برای کودکان ایران
محمدمهدی سیدناصری
به عنوان پژوهشگر در حوزه حقوق کودکان برایم این سوال قابل‌تامل که آيا به راستی نقش رییس دولت در حمایت حقوق کودکان تا چه اندازه مهم است؟ ایجاد شده است. هیچ زمانی موضوع حمایت از حقوق کودک دغدغه‌ای مهم برای کاندیداهای ریاست‌جمهوری در ایران نبوده، اما تصمیم گرفتم تا با بررسی صحبت‌های نامزدهای ریاست‌جمهوری ببینم که آيا گزاره کودک و حمایت از حقوق کودک ایرانی برای کدام‌شان دغدغه است؟! در یکی از برنامه‌های صدا و سیما زمانی که دکتر مسعود پزشکیان موضوع رفع فوری تحریم‌های ظالمانه دنیای غرب علیه جمهوری اسلامی ایران با استفاده از مذاکرات عزتمندانه و دیپلماسی چندجانبه را مطرح نمود، صریحا اشاره کرد به تحریم‌های شدید دارویی و مشکلات عدیده و تاسف‌بار کودکان ایرانی مبتلا به بیماری پروانه‌ای و در دسترسی به داروهای‌شان جهت درمان و نقض حق بر سلامت این قشر آسیب‌پذیر و مظلوم که با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، توجه به آموزش کودکان، ترویج حقوق و حمایت همه‌جانبه از آنها از مهم‌ترین مطالباتی است که می‌توان از دولت آینده برای کودکان متصور شد. در حال حاضر مهم‌ترین معضلی که در حمایت از کودکان با آن سر و کار داریم آسیب‌های اجتماعی است که کودکان در جامعه با آن مواجه هستند و این موضوع آنها را در وضعیت مخاطره‌آمیزی قرار داده است؛ حتی کودکانی که بالفعل دچار یکی از عارضه‌ها نیستند در این شرایط اجتماعی، پتانسیل تبدیل شدن به یک کودک آسیب‌پذیر را دارند و به دلیل آسیب‌های اجتماعی موجود درمعرض خطر هستند. آسیب‌های اجتماعی موضوعاتی چندبعدی هستند و عوامل مختلفی روی ایجاد آنها تاثیر می‌گذارد، به طور قطع یکی از این مسائل، بحث قانون، خلأ قانونی و اجرای قوانین موجود است. در 10 سال اخیر در حوزه قانونگذاری در مسائل کودکان شاهد تحولات مثبتی بودیم، به طور مثال قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری تغییرات مثبتی داشت. قانون حمایت از کودکان و نوجوانان و قانون اعطای تابعیت به کودکان دارای مادر ایرانی و پدر خارجی تصویب شد. لوایح مناسبی تهیه و تحولات رو به رشد و مثبتی ایجاد شد، اما این به معنای آن نیست که اکنون خلأ قانونی نداریم. همچنان خلأها و معضلات قانونی داریم، اما شاید اکنون اولویت ما تصویب قانون جدید نیست، اولویت اجرایی کردن کامل و صحیح این قانون‌ها توسط دستگاه اجرایی کشور است. موضوعات فرهنگی و دیدگاه حاکم در جامعه نسبت به کودک، یکی از ابزارها و عللی است که روی آسیب‌های اجتماعی موثر است، این نگاه که کودک را به عنوان فرد مستقل صاحب حقوق نمی‌شناسند و کودک را بخشی از دارایی والدین در نظر می‌گیرند و آن هویت و فضا را برای اینکه کودک از حقوق خود بهره‌مند گردد به او نمی‌دهند، یکی از مهم‌ترین مواردی است که رعایت حقوق کودکان را مخدوش می‌کند. این آسیب‌های اجتماعی ابعاد دیگری مانند ابعاد اقتصادی هم دارد و هر چه وضعیت جامعه از نظر اقتصادی و اجتماعی، بدتر شود، می‌بینیم که آسیب‌های کودکان هم عمیق‌تر می‌شود؛ حتی اگر قوانین مناسبی داشته باشیم. زمانی که فقر و بیکاری زیاد می‌شود کودکان بیشتری مورد بزه‌دیدگی و کودک‌آزاری قرار می‌گیرند، کودکان بیشتری کار یا زباله‌گردی می‌کنند.
وظیفه اساسی دولت، اجرای قوانین موجود و ارائه لوایح مناسب است، در حال حاضر در اجرای قوانین دارای مشکلاتی هستیم و می‌بینیم که برخی از آسیب‌های حوزه کودک به درستی مدیریت و اداره نمی‌شوند. به طور مثال دولت از طریق وزارت رفاه و سازمان بهزیستی متولی حل و فصل کار کودک یا زباله‌گردی کودک است، اما می‌بینیم که نمی‌تواند قوانین موجود را به درستی اجرا کند و عملکرد مناسبی ندارد. از این رو هنوز در این حوزه مشکلات اجرایی متعددی داریم و به دلیل مسائل اقتصادی و اجتماعی پیچیده روز به روز وضعیت برای این گروه از کودکان بدتر می‌شود، به طور مثال دولت از طریق مرجع ملی حقوق کودک در وزارت دادگستری می‌بایست هماهنگی‌های میان‌سازمانی را بین سازمان‌ها و نهادهای دولتی درخصوص مسائل کودک ایجاد نماید. هر سازمانی مانند وزارت کشور و وزارت رفاه و تمام سازمان‌های دولتی وظایفی را در حوزه کودک برعهده دارند، اما در بسیاری از مواقع شاهد موازی‌کاری‌هایی هستیم و یک کار به چند روش مختلف در چند اداره انجام می‌شود و هیچ‌کدام هم به نتیجه نمی‌رسد.
در آخر باز تکرار می‌کنم که دولت متولی و مجری اصلی احقاق حقوق کودکان است، کنوانسیون حقوق کودک ملل متحد سندی لازم‌الاجرا است که دولت می‌بایست در راستای تحقق منافع عالی کودکان آن را به عنوان قانون به صورت کامل اجرا کند، اما می‌بینیم که هنوز با تحقق مفاد کنوانسیون حقوق کودک فاصله زیادی داریم. عدالت‌خواهی خصیصه‌ای است خاصّ انسان؛ ناشی از شعور و آگاهیِ او، که او را نسبت به درد و رنجِ دیگران تأثّرپذیر می‌کند و بر آن می‌دارد تا خویش را به جای دیگران بگذارد و با خود بگوید: -اگر این رنجِ او را من می‌کشیدم چه ناگوار بود- جاذبه عدالت، ناظر به این اصل است که هر فرد انسان دارای حقوقی است ذاتی و می‌بایست این حقوق را درباره او مرعی داشت. به راستی باید آینده کودکان کشور عزیزمان ایران، برای‌مان مهم باشد و این را هم فراموش نکنیم که نقش رییس‌جمهور تصمیماتش در آینده کودکان سرزمین‌مان ایران بسیار تاثیرگذار است.
مدرس دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر
حقوق بین‌الملل کودکان