مكانيسم ماشه آينده رويارويي ايران و امريكا

در نشست شوراي امنيت سازمان ملل متحد در 24 ژوئن، هفدهمين گزارش «آنتوني گوترش»، دبيركل سازمان ملل متحد، درباره اجراي برجام و قطعنامه 2231 از سوي ايران قرائت شد و نمايندگان كشورهاي غربي، از جمله ايالات متحده، بريتانيا، فرانسه و آلمان ضمن اشاره به گزارش‌هاي اخير رافائل گروسي، دبيركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، ادعاهاي خود مبني بر فراتر رفتن فعاليت‌هاي ايران از محدوده توافق را تكرار و اذعان داشتند كه مانع از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي خواهند شد. اين در حالي است كه در حال حاضر، ساخت سلاح هسته‌اي، جايي در دكترين دفاعي نظامي ايران نداشته و ايران ذيل NPT به همكاري‌هاي خود با آژانس ادامه مي‌دهد.

 محور اصلي راهبرد تروييكاي اروپايي، فعال‌سازي مكانيسم ماشه، بر اساس قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل است كه مي‌تواند مجدد تحريم‌هاي سازمان ملل را عليه ايران بازگرداند. مكانيسم ماشه، بخشي از برنامه جامع اقدام مشترك يا همان برجام است كه به كشورهاي عضو اين توافقنامه اجازه مي‌دهد كه در صورتي كه تصور كنند ايران در حال نقض توافقنامه است، پس از طي مراحل حقوقي ذكر شده در توافق مي‌توانند تحريم‌هاي سازمان ملل را عليه ايران مجدد اعمال كنند. فعال كردن مكانيسم ماشه، اقدامي است كه مي‌تواند پيامدهاي ژئوپليتيكي و اقتصادي قابل‌توجهي در پي داشته باشد. در واقع اين مكانيسم به عنوان اهرمي بازدارنده، براي اطمينان از پايبندي تهران به توافق هسته‌اي طراحي شده است. 
در اين نشست، نماينده بريتانيا در سازمان ملل، ضمن اشاره به منقضي شدن قطعنامه 2231 در اكتبر سال آينده، پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران را خطرناك و نگران‌كننده خواند و اشاره داشت كه در صورت لزوم، مكانيسم ماشه عليه ايران تا پيش از اكتبر سال بعد ‌بايد اعمال شود. همچنين فرستاده ايالات‌متحده، ضمن تكرار اين نگراني‌ها، فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را غيرشفاف خوانده و ايران را به عدم همكاري‌هاي لازم با آژانس متهم كرد. نيكلاس دي ريوير، نماينده فرانسه در سازمان ملل نيز گزارش‌هاي اخير آژانس و افزايش سطح اورانيوم غني شده در ايران را نگران‌كننده و سطح كنوني آن را فاقد توجيه صلح‌آميز خواند. وي به همراه همتاي انگليسي خود بر اهميت فعال‌سازي مكانيسم ماشه تاكيد كرد.
 در همين راستا سعيد ايرواني، سفير و نماينده دايم ايران در سازمان ملل متحد با تاكيد بر يك طرفه و جانبدارانه بودن بيانيه تروييكاي اروپايي، تنها راه احياي برجام را گفت‌وگو و همكاري سازنده خواند. وي همچنين با تاكيد بر صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي كشور، فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را منطبق بر معاهده منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي و موافقتنامه پادمان ناميد.

همان‌طور كه پيش‌تر نيز اشاره شد، جمهوري اسلامي ايران، در شرايط فعلي، راهبرد «بازدارندگي هسته‌اي در آستانه» يا «بازدارندگي هسته‌اي نهفته» را در پيش گرفته است. يعني ضمن همكاري‌هاي لازم با آژانس ذيل NPT و پادمان، توانايي‌هاي فني هسته‌اي خود را حفظ كرده و تصميم سياسي براي ساخت سلاح هسته‌اي ندارد. ماهيت آنارشيك و نظم در حال گذار نظام بين‌الملل، محيط آشوب‌زده خاورميانه و تهديدات روزافزون اسراييل، جايگاه ويژه‌اي در اتخاذ اين تصميم از سوي جمهوري اسلامي داشته است. اما همان‌طور كه بيان شد، ايران براي اثبات صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي خود، همكاري‌هاي محدود خود را با آژانس ادامه داده و اگر طرف‌هاي غربي خواستار اطمينان بيشتر از صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي ايران دارند، ‌بايد منافع اقتصادي ايران را نيز در نظر گرفته و شرايط لازم را فراهم كنند. هر چند كه ديگر برجام منافع گذشته را براي هيچ طرفي ندارد، اما مي‌شود با يك توافق موقت و محدود، شرايط را براي گفت‌وگوهاي بيشتر فراهم كرد. نكته قابل توجه ديگر، شرايط سياسي نامشخص در ايران و ايالات متحده است كه مي‌تواند در روند مذاكرات آينده موثر باشد. 

انتخابات ايران به مرحله دوم كشيده شده است و شاهد شكل‌گيري دوقطبي ميان آقايان مسعود پزشكيان و سعيد جليلي هستيم كه اختلاف‌نظر جدي ميان اين دو، در راهبرد سياست خارجي وجود دارد. هر چند كه تعيين سياستگذاري‌هاي كلان سياست خارجي به عهده رهبري جمهوري اسلامي و شخص آيت‌الله خامنه‌اي است و هر دو كانديدا، خود را ملزم به اجراي سياست‌هاي آن مي‌دانند، اما با توجه به جايگاه مهم رييس‌جمهور و كابينه وي در شوراي عالي امنيت ملي به عنوان يك نهاد بالادستي، گرايش دولت آينده مي‌تواند تا حدي در اين سياستگذاري‌ها موثر باشد . لذا نتيجه انتخابات تا حد زيادي مي‌تواند در راهبرد هسته‌اي ايران تاثير بگذارد. 

همچنين به فاصله چهار ماه از انتخابات ايران، انتخابات امريكا نيز برگزار خواهد شد و طبق نظرسنجي‌ها دونالد ترامپ شانس زيادي براي بازگشت به كاخ سفيد دارد. روي كار آمدن وي مي‌تواند معادلات فعلي را بالكل تغيير دهد و رييس‌جمهور آينده ايران، چه جليلي باشد و چه پزشكيان، ‌بايد برنامه مشخصي براي رويارويي با دولت احتمالي جمهوري‌خواه در امريكا اتخاذ كند. براي تحليل دقيق‌تر از شرايط بايد صبر كرد و منتظر نتيجه هر دو انتخابات ماند.  
كارشناس ارشد مسائل بين‌الملل