هفدهمين گزارش آنتوني گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد، درباره اجراي قطع‌نامه «۲۲۳۱» و برجام از سوي ايران در نشست اخير شوراي امنيت سازمان ملل متحد، خوانده شد و به دنبال آن هر‌يك از اعضاي شوراي امنيت نظرات خود را ارايه كردند. مهم‌ترين و جدي‌ترين موضوع ادعايي مورد بحث در نشست اخير شوراي امنيت درمورد بيانيه ادعايي جديد و جدي تروييكاي اروپايي عليه ايران بود كه سه كشور اروپايي عضو برجام يعني آلمان، فرانسه و انگلستان در اين بيانيه، ضمن تهديد تهران به فعال‌كردن مكانيسم ماشه با هدف بازگشت قطع‌نامه‌هاي شش‌گانه، مدعي شدند كه «گزارش‌هاي اخير مديركل آژانس، بار ديگر نشان مي‌دهد كه ايران فعاليت‌هاي هسته‌اي خود را بسيار فراتر از محدوديت‌هاي تعريف شده در توافق هسته‌اي، پيش برده است.» به ادعاي اين گروه از بازيگران« پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران كه برخي از آنها برگشت ناپذير هستند، برجام را تهي كرده و بازگشت به راه‌حل مذاكره را دشوارتر خواهد كرد».
در اين ميان نماينده بريتانيا در سازمان ملل با ادعاي «افزايش بي‌وقفه فعاليت‌هاي هسته‌اي» ايران، مدعي شد اين روند «منطقه و جهان را بسيار خطرناك‌تر مي‌كند» و افزود كه «اگر ايران تعهداتش را عملي نكند، تا قبل از اكتبر ۲۰۲۵ (مهر و آبان ۱۴۰۴) مكانيسم ماشه را فعال مي‌كنيم».
همچنين نماينده امريكا در سازمان ملل، در نشست شوراي امنيت سازمان ملل متحد، طي اظهاراتي ادعايي، ايران را به انجام اقدامات عامدانه براي جلوگيري از به نتيجه رسيدن تلاش‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي براي نظارت بر فعاليت هسته‌اي ايران كه هيچ‌‌گونه هدف غيرنظامي ندارد، متهم كرد.
در اين گزارش ادعايي نوشته شده است كه «از ۱۵ دسامبر ۲۰۲۳، هيچ پيشنهاد جديدي براي مشاركت يا اجازه فعاليت‌هاي مندرج در بند «۲» ضميمه «B» قطع‌نامه «۲۲۳۱» (۲۰۱۵) از طريق كانال تداركات به شوراي امنيت ارايه نشده است. شوراي امنيت ۱۴ اطلاعيه جديد را در دوره گزارش براساس بند «۲» ضميمه «B» قطع‌نامه «۲۲۳۱» (۲۰۱۵) براي برخي فعاليت‌هاي مرتبط هسته‌اي منطبق با برنامه جامع اقدام مشترك دريافت كرده است كه نياز به تاييد ندارند، اما نيازمند اطلاعيه به شوراي امنيت هستند». گوترش در گزارش خود ادامه داد «تصميم براي تمديد معافيت‌ها با توجه به برخي پروژه‌هاي عدم اشاعه هسته‌اي پيش‌بيني‌شده در برنامه و مقررات مرتبط با هسته‌اي در ضميمه «B» قطع‌نامه «۲۲۳۱» (۲۰۱۵) از سوي ايالات متحده در دست بررسي است».
در ادامه نشست بامداد سه‌شنبه شوراي امنيت، بيانيه تروييكاي اروپا عليه ايران صادر و قرائت شد و سه كشور اروپايي، بار ديگر ادعاهايي را عليه ايران مطرح كردند و با اشاره به قطع‌نامه «۲۲۳۱» صراحتا مدعي شدند «اين مصوبه قرار است در اكتبر سال آينده، فسخ شود و ۱۶ ماه آينده براي يافتن راه‌حل ديپلماتيك براي بحران هسته‌اي ايران، بسيار مهم خواهد بود». سه كشور اروپايي اعلام كردند «گزارش‌هاي اخير مديركل آژانس، بار ديگر نشان مي‌دهد كه ايران با ادامه تشديد فعاليت‌هاي هسته‌اي خود بسيار فراتر از محدوديت‌هاي توافق هسته‌اي، در مسير اشتباهي حركت مي‌كند. پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران كه برخي از آنها برگشت‌ناپذير هستند، برجام را تهي كرده و بازگشت به راه‌حل مذاكره را دشوارتر خواهد كرد.»
