75 درصدي را مي‌توان پيش‌بيني كرد. اما زماني كه فرصت حضور و اثرگذاري نامزدهاي حداكثري و حتي متوسط اصلاح‌طلب هم فراهم نباشد و حتي افراد معتدل و ميانه‌رويي در جناج راست مانند علي لاريجاني هم ردصلاحيت شوند، طبيعي است كه استقبال عمومي از آوردگاه‌هاي سياسي حداكثري نخواهد شد. به‌رغم اين واقعيت عريان به نظر مي‌رسد زنگ‌هاي انتخابات در اردوگاه اصلاح‌طلبان هم به صدا درآمده است. مبتني بر اين آمادگي است كه سخنگوي جبهه اصلاحات ايران در نخستين اظهارنظر انتخاباتي خود اعلام مي‌كند در صورت ارسال پالس مثبت از سوي حاكميت، اصلاح‌طلبان آماده حضور و كنشگري فعال در انتخابات خواهند بود و ساير چهره‌هاي برجسته اصلاح‌طلب هم حضور يا مساعدت در انتخابات را سبك‌سنگين مي‌كنند. اما پرسش بنيادين در اين برهه آن است كه زير پوست تحولات جريان اصلاحات چه مي‌گذرد و كدامين چهره‌ها مهياي حضور در انتخابات مي‌شوند؟ به نظر مي‌رسد جريان اصلاحات ضمن اينكه بايد منتظر دريافت پالس از سوي هسته سخت قدرت براي مشاركت فعال در انتخابات باشد، خود نيز بايد پالس‌هايي به طرف مقابل ارسال كند كه رويكرد مشاركت‌جويانه‌اي را مد نظر قرار داده است. اين فضا را تصميمات جبهه اصلاحات در برهه پيش رو ايجاد مي‌كند.
بزرگان اصلاحات و اعتدال به چه مي‌انديشند؟
بخش قابل توجه تصميمات كلان و راهبردي اصلاح‌طلبان از دل جلسات بزرگان اين جريان و جريان اعتدال شكل مي‌گيرد. ديدارهايي كه با محوريت سيد محمد خاتمي، سيدحسن خميني، حسن روحاني و علي‌اكبر ناطق نوري انجام و در آنها تصويري از تصميمات آينده ارائه مي‌شود. آخرين اخبار حاكي از آن است كه چهره‌هايي چون اسحاق جهانگيري و بهزاد نبوي هم به اين جمع پيوسته‌اند تا از دل رايزني‌ها اين افراد مسير آينده گفتمان اصلاحات و اعتدال تعيين شود. 21 دي‌ماه 1402 بود كه تصويري از حضور اين چهره‌ها در مراسم ارتحال آيت‌الله هاشمي رفسنجاني ثبت شد. شنيده‌ها حاكي از آن است كه در ماه‌هاي پاياني سال 1402 و هفته‌هاي ابتدايي سال 1403 نيز اين ديدارها ادامه داشته است. هر كدام از اين چهره‌ها در بزنگاه‌هاي مختلف ضمن تاكيد بر ضرورت اصلاحگري، حاكميت قانون اساسي را به عنوان پيش شرط هر نوع فعاليت سياسي مطرح كرده‌اند. برخي اخبار حاكي از آن است كه اين نشست‌ها با توجه به حساسيت‌هاي پيش رو ادامه پيدا خواهد كرد و بزرگان اصلاحات و اعتدال ديدارهاي خود را در آستانه انتخابات تداوم مي‌بخشند.
من مشاركت مي‌كنم پس هستم
اما آخرين اخبار مرتبط با جريان اصلاحات حاكي از آن است كه براي اين دوره از انتخابات سنبه طرفداران كنشگري فعال در انتخابات پرزورتر از مخالفان مشاركت در انتخابات است. اين رويكرد را از نحوه برخورد جبهه اصلاحات با نامزدهاي احتمالي انتخابات به عينه مي‌توان ديد. داده‌هاي مستند حاكي از آن است كه جبهه اصلاحات فعلا از ارائه نامزد اختصاصي خودداري كند تا چهره‌هاي اثرگذار اين طيف فرصت ثبت نام در انتخابات را از دست ندهند. اين رويكرد دقيقا در نقطه مخالف مسيري است كه اين جريان در انتخابات سال 1400 با اعلام زودهنگام كانديداتوري مصطفي تاجزاده پيمود. در واقع لكوموتيوران‌هاي جريان اصلاحات تاكتيك‌هاي جديدي را با توجه به شرايط كشور اتخاذ كرده و قصد دارند آن را امتحان كنند. بنابراين روند معرفي نامزدهاي اين جبهه احتمالا تا پايان مهلت ثبت نام‌ها به تعويق مي‌افتد. ويژگي مثبت اين رويكرد آن است كه از يك طرف ابتكار عمل بيشتري را در اختيار اين جريان قرار مي‌دهد و از سوي ديگر فرصتي را هم در اختيار نامزدهاي منتسب به اصلاحات قرار مي‌دهد كه ظرفيت‌هاي ارتباطي و اعتباري خود را براي انتخابات وارد ميدان كنند و در نهات به نفع نامزد نهايي به كار بگيرند. اما آخرين اخبار مرتبط با نامزدهاي بالقوه اين جريان شامل موارد ذيل است:
محمد شريعتمداري؛ ايده‌هاي نو و هواي تازه
يكي ديگر از نامزدهاي بالقوه جريان اصلاحات، محمد شريعتمداري، وزير بازرگاني دولت اصلاحات و وزير كار دولت حسن روحاني است. چهره‌اي كه نام او در زمان رياست‌جمهوري خاتمي به عنوان يكي از وزراي جوان و كارآمد كابينه بر سر زبان‌ها افتاد. بسياري از تحليلگران در دهه 70، شريعتمداري را جانشين احتمالي خاتمي مي‌دانستند و احتمال اقبال عمومي به او را بالا ارزيابي مي‌كردند. چهره‌اي كه نه فقط اصلاح‌طلبان بلكه حتي اصولگرايان منصف هم بر توانايي‌هاي او اذعان داشتند. به اين دليل است كه حتي دولت‌هاي اصولگرا هم سوداي استفاده از اين مدير كاربلد اصلاح‌طلب را داشتند. با يك چنين دورنمايي بود كه شريعتمداري مهياي رويارويي با چشم‌اندازهاي پيش رو در عرصه سياسي شد. سياستمدار اصلاح‌طلب و مدير ارشد اجرايي ايراني جدا از سابقه وزارت در دولت خاتمي در دولت دوازدهم از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۳ به حكم رهبرانقلاب، عضو شوراي راهبردي روابط خارجي و به عنوان رييس كميسيون اقتصادي اين شورا فعاليت كرده است.فعاليت به عنوان وزير كار دولت روحاني طي سال‌هاي۹۷ تا ۱۴۰۰ و فعاليت در شمايل وزير صمت طي سال‌هاي ۹۶ تا ۹۷ از جمله مهم‌ترين سوابق او محسوب مي‌شود. شريعتمداري در روز ۱۲ دي ۱۳۹۱ در مصاحبه‌اي با مهر براي حضور در يازدهمين انتخابات رياست‌جمهوري ايران اعلام كانديداتوري كرد. اما در ادامه در هماهنگي با آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني به ستاد روحاني پيوست تاتجربيات خود را در اختيار دولت يازدهم و دوازدهم قرار دهد. نام شريعتمداري در سال 1403 به نظر مي‌رسد يكي از چهره‌هاي راسخ براي حضور در انتخابات و جلب‌توجه افكار عمومي باشد. انتخابات پيش رو فرصت مناسبي است تا شريعتمداری از همه تجربياتي كه طي بيش ۳دهه گذشته در عالي‌ترين سطوح كسب كرده در شمايل رييس دولت بهره مند شود.
مسعود پزشكيان؛ صريح، شفاف و ساده زيست
يكي از نامزدهاي بالقوه اصلاح‌طلبان در انتخابات رياست‌جمهوري چهاردهم مسعود پزشكيان است؛ چهره‌اي كه برخي ويژگي‌هاي منحصر به فرد را در جريان چپ داراست. پزشكيان ساده‌زيست است، صريح‌اللهجه است و هيچ لكه‌اي در پرونده سياست‌ورزي او وجود ندارد. پزشكيان در افكار عمومي ايرانيان هم واجد محبوبيت است. پزشكيان پس از رخدادهاي اعتراضي سال 1401 مبتني بر قانون نسبت به بروز برخي رفتارهاي غيرقانوني در دولت واكنش نشان داد و خواستار پيگيري مطالبات مردم شد. همين اظهارنظرها باعث ردصلاحيت او در انتخابات مجلس دوازدهم شد، پزشكيان اما در ادامه اعتراض كرد و با جوي كه به نفع او در فضاي عمومي جامعه ايجاد شد، تاييد صلاحيت شد. خبرگزاري فارس در روز يكشنبه با انتشار گزارشي غير واقعي از نامزدي زودهنگام اين چهره خبر داد اما پزشكيان در گفت‌وگو با «اعتماد» اعلام كرد هرچند درخواست‌هاي فراواني براي شركت او در انتخابات وجود دارد اما هنوز در اين زمينه نظر قطعي را اتخاذ نكرده است. سابقه قابل توجه پزشكيان از دوران اصلاحات در وزارت بهداشت و درمان و پس از آن دوران نمايندگي، قاب‌هاي جذابي را از حضور اين چهره در ذهن مخاطب ثبت كرده است. در صورتي كه پزشكيان به عنوان نامزد نهايي اصلاح‌طلبان انتخاب شود، مي‌تواند بخش قابل توجهي از آراي خاكستري ساير طيف‌ها را نيز جلب كند. احتمالا طي روزهاي چهارشنبه و پنجشنبه به‌طور قطعي مشخص مي‌شود كه آيا او وارد صحنه انتخابات مي‌شود يا نه؟
اسحاق جهانگيري؛ تكنوكرات توسعه‌خواه
انتخابات سال 96 نخستين تجربه اسحاق جهانگيري مرد توسعه‌خواه و عملگراي عرصه سياست ايران‌زمين از حضور در عرصه انتخابات رياست‌جمهوري را شكل داد. دوره‌اي كه در آن برخي زمزمه‌ها از ردصلاحيت احتمالي حسن روحاني شنيده شده بود، بنابراين اسحاق جهانگيري هم وارد ميدان انتخابات شد تا در صورت وقوع حادثه غير‌مترقبه ردصلاحيت حسن روحاني، تداوم مسير اصلاحات و اعتدال را عهده‌دار شود. تصويري كه در اذهان عمومي از حضور اسحاق جهانگيري در انتخابات ثبت شده، نطق‌هاي شجاعانه او در دفاع از دولت يازدهم، برجام و تداوم مسير دولت حسن روحاني بود. با آغاز دولت دوازدهم، جهانگيري جدا از پست معاون اولي، عهده‌دار فرماندهي تيم اقتصادي دولت شد و پس از خروج ترامپ از برجام و آغاز نوسانات ارزي، تصميمات اقتصادي دولت را راهبري كرد. اوج سياستگذاري‌هاي اقتصادي جهانگيري در ماجراي ارز 4200 توماني ظهور و بروز پيدا كرد. در ادامه هرچند توپخانه راديكال‌هاي اصولگرا، دولت روحاني و اسحاق جهانگيري را هدف قرار داد، اما پس از حذف ارز ترجيحي 4200 توماني توسط دولت رييسي و آزادسازي قيمت‌ها، مشخص شد اين ايده جهانگيري تا چه اندازه از سفره معيشت خانواده‌هاي ايراني در برابر تلاطمات بازار دفاع كرده بود. با آغاز پروژه آزادسازي قيمت‌ها در دولت سيزدهم كه با حذف ارز 4200 تومانی به وقوع پيوست، قيمت اقلام اساسي مردم مانند روغن، برنج، مرغ، تخم مرغ و... افزايش‌هاي چند برابري را تجربه كردند. بر اين اساس برخي معتقدند، جهانگيري يكي از نامزدهاي بالقوه براي جريان اصلاحات است. در اين كشاكش برخي زمزمه‌هاي غير رسمي هم شنيده مي‌شود كه جهانگيري به دليل شكايت قاليباف از او و صدور حكم قطعي قضايي با مشكل ردصلاحيت در انتخابات مواجه خواهد شد.
سيدمحمد صدر؛ سورپرايز انتخاباتي اصلاح‌طلبان
يكي از سورپرايزهاي قطعي انتخابات چهاردهم بدون ترديد سيدمحمد صدر است. نامي كه اين روزها به كرات در ارزيابي‌هاي تحليلي مرتبط با انتخابات شنيده مي‌شود. اخبار حاكي از آن است كه صدر در بسياري از ليست‌ها به عنوان نامزد مطلوب اصلاح‌طلب مطرح شده است. سيد محمد صدر، زاده۱۲ مرداد ۱۳۳۰ سياستمدار ايراني و داراي دكتراي داروسازي از دانشگاه تهران است. وي مديركل امور اروپا امريكاي وزارت خارجه دولت رجايي، مشاور سابق سيد محمد خاتمي و مشاور سابق محمدجواد ظريف و در حال حاضر عضو مجمع تشخيص مصلحت نظام است. وي فرزند سيد رضا صدر و برادرزاده سيد موسي‌صدر است. خبرنگار اعتماد ديروز در جريان تماس با صدر درباره اين گمانه‌زني‌ها نظر او را جويا شد، صدر با اشاره به اينكه او هم اين اظهارات را شنيده، اعلام كرد كه هنوز هيچ تصميمي براي حضور يا عدم حضور در انتخابات نگرفته و موضوع را به آينده موكول كرد. برخي شنيده‌ها حاكي از آن است كه صدر تاييديه بسياري از چهره‌هاي برجسته اصلاح‌طلب را براي حضور در انتخابات گرفته است.
محمد رضا عارف؛ مرد چرخش‌هاي انتخاباتي
وزير پست و تلگراف و تلفن دولت سيد محمد خاتمي كه در ادامه به عنوان اولين رييس سازمان مديريت و برنامه‌ريزي دولت هفتم منصوب شد و در دولت دوم سيد محمد خاتمي سمت معاون اول رييس‌جمهور ايران را تا پايان دولت هشتم به دست گرفت، يكي ديگر از نامزدهاي بالقوه جريان اصلاحات است. عارف يك‌بار ديگر در دوران گذار پسااحمدي‌نژادي به عنوان نامزد اصلاحات وارد عرصه انتخابات شد، سپس در جريان چرخش هوشمندانه خاتمي و هاشمي‌رفسنجاني به نفع حسن روحاني كناره‌گيري كرد تا انتخابات سال 92 به نفع جريان اعتدال و اصلاح‌طلب به اتمام برسد. عليرضا خامسيان در خصوص احتمال حضور يا عدم حضور عارف در انتخابات به «اعتماد» گفت: به نظرم انتخابات پيش رو يك انتخابات بسيار مهم است و سرنوشت 10الي 15سال آينده كشور در گروي انتخابات اخير است. به اين دليل است كه چهره‌اي چون آقاي عارف نمي‌تواند نسبت به سرنوشت كشور ، اصل موضوع انتخابات بي‌اهميت باشد. اما اينكه آيا اين وضعيت منجر به ورود شخصي خود ايشان شود يا تصميم ديگري اتخاذ شود تا اين لحظه مشخص نيست. او در ادامه مي‌گويد: البته مراجعات فراواني در اقشار مختلف مردمي و طيف‌هاي مختلف دانشگاهي، جريانات سياسي و... از ايشان درخواست حضور در انتخابات را دارند. ايشان معتقدند هر نوع ورود ايشان با مورد توجه قرار دادن منافع ملي خواهد بود.»
