گروه گزارش
ارسال يك پيامك توسط وزارت كشور روز گذشته در ساعات راي‌گيري براي دومين دور از رقابت‌هاي انتخابات رياست‌جمهوري 1403 با انتقاد اعضای ستاد مسعود پزشكيان، يكي از كانديداها مواجه شد.
محمدجواد آذري جهرمي در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: ارسال پيامك انبوه بايد براي افزايش مشاركت باشد نه تلاش براي كاهش مشاركت!
محمدجواد ظريف، وزير پيشين امور خارجه و مشاور مسعود پزشكيان نوشت: «ايرانيان هوشمند؛ تمام تلاش قفس‌سازان نگاه داشتن «ما مردم» در خانه است: از تكرار هدفدار پيامك‌هاي فريبكارانه تا دروغ‌هاي شاخدار. چرا از راي «ما مردم» مي‌ترسند؟چرا نفعشان در عدم مشاركت ماست؟چون حاكمان بد را مردمان خوبي انتخاب مي‌كنند كه راي نمي‌دهند.نظرسنجي‌ها و پيش‌بيني‌ها هم نمي‌توانند جاي راي ما را بگيرند.فقط حضور هرچه بيشتر و سريع‌تر پاي صندوق مي‌تواند تغيير را رقم بزند.»
حتي علي قلهكي فعال رسانه‌اي اصولگرا نيز در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: «به صراحت در بررسي علل عدم مشاركتِ يكي از مجموعه‌هاي نظرسنجي آمده كه «پيامك‌هاي وزارت كشور» اثر (هر چند با درصد پايين) داشته است.خب برادر پيامك نزن!بدنه‌اي كه تكليفي راي مي‌دهد كه كاري به پيامك شما ندارد؛ آن هم كه مردد است با پيامك شما متزلزل مي‌شود!»
اشاره قلهكي به نظرسنجي اخير مجموعه افكارسنجي «پرسش» در گزارش تحليلي خود آورده كه پيامك‌هاي پياپي وزارت كشور در روز انتخابات، يكي از علل كاهش مشاركت در دور اول بوده است.
با اين وجود به نظر مي‌رسد علي‌رغم اين نظرسنجي اعتراضي از ستاد يا چهره‌هاي منتسب به كانديداي ديگر شنيده نشد. ريشه اين موضوع در يك معادله ساده است؛ با كاهش مشاركت اين راي مسعود پزشكيان است كه كاهش پيدا مي‌كند چرا كه گروه‌هاي راي‌دهنده ثابت- حدود 10 تا 15 ميليون كه به صورت دايمي بر اساس ديدگاه‌هاي سياسي و يا تكليف شرعي در انتخابات شركت مي‌كنند عموما گزينه اصولگرايان را انتخاب مي‌كنند اگرچه در اين دوره از انتخحابات حتي بخشي از اصولگرايان نيز تلويحا از مسعود پزشكيان در برابر سعيد جليلي حمايت كردند اما واقعيت امر این است كه آرای خاكستري و گروه‌هاي مردد براي مشاركت در انتخابات كساني هستند كه در صورت حضور در پای صندوق‌هاي راي نام مسعود پزشكيان را بر روي برگه راي خود مي‌نويسند.
با اين معادله ساده رفتارهاي تندروهاي داخلي و اپوزیسيون خارجي براي تلاش در راستاي كاهش مشاركت مردم در انتخابات معني پيدا مي‌كند. دو جرياني كه شايد در ظاهر از اساس هيچ قرابتي با هم نداشته باشند اما هر دو راهبرد كاهش مشاركت مردم سعي در پيگيري اهداف خود با يك استراتژي را دارند.
مرور گفته‌ها و فعاليت‌هاي اين گروه‌ها در هفته‌هاي اخير به خوبي نشان مي‌دهد كه محور اصلي تلاش براي نااميد كردن مردم از صندوق راي براي هرگونه امكان تغيير و اصلاح و البته تمركز تخريب و حمله به مسعود پزشكيان است.