تروييكاي اروپايي در اين بيانيه ادعايي خود كه در شوراي امنيت قرائت شد، با ارايه پيش‌نويس قطع‌نامه ادعا كردند «ايران نصب و راه‌اندازي هزاران سانتريفيوژ پيشرفته ديگر را در چندين سايت ازجمله تاسيسات فردو دنبال كرده است. براساس برجام، ايران متعهد شد كه هيچ‌يك از اين سانتريفيوژها را نصب يا راه‌اندازي نكند و از اين سايت براي اهداف غني‌سازي استفاده نكند. ما مجددا از ايران مي‌خواهيم تا تشديد تنش‌ها را متوقف كرده و به تعهدات خود در برجام بازگردد».
كشورهاي انگليس، فرانسه و آلمان ادعا كردند «دولت‌هاي ما در طول سال‌هاي متمادي راه‌حل ديپلماتيك براي موضوع هسته‌اي ايران را دنبال كرده و به حمايت از تلاش‌هاي ديپلماتيك براي اطمينان از عدم عبور ايران از آستانه گريز‌هسته‌اي ادامه مي‌دهد، اما ايران بايد به‌طور جدي و فوري به تعهدات خود در قبال ديپلماسي و تعهدات الزام‌آور قانوني در ۱۶ ماه پيش‌رو قبل از انقضاي قطع‌نامه احترام بگذارد».
در پاسخ به گزارش آنتونيو گوترش و نيز بيانيه ضد ايراني جديد تروييكاي اروپايي و همچنين ادعاهاي ايالات‌متحده، اميرسعيد ايرواني، سفير و نماينده دايم ايران نزد سازمان ملل متحد، «تنها گزينه عملي براي احياي برجام را گفت‌وگو و همكاري سازنده وصادقانه دانست. ايرواني در سخناني تاكيد داشت «با وجود نقش اتحاديه اروپا به عنوان هماهنگ‌كننده برجام، متاسفانه بيانيه ترييكاي اروپايي همچنان سياسي، جانب‌دارانه و يك‌طرفه است».
به گفته نماينده دايم ايران نزد سازمان ملل متحد، «ايالات‌متحده، بريتانيا، فرانسه و آلمان بار ديگر به‌طور ناموفق تلاش كردند تا ايران را براي وضعيت كنوني برجام مقصر جلوه دهند». ايرواني به اين موضوع نيز اذعان كرد كه «برجام كامل نبود، اما همچنان بهترين گزينه است. با وجود نقض‌هاي سيستماتيك گسترده از طرف ايالات‌متحده و تروييكاي اروپايي، احياي برجام براي اطمينان از اجراي كامل، موثر و بي‌قيدوشرط آن از طرف همه اعضا به نفع همه است.»
نماينده دايم ايران نزد سازمان ملل متحد ادامه داد: «فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران، ازجمله غني‌سازي در سطوح مختلف، براي اهداف صلح‌آميز است. اين فعاليت‌ها كاملا مطابق با حقوق و تعهدات ايران تحت معاهده منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي و موافقت‌نامه پادمان آن با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي انجام مي‌شود. ازاين‌رو ادعاي تروييكاي اروپا كه برنامه هسته‌اي ايران به يك نقطه بحراني رسيده است يا ابراز نگراني آنها از خاتمه قطع‌نامه ۲۲۳۱ در ۱۸ اكتبر ۲۰۲۵ بي‌ربط و تحريك‌آميز است». در پايان، ايرواني تاكيد كرد: «برجام يك دستاورد ديپلماتيك چندجانبه است كه به‌سختي به دست آمد و به‌طور موثر از يك بحران بيجا جلوگيري كرد. برجام بهترين گزينه باقي‌مانده است، هيچ جايگزيني ندارد و احياي آن واقعا به نفع همه اعضاي آن است.»
صدور اين بيانيه كه البته پيش از آن نيز قطع‌نامه‌اي در نشست فصلي شوراي حكام صادر شده بود و درست در زماني كه كشور درگير برگزاري زودهنگام انتخابات رياست‌جمهوري بود و با توجه به فشارهايي كه از طرف غربي بر برنامه هسته‌اي ايران وجود دارد، موجب شده تا گمانه‌زني‌ها در باب رويكرد دستگاه ديپلماسي كشورمان در دولت چهاردهم افزايش يافته و سناريو‌هاي متفاوتي در اين زمينه مطرح شود.
