در آستانه برگزاري نشست شوراي حكام مطرح شد
پشت پرده شكاف در صف متحدان
احسان پناه‌بر
شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قرار است نشست فصلي خود را روز دوشنبه، 3 ژوئن (14 خرداد) در وين آغاز كند. اين نشست در سايه گمانه‌زني‌ها در قبال تهديد ادعايي تروييكاي اروپايي براي صدور قطعنامه عليه ايران برگزار خواهد شد. خبرگزاري رويترز 29 مه به نقل ازسه ديپلمات اروپايي مستقر در وين مدعي شد كه بريتانيا، فرانسه و آلمان پيش‌نويس قطعنامه ضدايراني خود را پيش از نشست هفته آينده شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، به‌رغم مخالفت ايالات متحده، منتشر كرده‌اند. رويترز در 24 مه نيز گزارش داده بود كه ايالات متحده و تروييكاي اروپايي بر سر مقابله با ايران از طريق صدور قطعنامه در شوراي حكام اختلاف‌نظر دارند. طبق ادعاي رويترز، واشنگتن نگران است كه چنين قطعنامه‌اي خطر تشديد تنش در منطقه را به همراه داشته باشد و موقعيت جو بايدن را در انتخابات پيش رو در ماه نوامبر با خطر مواجه كند. در همين حال، گزارش محرمانه روز دوشنبه ناظر اتمي سازمان ملل مدعي است كه ايران ذخاير اورانيوم غني شده خود را تا سطح آستانه گريز اتمي افزايش داده است. اين گزارش محرمانه كه رويترز و آسوشيتدپرس به بخش‌هايي از آن دست يافته‌اند، مدعي است كه تا 11 مه، ايران داراي 1/142 كيلوگرم اورانيوم غني شده 60 درصدي است كه نسبت به آخرين گزارش سازمان ملل در فوريه سال 2018، 6/20 كيلوگرم افزايش داشته است. اين گزارش محرمانه ادعايي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در شرايطي تنظيم شده است كه تنش‌ها در خاورميانه به دليل جنگ اسراييل و غزه ادامه دارد.
ناظر اتمي؛ محرك تروييكاي اروپايي؟
به ادعاي برخي ناظران، گزارش محرمانه آژانس و اظهارات اخير رافائل گروسي محرك اصلي تروييكاي اروپايي در تصميم خود براي صدور قطعنامه عليه ايران در نشست پيش روي شوراي حكام است. طبق گزارش‌هاي ادعايي آژانس، ايران برنامه هسته‌اي خود را تاكنون در راستاي مقاصد صلح‌آميز حفظ كرده است. اما اخيرا رافائل گروسي، رييس آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مدعي است كه تهران به اندازه كافي اورانيوم غني‌شده براي عبور از آستانه گريز اتمي در اختيار دارد. طبق ادعاي گروسي، او و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نمي‌توانند تضميني در مورد اينكه سانتريفيوژهاي ايران براي اهداف صلح آميز به كار گرفته مي‌شوند، ارايه كنند. به‌طور كلي، اختلافات بين ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از سال 2018 تشديد شد. در آن مقطع، دونالد ترامپ، رييس‌جمهور وقت امريكا به‌طور يكجانبه واشنگتن را از توافق هسته‌اي تهران با قدرت‌هاي جهاني خارج كرد. از آن زمان و در پي كارشكني مكرر طرف غربي در تحقق منافع ايران ذيل برجام، تهران نيز متقابلا برخي تعهدات برجامي خود را كاهش داده است. بر اساس توافق هسته‌اي اوليه كه در سال 2015 منعقد شد، ايران مجاز به غني‌سازي اورانيوم با خلوص 67/3 درصد، حفظ ذخاير حدود 300 كيلوگرمي و استفاده از ماشين‌هاي سانتريفيوژ IR-1 براي غني‌سازي اورانيوم بوده است. توافق برجام در سال 2015 باعث شد تهران موافقت كند كه در ازاي لغو تحريم‌هاي اقتصادي، غني‌سازي اورانيوم را تا حد لازم براي توليد انرژي اتمي محدود كند. در آن زمان، ايران به بازرسان سازمان ملل اجازه داد بر اين برنامه نظارت كنند. اما با خروج يكجانبه ايالات متحده و حمايت ضمني قدرت‌هاي اروپايي از اين تصميم واشنگتن، ايران نيز بخشي از تعهدات خود را كاهش داده است. در گزارش محرمانه روز دوشنبه اين ادعا مطرح شده كه تهران در تصميم ماه سپتامبر 2023 خود براي جلوگيري از نظارت بيشتر بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر برنامه هسته‌اي خود تجديدنظر نكرده است. در ادامه اين بيانيه آمده است كه از ايران انتظار دارد «اين كار را در چارچوب رايزني‌هاي جاري بين آژانس و ايران انجام دهد». اين گزارش مدعي است گروسي از تصميم ايران براي ممنوعيت حضور بازرسان ابراز نگراني كرده است. گروسي از ايران خواسته است كه طبق توافق مارس 2023 از تصميم خود صرف نظر كند تا به گفته او «آژانس بتواند فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي خود را به‌طور موثر در ايران انجام دهد». در اين گزارش همچنين ادعا شده است كه درگذشت سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور و حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در حادثه سقوط بالگرد باعث توقف مذاكرات آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با تهران بر سر بهبود همكاري‌ها شده است. به ادعاي اين گزارش، پيش از حادثه سقوط بالگرد حامل رييس‌جمهور و وزير امور خارجه فقيد ايران در 19 مه، تهران موافقت كرده بود كه مذاكرات فني را با آژانس در 20 مه، چند روز پس از بازديد گروسي از ايران در اوايل ماه مه، از سر بگيرد. اما اكنون گزارش آژانس مدعي است كه جلسات مذاكره فني برگزار نخواهد شد. در اين گزارش آمده است كه ايران در نامه‌اي در 21 مه به آژانس بين‌المللي اتمي، خوستار آن شده تا تيم اتمي گفت‌وگوها را در تهران در تاريخ مناسبي ادامه دهد كه مورد توافق دو طرف خواهد بود. در اين گزارش همچنين اين ادعاي چندباره مطرح شده كه ايران هنوز پاسخي به تحقيقات چندين ساله آژانس در مورد منشا و مكان فعلي ذرات اورانيوم ادعايي يافت شده در دو سايت در ورامين و تورقوزآباد ارايه نكرده است. اين گزارش از ايران خواسته است كه به درخواست‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پاسخ دهد، در غير اين صورت آژانس «نمي‌تواند صحت و كامل بودن اعلاميه‌هاي ايران» را بر اساس توافقنامه پادماني بين تهران و اين ناظر هسته‌اي سازمان ملل تاييد كند. اين گزارش همچنين مدعي است كه هيچ پيشرفتي در نصب مجدد تجهيزات نظارتي، از جمله دوربين‌هاي كه در ژوئن 2022 برچيده شده‌اند، حاصل نشده است.