با اين راهكار اين گروه‌ها سعي كردند راي مرددين كه به نام مسعود پزشكيان ثبت مي‌شد را به سمت عدم ندادن سوق دهند و بتوانند خواسته مورد نظر خود را اعم از كاهش مشاركت و تحريم انتخابات به عنوان دستاوردي براي حمله به نظام و يا كاهش راي مسعود پزشكيان براي شكست در مقابل راي رقيب، محقق سازند.
رسانه‌هاي فارسي زبان و اپوزیسيون خارجي در خط حمله به پزشكيان
مرور برنامه‌هاي رسانه‌هاي فارسي زبان به خصوص شبكه ايران اينترنشنال در هفته‌ها و روزهاي منتهي به انتخابات به وضوح و روشني نشان از تلاش اين رسانه‌ها و جريان‌هاي حامي آنها براي كاهش مشاركت داشت. اين جريان با سه راهبرد سعي در كم كردن تمايل و انگيزه مخاطبان و بيننده‌هاي خود در مورد انتخابات داشت.
نخست القاي اين تصوير كه هيچ اميدي به تغيير و بهبود مشكلات از طريق صندوق‌هاي راي وجود ندارد و حتي در صورت برگزاري انتخاباتي سالم منتخب مردم تغييري در شرايط مردم ايجاد نمي‌شود. ذيل اين راهبرد بسيار تلاش شد تا صحت و سلامت انتخابات زير سوال رفته و با تاكيد بر اينكه گزينه مورد نظر حاكميت پيش از اين انتخاب شده است، مردم را از مشاركت در انتخابات نااميد كنند.
دوم تاكيد بر موضوع اختيارات رييس‌جمهور بود. مشخصا برنامه‌ها و محتواي توليد شده توسط اين شبكه‌ها و يا مطالب نقل شده توسط چهره‌هاي اپوزیسيون خارج از كشور حول اين مساله مانور مي‌داد كه حتي در صورت پيروزي كانديداي اصلاح‌طلب از اساس رييس جمهو در ساختار جمهوري اسلامي فاقد هر گونه اختيار و توان براي تغيير شرايط موجود است و از اين نگاه نيز راي دادن و مشاركت در انتخابات امري بيهوده است.
راهبر سوم و اصلي اين جريان‌ها و براندازان در خارج از كشور و محوري كه اپوزیسيون خارجي به‌شدت به آن چنگ زده بود تخريب و حمله به مسعود پزشكيان بود حال آنكه كمتر ديده شد كه اين جريان كمترين موضوع يا نقدي را خطاب به كانديداي ديگر يعني سعيد جليلي بيان كند. انگيزه البته مشخص است به اين معني كه بايد كساني را از راي دادن منصرف مي‌كردند كه در صورت حضور در پاي صندوق راي به پزشكيان راي مي‌دادند.
با اين سه راهبرد اپوزیسيون خارج از كشور و رسانه‌هاي فارسي زبان در خدمت آنها سعي كردند با تخريب پزشكيان كاهش مشاركت را محقق سازند.
از منظر اين جريان كاهش مشاركت نوعي پيام مبني بر روگرداني مردم از حكومت است و اين مهم از نظر آنها بايد از طريق نااميد كردن و تخريب مسعود پزشكيان دنبال مي‌شد تا مشاركت در حد همان پايگاه راي سخت نظام كه به سعيد جليلي راي مي‌دهند باقي بماند. علاوه بر اينكه سعيد جليلي نماد امتداد وضعيت فعلي نيز بود و اين ادعاي اين جريان و براندازان را به صورت نمايشي تاييد مي‌كرد كه با راي دادن و مشاركت در انتخابات هيچ چيز تغيير نمي‌كند و در هميشه و كماكان بر پاشنه مشاركت قبلي مي‌چرخد.
در دور نخست اين انتخابات شاهد صحنه‌هايي عجيب از حضور نيروهاي اپوزیسيون وابسته به حكومت سابق، سازمان مجاهدين خلق يا گروه‌هاي ديگر بوديم كه با حضور در مقابل درب سفارتخانه‌ها در كشورهاي مختلف حتي با اعمال زور و برخورد فيزيكي سعي داشتند تا مانع از راي دادن ايرانيان شوند . شايد يكي از ماندگارترين قاب‌هاي برهم خوردن اين بازي نيز فيلمي كوتاه از راي دادن و صحبت كردن يك زن ايراني در آلمان بود كه از راي دادن خود به پزشكيان دفاع مي‌كرد. در ويدئوي كوتاه منتشر شده بعد از دور نخست انتخابات يك زن دوربين به دست در حال دعواي شديد لفظي و حتي درگيري فيزيكي با زوجي مسن است. زن راي‌دهنده اينگونه از راي دادن خود علي‌رغم حمله افراد برانداز دفاع مي‌كند: «مي‌دانم با چه سختي اينجا آمديم. نمي‌خواهم مملكتم مانند سوريه و لبنان نابود شود. من از شخصي خوشم آمد و اينجا آزادم كه به او راي دهم».
تندروهاي داخلي؛ تخريب پزشكيان، كاهش مشاركت و پيروزي حداقلي
در سال‌هاي اخير ويدئوي كوتاهي به عنوان بخشي از گفت‌وگوي حميد رسايي از چهره‌هاي اصولگرا منتشر شد كه با طرح اين ايده كه « كاهش مشاركت و يا برگزاري انتخاباتي با مشاركت پايين» به نفع جريان اصولگرا است با بازتاب زيادي مواجه شد. رسايي بعدها اين اظهارات را تقطيع شده خواند و گفت كه نيت صحبت او توجيه يا تطهير نرخ پايين مشاركت نبوده است اما واقعيت امر اين است كه با مرور انتخابات در ادوار گذشته به خوبي اين مساله روشن است كه در انتخابات‌هايي كه به هر دليل نرخ مشاركت پايين باشد برنده و منتخب بيرون آمده از صندوق‌هاي راي نه چندان پر گزينه اصولگرايان است.
بالاترين نرخ مشاركت انتخابات رياست‌جمهوري متعلق به سال 1388 با 85 درصد بوده است، رقابت پرشوري ميان دو كانديدا با دو ديدگاه متمايز كه دو مسير كاملا متفاوت را براي كشور ترسيم مي‌كرد، چنانچه در عمل نيز اين تفاوت خود را نشان داد. عملكرد دولت دهم منجر به اعمال تحريم عليه كشور شده و ايران از سال 90 وارد مرحله جديدي شد كه با همه تلاش‌ها از مصائب آن رهايي نيافته است. با وجود سرخوردگي از انتخابات 88، مردم باز به صحنه آمدند و نرخ مشاركت 73 درصد شد. همين رقم در سال 96 تكرار شد.
از سال 1400 اما معادله كاملا تغيير كرد. تسلط رويكرد خالص‌سازي در روند بررسي صلاحيت كانديداها و همچنين سرخوردگي و نااميدي از اثرگذاري نهاد دولت- كه بخشي از آن به نقدهاي غيرقابل انكار به دولت روحاني باز مي‌گشت- باعث شد كه نرخ مشاركت از 73 درصد سال 1396 به 48 درصد كاهش يابد.
اين كاهش 25 درصدي معلول فقدان رقابت و نااميدي مردم بود. تجربياتي كه در انتخابات مجلس يازدهم و دوازدهم نيز ملموس بود. با اين وجود با تاييد صلاحيت مسعود پزشكيان تا اندازه‌اي شرايط و تركيب كانديداها متمايز از دوره قبل شد و از جانب گروه‌هاي تندرو داخلي اين خطر احساس شد كه او مي‌تواند كاتاليزور افزايش مشاركت باشد. افزايشي كه در نهايت به نفع پزشكيان و راي‌دهندگان به او مي‌شد نه به نفع جريان رقيب.
همين شد كه اين گروه‌هاي تندرو در داخل كشور سعي كردند راهبرد كاهش مشاركت در انتخابات را در پيش بگيرند . آنچه در روزهاي اخير از جانب چهره‌هاي مختلف نزديك به اين جريان بيان شده است به خوبي گوياي اين امر است كه با بيان برخي از حرف‌ها سعي دارند تا با القاي نااميدي مردم را از مشاركت در انتخابات نااميد كنند. راهبرد اصلي اين گروه‌ها هم البته همانند اپوزیسيون خارج از كشور تخريب و حمله به مسعود پزشكيان بود. پزشكيان به صفت ذاتي خود در بسياري از موارد در مناظرات گفت كه برنامه خاصي در برخي حوزه‌ها ندارد و به‌طور حتم برنامه كارشناسان و خبرگان اين حوزه را اجرا و پياده مي‌كند. اين اعتراض صريح و صداقت در گفتار باعث شد تا اين گروه‌ها در فضاي مجازي موجي بر اين اساس راه بيندازند كه پزشكيان فاقد برنامه است.
علاوه بر اين برخي از چهره‌هاي منتسب به اين گروه‌ها سعي كردند با بيان موضوعاتی از قبيل اينكه اگر پزشكيان رييس‌جمهور شود به مرور ديگر اثري از حجاب در جامعه نمي‌ماند. اين دست از اظهارات عموما براي ترساندن طبقه مذهبي از راي دادن به پزشكيان بيان مي‌شد. بخش ديگري از اين جريان نيز سعي مي‌كردند تا از پزشكيان و كارنامه او در ابتداي انقلاب چهره‌اي تندرو بسازند و مرددين راي دادن را مجاب به عدم مشاركت در انتخابات كنند . آنها سعي مي‌كردند با افراطي‌گري تحريم‌كنندگان انتخابات را از پزشكيان، شعارها و برنامه‌هايش نااميد كرده و اين گروه را در اردوگاه تحريم حفظ كنند.
نظرنسجي‌ها و احساس خطر تخريب‌كنندگان پزشكيان در داخل و خارج از كشور
پيش‌بيني‌ها از مشاركت و ميزان آراي كانديداها در دور دوم انتخابات در هفته گذشته عموما از برتري مسعود پزشكيان خبر مي‌داد. ايسپا ميزان مشاركت مردم در دور دوم انتخابات را 45 درصد پيش‌بيني كرده است. پيش‌بيني‌هاي اين موسسه مسعود پزشكيان را برنده دور دوم انتخابات غيرمنتظره سال 1403 مي‌داند و آراي او را 49.5 درصد برآورد مي‌كند. بر اين اساس آراي سعيد جليلي با 5.6 واحد درصد اختلاف 43.9 درصد خواهد بود.
برآوردهاي نظرسنجي ديتاك هم پزشكيان را پيشتاز مي‌داند. اين موسسه آراي اين كانديداي اصلاح‌طلب را 51.1 درصد تخمين زده و معتقد است، جليلي با 4.5 درصد اختلاف آرا، 46.6 درصد راي را به خود اختصاص خواهد داد. ديتاك همچنين ميزان مشاركت را 44.7 درصد دانسته است.
پيش‌بيني بيشترين مشاركت متعلق به نظرسنجي پرسش با تخمين 48درصد حضور مردم در انتخابات بود. اين نظرسنجي نيز پزشكيان را با 53 درصد، رييس‌جمهور آينده ايران مي‌داند و معتقد است كه آراي سعيد جليلي از 41 درصد فراتر نخواهد رفت.
نظر سنجي شناخت براي تخمين ميزان مشاركت مردم، برآوردي مشابه نظرسنجي ايسپا دارد. بر اساس تحقيقات اين گروه پزشكيان 51 درصد راي خواهد داشت و جليلي با دو درصد اختلاف از دور اين رقابت كنار مي‌رود.موسسه آرا ميزان مشاركت مردم در دور دوم انتخابات را 43 درصد ارزيابي كرده است. بر اين اساس باز هم پزشكيان پيشتاز اين رقابت است و 52.4 درصد آرا به خود اختصاص خواهد داد.
نظرسنجي استاسيس نيز به پيشتازي مسعود پزشكيان معتقد است. اين نظرسنجي ميزان مشاركت را 44 درصد دانسته است.