به ادعاي گروهي از ناظران، متغيرهاي مهمي فعل و انفعال‌هاي ايران و بازيگران غربي را در باب توافق يا عدم توافق در باب توافق هسته‌اي تحت تاثير قرار خواهد داد. در شرايط كنوني دو متغير قابل تامل است، نخست انتخابات زودهنگام در ايران و ديگري كارزار رياست‌جمهوري امريكا در ماه نوامبر. علاوه بر اين، برگزاري انتخابات در فرانسه و انگليس، منقضي شدن قطع‌نامه 2231 در اكتبر 2025 و فعال‌سازي مكانيسم ماشه از ديگر متغيرهايي است كه به ادعاي ناظران براي ارايه هرگونه تحليلي بايد لحاظ شوند. اين گروه از تحليلگران مدعي‌اند كه اگر بازيگران غربي در يك سال پيش رو بر مبناي عقلانيت تصميم‌سازي نكنند، طبيعتا فشارها بر ايران افزايش خواهد يافت و تهران در برابر بازگشت تحريم‌ها سكوت نمي‌كند.چنين گزاره‌اي در شرايطي كه اروپا و امريكا در اوكراين و خاورميانه درگير دو جنگ هستند، پرهزينه خواهد بود.
نكته‌اي كه در جريان مناظره‌هاي انتخاباتي ايران بيشتر بدان اشاره شد، مقوله تحريم‌ها است. بالاخص آنكه ارتباط ايران با غرب همواره يكي از چالش‌هاي پيش روي دولت‌ها فارغ از اينكه متعلق به چه طيفي باشند بوده است. در همين راستا گروهي مدعي‌اند كه موضع‌گيري كانديداها درخصوص رفع تحريم‌ها و ارايه راه‌حل براي حل مشكل تحريم‌ها بر شكل برگزاري انتخابات از لحاظ ميزان مشاركت نيز موثر بوده است. اهميت اين موضوع يعني بحث تحريم‌ها و فشارهاي ناشي از آن زماني مهم‌تر مي‌شود كه در اولين مناظره انتخاباتي ميان ترامپ و بايدن كه در بامداد جمعه برگزار شد شانس ترامپ براي شكست دموكرات‌ها افزايش يافت. اگر تا پيش از اين ابهاماتي درخصوص انتخابات امريكا و پيش‌بيني حزب پيروز وجود داشت اما پخش اين مناظره توانست بخش‌هايي از ابهامات موجود را كاهش دهد. براساس نظرسنجي‌ها ميزان رضايت‌ها از عملكرد ترامپ در مقابل بايدن بيشتر بوده است. البته كه شايد با اين وجود دموكرات‌ها به اين نتيجه برسند كه فرد ديگري را جايگزين بايدن كنند.
ناگفته نماند كه با تك دوره‌اي شدن دوران رياست‌جمهوري دونالد ترامپ و خروج او از برجام، در دوران رياست بايدن، فارغ از تاكيد رييس‌جمهوري امريكا در ابتداي رياستش مبني بر بازگشت به برجام، شاهد اين بوديم كه رايزني‌هاي غير مستقيم ميان تهران و واشنگتن در دولت سيزدهم بدون حصول به نتيجه‌اي و به واسطه عدم تمايل ايران جهت عقب‌نشيني از خط قرمزهاي خود بي‌نتيجه پايان يافت. اين در حالي است كه با ورود بايدن به كاخ سفيد، بيش از 150 نماينده دموكرات كنگره از او خواستند تا بستر براي توافق دوباره با ايران را كليد بزند. حال اين احتمال هم وجود دارد كه ترامپ در صورت پيروزي در كارزار رياست‌جمهوري امريكا توافق با ايران را در اولويت برنامه‌هاي خود قرار دهد، با اين همه غيرقابل پيش‌بيني بودن ترامپ بارزترين ويژگي او است. هرچند كه ايران و امريكا بارها مذاكراتي به صورت غيرمستقيم از طريق كشور ثالث داشته‌اند.
«اعتماد» با درنظرگرفتن متغيرهاي مهمي كه پيش از اين ذكر شد و فراز و نشيب‌هاي حاكم بر روابط پرتنش ايران و امريكا در طول سال‌هاي اخير با رحمان قهرمانپور كارشناس مسائل بين‌الملل در اين خصوص گفت‌وگو كرده است.
قهرمانپور در پاسخ به اين سوال كه بيانيه ضدايراني اخير تروييكاي اروپايي كه در چارچوبش ايران علي‌رغم كارزار انتخاباتي زودهنگام به فعال‌سازي مكانيسم ماشه تهديد شده، گفت: طبيعتا اروپايي‌ها تلاش مي‌كنند تا از اين فرصت نهايت استفاده را داشته باشند و اين يك قاعده در سياست بين‌الملل است كه كشورها اگر كه احساس كنند در ساير كشورها تغيير و تحولاتي در حال رخ دادن است يا اينكه اين تحولات سياسي اتفاق افتاده يا در جريان است سعي مي‌كنند از اين فرصت نهايت استفاده را كنند و بتوانند از اين طريق سياست‌هاي مورد نظر خود را پيش ببرند.
مشروح اين گفت‌وگو در ادامه مي‌آيد: