اسبي وجود ندارد كه اصولگرايان بخواهند آن را زين كرده تقديم پزشكيان كنند
مهدي بيك اوغلي
سخنگوي دولت و ساير چهره‌هاي كابينه سيزدهم در شرايطي از اسب زين كرده براي دولت منتخب ايرانيان صحبت مي‌كنند كه شاخص‌هاي اقتصادي و ساير داده‌هاي آماري كشور، واقعياتي متفاوت را نمايان مي‌كند. واقعيت‌هايي كه نشان مي‌دهد دولت سيزدهم نه تنها شرايط مناسب و اسبي زين‌كرده را تحويل دولت مسعود پزشكيان نداده، بلكه اقتصادي با شاخص‌هاي نزول يافته و مديريتي پر ابهام را تحويل دولت بعدي مي‌دهند. اما شاخص‌هاي نزول كرده تنها يك مشكل اين روزهاي دولت جديد است، نيروهاي در سايه و طيف‌هاي افراطي به اندازه‌اي از راي مردم به پزشكيان دل‌چركين و آزرده خاطر شده‌اند كه شمشير را براي دولت پزشكيان از رو بسته‌اند. كافي است به سنگ‌اندازي‌ها و مانع‌تراشي‌هاي چند روز اخير نگاه شود تا بدانيم، تندروها چه دورنمايي را از مخالفت با دولت آينده ترسيم مي‌كنند. رييس‌جمهور منتخب اما به دنبال آن است كه با انتخاب كابينه‌اي كارآمد و متخصص، مردم را نسبت به دورنماي آينده اميدوار ساخته و با تكيه به پشتوانه مردمي به اهداف از پيش تعيين شده‌اش برسد. مجموعه اين گزاره‌ها باعث شد تا «اعتماد» سراغ احمد ترك‌نژاد استاد دانشگاه و فعال سياسي اصلاح‌طلب برود و گفت‌وگويي درباره همه اين بايدها و ضرورت‌ها تدارك بيند. ترك‌نژاد با تحليل شرايط كشور معتقد است، جامعه ايراني 10سال براي پيوستن به كاروان توسعه جهاني فرصت دارد تا از كشوري پير، منزوي و فقير به كشوري توسعه‌يافته يا حداقل در حال توسعه بدل شود. به اعتقاد ترك‌نژاد، دولت آينده در 4حوزه تامين رفاه، منزلت اجتماعي، كرامت انساني و امنيت عمومي بايد به مطالبات مردم ايران پاسخ دهد.
با پايان گرفتن انتخابات و قرار داشتن در مرحله انتخاب كابينه به تفاسير خاصي از رخدادها نياز داريم. شما رخدادهاي هفته‌هاي اخير را چطور ارزيابي مي‌كنيد؟
زماني كه اسامي افراد تاييد صلاحيت شده منتشر شد، برداشتم اين بود كه اتفاقات متفاوتي در پيش است. در همان ايام، اين موضوع را در كلاب هاوس ايران من مطرح كردم و خبر از تحولات تازه‌اي دادم. معتقد بودم اگر اصلاح‌طلبان رويكرد درستي اتخاذ كنند و گفتماني نزديك به مطالبات مردم را داشته باشند، موفقيت در دسترس خواهد بود. جنس پزشكيان بسيار به مطالبات جامعه نزديك است و مردم به اين گفتمان نياز دارند. از ابتدا پيش‌بيني مي‌كردم با توجه به رقابتي‌تر شدن انتخابات، موفقيت در دسترس باشد. در كلاب هاوس ايرانِ من اين بحث را مطرح كردم كه استراتژي حاكميت ماكسيمايز كردن هر چه بيشتر مشاركت است. تنها كاري كه اصلاح‌طلبان بايد انجام دهند، اين است كه خود را در شمايل مخالف وضع موجود قرار دهند. در ادامه جز اصلاح‌طلبان، ساير گروه‌ها همچون اعتدالگرايان و اصولگرايان ميانه هم به اين كمپين پيوستند. از آن زمان تلاش شد مسعود پزشكيان فاصله‌اي 5ميليون رايي با رقبا ايجاد كند تا حتي فراز و نشيب‌هاي احتمالي هم پيروزي او را تحت تاثير قرار ندهد.