مركز پژوهش‌هاي مجلس با برآورد 42.7 درصدي ميزان مشاركت اختلاف آراي بين دو كانديدا را بيشتر از ديگر موسسات تخمين زده است. اين نهاد 9.5 درصد آراي پزشكيان را بيشتر دانسته است.
نظرسنجي منتشر شده در كانال تلگرام س.قدس تنها پيش‌بيني از انتخابات است كه آراي سعيد جليلي را بيشتر از مسعود پزشكيان برآورد كرده است.
از طرف ديگر نبايد از نظر دور داشت كه نتايج دور قبل انتخابات رياست‌جمهوري حاكي از اختلاف نظرسنجي‌ها با واقعيتي بود كه در ميزان مشاركت و آراي كانديدها رخ داد. براي مثال در برآوردهاي پيشين پنج منبع معتبر نظرسنجي انتخابات، يعني مركز پژوهش‌هاي مجلس، مركز افكارسنجي دانشجويان ايران يا ايسپا، مركز تحقيقات اجتماعي و داده‌كاوي شناخت، موسسه پرسش و مركز متاي دانشگاه امام‌صادق به ويژه در مورد پيش‌بيني درصد مشاركت خطاي بالايي داشته‌اند. اين تفاوت بين نظرسنجي‌ها با واقعيت رخ داده مشاركت در انتخابات را مي‌توان در «محاسبه نشدن افرادي» دانست كه حاضر به همكاري با پرسشگران نظرسنجي‌ها نشده‌اند اما بر اساس تصميمات دقيقه نودي در انتخابات حاضر شدند.
علاوه بر اين دست برتر مسعود پزشكيان در نظرسنجي‌ها بيش از پيش باعث احساس خطر هر دو جريان خواهان آمار مشاركت شد و سعي كردند از طرق مختلف به خصوص حمله و تخريب پزشكيان، نرخ مشاركت را پايين بياورند و هر كدام از ظن خود به هدف مورد نظر دست يابند.
تلاش‌هاي بي‌ثمر براي كاهش مشاركت در دور دوم انتخابات
در مرحله اول انتخابات رياست‌جمهوري، حدود ۶۰ درصد واجدان شرايط، حاضر به شركت در انتخابات نشدند . اعضاي ستاد و هواداران مسعود پزشكيان، طي يك هفته گذشته براي پيروزي نامزد مورد نظر خود، بيش از همه روي شكسته شدن قهر بخشي از اين افراد با صندوق رأي حساب باز كردند.
تبليغات يك هفته گذشته اصلاح‌طلبان بر اين مساله متمركز بود كه يخ بسياري از تحريم‌كنندگان انتخابات را بشكند كه بر اساس آمارهاي اعلام شده توسط وزارت كشور تا ساعات پاياني راي‌گيري در روز گذشته به نظر مي‌رسد اين مهم تا حدي محقق شده و حتي اگر درصد افزايش مشاركت هم چندان موفق نباشد، آمار مشتركت افت هم نداشته است.
محسن اسلامي سخنگوي ستاد انتخابات كشور عصر روز گذشته از افزايش مشاركت و استقبال پررنگ‌تر مردم از انتخابات در مرحله دوم به نسبت مدت مشابه راي‌گيري (تا حدود ساعت ۱۵) در مرحله اول خبر داد .
شبكه الميادين كه ويژه‌برنامه‌هاي روزانه از انتخابات ايران را امروز نيز ادامه داد، به نقل از گزارشگر خود در سطح شهر تهران گزارش كرد كه «درصد مشاركت به شكل قابل ملاحظه‌اي افزايش يافته و درصد مشاركت تا اين لحظه (ساعتي پس از ظهر به وقت محلي در مقايسه با مدت زمان مشابه) از مشاركت در دور نخست بيشتر شده است».
خبرنگار الميادين همچنين گزارش كرد تا ساعتي قبل ۱۲ ميليون ايراني رأي خود را به صندوق انداخته و مشاركت قابل توجه نشان‌دهنده اين است كه در مقايسه با مدت مشابه جمعه قبل، مشاركت افزايش ۲.۵ ميليون نفري داشته است.خبرنگاران اين رسانه لبناني، انتخابات و روند اخذ رأي را علاوه بر تهران، از شهرهاي بزرگي مثل مشهد، شيراز، اهواز، اصفهان، بندرعباس و اردبيل هر چند ساعت به شكل زنده گزارش مي‌كنند.
الميادين همچنين گزارش داد كه در دور نخست خيلي از احزاب دعوت به مشاركت كردند و فضاي فعال انتخاباتي شكل گرفت، گفت: انتظار اين بود كه ميزان مشاركت به ۵۰ درصد برسد اما ظاهرا پيش‌بيني‌ها دچار خطا بود و ميزان مشاركت كمتر از آن شد اما در دور دوم، امروز احتمال اين هست كه درصد مشاركت بيشتر از درصد مشاركت دور نخست شود و اگر اين اتفاق بيفتد، براي اولين‌بار است كه چنين اتفاقي رخ مي‌دهد.
چرا تندروهاي داخلي و براندازان خارجي در پروژه كاهش مشاركت شكست خوردند؟
به نظر مي‌رسد رشد آمار مشاركت بر اساس دو موضوع محقق شده است. مساله اول تصوير مبهم و هشدار‌دهنده‌اي بود كه از ادامه وضعيت فعلي وجود داشت. با توجه به اينكه سعيد جليلي به صورت علني خود را نماينده و كانديداي دولت فعلي بيان مي‌كرد، اين پيام به صورت روشن به جامعه ارسال مي‌شد. علاوه بر اينكه كانديداي مقابل پزشكيان از اساس ادبيات و كليدواژه‌هاي مشخص و البته كارنامه مشخص‌تري در حوزه سياست خارجي داشت.
توييت علي مطهري، نايب‌رييس مجلس دهم درباره خطرات عدم مشاركت چند نكته مهم را در اين رابطه در دل خود داشت. او روز 12 تيرماه نوشته بود كه « رأي ندادن در دور دوم يعني افزايش تحريم‌ها و ادامه تحميل سختي‌هاي غير ضروري بر مردم، شكل‌گيري ديكتاتوري اقليت، انزواي بيشتر ايران در دنيا، پرداخت زيان‌هاي دور زدن تحريم‌ها از جيب مردم، بلوكه ماندن پول‌هاي ايران در بانك‌هاي خارجي و بازماندن از توسعه، پس همه با هم به پزشكيان رأي دهيم»
اين دست از تحليل‌ها يكي از راهبردهايي بود كه مردم را به تامل درباره عواقب قهر با صندوق راي سوق داد. در اين حالت بايد اذعان كرد كه بخشي از رشد مشاركت كه منجر به شكست پروژه كاهش مشاركت شد هراس از قدرت گرفتن كانديدايي به نمايندگي از جريان اقليت بود. نبايد فراموش كرد كه انگيزه رأي سلبي همواره بيش از ايجابي بوده است. در تبليغات هم مي‌بينيم كه گفته مي‌شود به فلاني رأي ندهيد تا آن اتفاق نيفتد. عنصر «ترس» در مرحله اول به‌شدت مرحله دوم غالب نبود. جنس ترس در حاميان هر يك از دو كانديدا البته متفاوت است.
مساله دوم خود پزشكيان بود؛ با سابقه‌اي روشن و به دور از حواشي سياسي و اقتصادي و اخلاقي. او توانست در مناظرات تصويري يونيك و منحصر به فرد و غيرتكراري را از خود ارايه بدهد و حتي بخشي از مخاطباني كه او را نمي‌شناختند نيز جلوه‌اي از حريت را در گفتار و رفتارش ديدند . پزشكيان با سبك صحبت، زندگي و رفتار منحصر به فردش توانست مخاطبيني را از ميان آراء خاموش به سمت خود جلب كند. او با اين خصوصيات توانست تركش‌هاي داخلي و خارجي كه به سمتش ارسال شد را تا حدود زيادي دفع كند. فارغ از اينكه نتيجه اين انتخابات چه بايد باشد، ترديدي نيست كه عمر سياسي پزشكيان وارد مرحله جديدي شد.