ناصر همتي: خاطره همه اجماع‌ها و انشقاق ها
نام عبدالناصر همتي پس از خروج ترامپ از برجام بيشتر در فضاي سياسي كلان كشور شنيده شد. زماني كه حكم او براي سفارت چين ممهور شده بود اما بليت هواپيماي او به مقصد پكن باطل شد و همتي به جاي پكن راهي پاستور شد. براي به دست گرفتن سكان هدايت بانك مركزي احضار شد و سكان هدايت مهم‌ترين ساختار پولي و مالي كشور را به دست گرفت. همتي در سال 1400 به عنوان نامزد انتخابات رياست‌جمهوري ثبت نام كرد. از همان ابتدا اما همتي به عنوان نماد وضع موجود در انتخابات معرفي شد و نتوانست، خود را از سيطره تخريب‌هاي رقباي اصولگرا خارج سازد. همتي كه تصور مي‌كرد حضور او در انتخابات نهايتا باعث اجماع اصلاح‌طلبان حول محور او مي‌شود، نه تنها نتوانست يك چنين اجماعي را ميان اصلاح‌طلبان ايجاد كند، بلكه خود به عامل اصلي انشقاق در اين جران بدل شد. برخي از اصلاح‌طلبان با معرفي مصطفي تاجزاده به عنوان نامزد ايده‌آل اين جريان معتقد بودند بعد از ردصلاحيت تاجزاده اين جريان نبايد از هيچ فرد ديگري حمايت كند. گروه ديگري از اصلاح‌طلبان سياست‌محور اما معتقد بودند كه بايد حول محور همتي جمع شد و تلاش كرد او را راهي پاستور كرد. مبتني بر يك چنين سابقه‌اي است كه همتي با بيم و اميد به انتخابات 1403 مي‌نگرد. او معتقد است چنانچه جريانات اصلاحات به صورت كامل بتوانند پروژه حمايت از او يا هر فرد ديگري را استارت بزنند مي‌توان نسبت به دورنماي انتخابات اميد داشت. اما اگر يك چنين اجماعي حاصل نشود حضور او يا هر فرد ديگري بي فايده خواهد بود.
انتخابات پیش رو فرصت مناسبی است تا شریعتمدارى از همه تجربیاتی که طی بیش ۳دهه گذشته در عالی ترین سطوح کسب کرده در شمایل رئیس دولت بهره مند شود.
در صورتي كه پزشكيان به عنوان نامزد نهايي اصلاح‌طلبان انتخاب شود، مي‌تواند، بخش قابل توجهي از آراي خاكستري ساير طيف‌ها را نيز جلب كند.
پس از حذف ارز ترجيحي 4200 توماني توسط دولت رييسي و آزادسازي قيمت‌ها، مشخص شد اين ايده جهانگيري تا چه اندازه از سفره معيشت خانواده‌هاي ايراني در برابر تلاطمات بازار دفاع كرده بود.
عليرضا خامسيان در خصوص احتمال حضور يا عدم حضور عارف در انتخابات به «اعتماد» گفت: به نظرم انتخابات پيش رو يك انتخابات بسيار مهم است و سرنوشت 10الي 15سال آينده كشور در گروي انتخابات اخير است. اما اينكه آيا اين وضعيت منجر به ورود شخصي خود ايشان شود يا تصميم ديگري اتخاذ شود تا اين لحظه مشخص نيست
خبرنگار اعتماد ديروز در جريان تماس با صدر درباره اين گمانه‌زني‌ها نظر او را جويا شد، صدر با اشاره به اينكه او هم اين اظهارات را شنيده، اعلام كرد كه هنوز هيچ تصميمي براي حضور يا عدم حضور در انتخابات نگرفته و موضوع را به آينده موكول كرد.