مذاكرات در بن‌بست؟
به‌رغم تهديدات ادعايي تروييكاي اروپايي در ماه‌هاي اخير مبني بر صدور قطعنامه عليه ايران و اتهامات ادعايي مطرح شده عليه برنامه اتمي ايران در گزارشات اخير آژانس بين‌المللي اتمي، ايران در چند نوبت هم با ناظر اتمي سازمان ملل و هم با طرف امريكايي به صورت غيرمستقيم مذاكراتي را پيش برده است. طبق گزارش محرمانه آژانس، ايران حتي قرار بوده است تيم هسته‌اي خود را جهت مذاكرات بيشتر با آژانس اعزام كند كه در شرايط فعلي ظاهرا به تعويق افتاده است. جان گمبرل، در تحليلي در پايگاه خبري آسوشيتدپرس مي‌نويسد كه به نظر راهبرد ايران پس از خروج يكجانبه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور وقت امريكا از اين توافق در سال 2018 اقدام متقابل و گام به گام در برابر طرف غربي است. ايران كه پس از خروج امريكا از برجام نتوانست از منافع آن بهره‌مند شود، ضمن ارسال هشدارهايي به بازيگران غربي، به شكل مرحله‌اي تعهدات خود را ذيل برجام كاهش داد تا بتواند در صورت بازگشت طرف امريكايي به برجام، اقدام متقابل كند. اكنون پس از گذشت شش سال از آن رويداد، همچنان مذاكرات در بن‌بست قرار دارد. به ادعاي گمبرل، تهديدات ادعايي مكرر اسراييل عليه تاسيسات اتمي ايران و عدم تلاش غرب براي مهار تل‌آويو در دامن زدن به بحران خاورميانه، ايران را نسبت به احياي بازدارندگي خود مصمم‌تر كرده است. رويارويي اخير تهران و تل‌آويو كه با تحريك اسراييل در حمله به كنسولگري ايران در دمشق و پاسخ موشكي ايران به اسراييل به اوج خود رسيد، باعث شده است ايران به شكلي اعتراض‌آميز و محتاطانه نسبت به مذاكره با غرب و آژانس برخورد كند. به ادعاي اين تحليلگر، ايالات متحده كه خطر درگيري را در آن مقطع بالا مي‌ديد، تلاش كرد تا با دفاع از اسراييل در برابر پاسخ ايران و متقاعد كردن اسراييل براي كاهش تنش، فضا را آرام كند. از سوي ديگر، طبق ادعاي پايگاه اكسيوس، واشنگتن در تلاش بوده است تا مذاكرات غير مستقيمي از طريق كانال عمان در مسقط با تيم مذاكره‌كننده اتمي داشته باشد. اين مذاكرات غيرمستقيم ظاهرا بر كاهش تنش و توافقاتي مبني بر ادامه مذاكرات اتمي در آينده متمركز بوده است. به ادعاي گمبرل، اكنون در شرايطي كه ايران در كمتر از دو ماه دولت جديدي انتخاب خواهد كرد، به نظر مذاكرات در اين مقطع به حالت تعليق درآمده است. به نظر مي‌رسد گستره كامل گفت‌وگوها و نتايج آن همچنان نامشخص است؛ متيو ميلر، سخنگوي وزارت خارجه امريكا روز دوشنبه به خبرنگاران گفت، حتي پس از حادثه سقوط بالگرد حامل رييس‌جمهور فقيد ايران، واشنگتن و تهران در ارتباط خواهند بود. در همين حال، به گزارش ايرنا، علي باقري‌كني، سرپرست وزارت امور خارجه امروز نيز چهارشنبه ۹ خرداد در حاشيه نشست هيات دولت در جمع خبرنگاران در مورد مذاكرات اتمي گفت: تبادل پيام [با امريكا] قطع نشده و الان هم جاري است. با توجه به اين اظهارات طرفين، به نظر وقفه در مذاكرات اتمي ايران و امريكا كوتاه خواهد بود و فشار امريكا به تروييكاي اروپايي مبني بر عدم صدور قطعنامه عليه ايران در راستاي زنده نگهداشتن مذاكرات قابل تبيين است.