شما به بدنه راي پزشكيان اشاره كرديد. جدا از اصلاح‌طلبان، اعتدالگرايان و اصولگرايان ميانه، حتي طيف‌هايي از نواصولگرايان طرفدار قاليباف هم در دور دوم پزشكيان را انتخاب كردند. آيا سبد راي اصلاح‌طلبان تغيير كرده است؟
اصولگرايان، هرگز طرفدار مشاركت بالا نبوده و نيستند، چراكه مي‌دانند تنها در مشاركت‌هاي 40درصدي و كمتر است كه شانس پيروزي دارند. اتفاقي كه در اين انتخابات رخ داد، اين بود كه مسعود پزشكيان در مشاركت 40درصدي هم راي نخست كشور را آورد. اين نشان مي‌دهد، سبد راي پزشكيان تنها محدود به اصلاح‌طلبان نبوده. اصولگرايان با اين تصور وارد اتمسفر انتخابات شدند كه اگر مشاركت 40درصد باشد، پيروز مي‌شوند. اگر مشاركت به محدوده 50درصد برسد، انتخابات به دور دوم مي‌رود و اگر مشاركت به بالاي 60 درصد برسد، پزشكيان شانس پيروزي خواهد داشت. اما در مشاركت 40درصدي، پزشكيان راي نخست را آورد و در انتخابات 50درصدي پيروز انتخابات شد.
اما اين اعداد و ارقام چه معنا و مفهومي دارد. از منظر تحليلي از اين داده‌ها چه نتيجه‌اي مي‌توان گرفت؟
اين داده‌ها نشان مي‌دهند، درون جامعه تحولاتي شكل گرفته است. چه جريان اصلاح‌طلب و چه جريان اصولگرا بايد در مباني و گفتمان خود تجديدنظرهايي صورت دهند. 48ميليون نفر از جامعه ايراني نسل Z، Y و آلفا هستند. اگرچه نسل آلفا هنوز به مرحله راي دادن نرسيده است. اما نسل‌هاي ZوYبسيار تعيين‌كننده هستند. نسل Yبه نسل «چراها» معروف است تا چرايي موضوعي براي آنها شرح داده نشود، موضوع را قبول نمي‌كنند. نسل آلفاي ايراني نسل درجه يكي هستند كه آينده ايران در گروي كنشگري آنهاست. چگونه مي‌توان با مباني اصلاح‌طلبي يا اصولگرايي دهه‌هاي قبل با نسل Z، Y و آلفا ارتباط برقرار كرد؟ مگر مي‌شود؟ معتقدم اصلاحات برآمده از دوم خرداد 76 پايان يافته و بايد قرائت و نسخه به‌روز شده‌اي از اصلاحات براي نسل‌هاي نوين ايراني ارايه شود. هم ايران تغيير كرده و هم جهان با دگرگوني‌هاي بنياديني مواجه شده است.
وقتي درباره نوسازي گفتمان اصلاحات صحبت مي‌كنيد، دقيقا منظور شما چيست. قبلا حجاريان خواستار ورود عنصر عدالت به گفتمان اصلاحات شده بود. آيا پزشكيان را مي‌توان نماد تحول در گفتمان اصلاحات معرفي كرد يا بايد دوران پزشكيان را به عنوان دوره انتقالي براي گفتمان اصلاحات در نظر گرفت؟
در يك كار مطالعاتي كه بنده انجام دادم، به اين نتيجه رسيدم كه ايران تنها يك دهه فرصت دارد. رهبر انقلاب طي سخناني كه در 10بهمن 1401 با حضور مقامات اجرايي كارآفرينان، صنعتگران و توليدكننده‌ها داشتند، مطلب مهمي را مطرح كردند. در اين صحبت‌ها گفته مي‌شود، ايران يك دهه دچار مشكل بوده و بايد خسارات اين يك دهه، سريعا جبران شود. دهه‌اي كه رهبري روي آن دست مي‌گذارد، دهه‌اي است كه دنيا به سرعت رشد كرده، اما ايران كه در سال 84 ذيل هفده اقتصاد جهان قرار داشت، امروز در رتبه پنجاهم جهاني قرار گرفته است.
شما اشاره كرديد كه ايران يك دهه فرصت براي بازگشت دارد، چرا يك دهه؟
جامعه ايراني به شدت در حال پير شدن است و به زودي پنجره جمعيتي كشور براي توسعه بسته مي‌شود. در آينده‌اي نزديك، تنها منبع تامين مالي ايران براي توسعه كشور (نفت، گاز و...) آرام آرام اهميت خود را از دست مي‌دهد. در 2050 حداقل 50درصد انرژي‌هاي فسيلي با انرژي‌هاي تجديدپذير جايگزين خواهد شد. اين پيش‌بيني زودتر از موعد در حال وقوع است. امروز 32 درصد انرژي‌هاي دنيا از طريق انرژي‌هاي تجديدپذير تامين مي‌شود. يعني به زودي ايران از محل درآمدهاي نفت و گاز، نمي‌تواند منابع مورد نياز خود را براي توسعه تامين كند. چرا؟ چون تحريم هستيم و به دليل عدم توسعه مناسبات ارتباطي با فضاي بين‌المللي و دسترسي نداشتن به منابع دانش، تكنولوژي، دانش فني و منابع مالي، دچار يك عقب‌‌ماندگي اساسي شده‌ايم. پس اول جمعيت ايران در حال پير شدن است، دوم اينكه منابع لازم را نمي‌توانيم تامين كنيم و نهايتا اينكه به دليل تحريم‌ها، دسترسي به عوامل توسعه مثل دانش فني، تكنولوژي و تجهيزات، بازار و منابع مالي نداريم. اگر اتفاق مطلوبي نيفتد، ايران در 10سال آينده كشوري، فقير، پير، منزوي و بي‌اهميت خواهد بود. در يك رخداد مهم تاريخي انتخابات 1403 برگزار شده و چهره‌اي مورد تاييد مردم سكان هدايت دولت ايران را به دست گرفته است. اين شرايط راهي تازه در اختيار ايران قرار مي‌دهد تا نوسازي لازم در حوزه‌هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، تكنولوژي، محيط زيست، قانون و سياست را صورت دهد. ايران نيازمند نوسازي چندجانبه است.
اين موارد هدف‌گذاري و ذهني است. براي عينيت بخشيدن به اين ذهنيت چه بايد كرد؟
براي عينيت بخشيدن به اين اهداف به پارادايم شيفت نياز داريم. پزشكيان و دولتش بايد ايران را به مدار جديدي از توسعه شليك كنند. چرا از لفظ شليك استفاده مي‌كنم؟ براي اينكه اين روند بايد به سرعت طي شود. اين حركت سريع، نيازمند دولتي متمايز است.
وقتي از دولت متمايز صحبت مي‌كنيد، منظور شما چيست؟
در هر حال 42 الي 43 سال دولت‌ها روي كار بوده‌اند. متوسط رشد 40ساله كشور 2.8 درصد، متوسط رشد 20ساله ايران 1.8 درصد و متوسط رشد 10ساله اخير هم صفر است. در واقع مديران قبلي امتحان خود را پس داده‌اند! خوب است با زبان اعداد و ارقام با هم بحث كنيم. ايران در سال 1980 حدود 9دهم اقتصاد جهان و چين 1.8دهم درصد اقتصاد جهاني را تشكيل مي‌داد. ايران در حال حاضر كمتر از 4دهم درصد اقتصاد جهان را شكل مي‌دهد، اما چين 20درصد اقتصاد جهاني را تحت سيطره خود در آورده است. ببينيد سرعت تحولات را. جالب اينجاست تركيه در سال 1980 كه ايران 9دهم درصد اقتصاد جهان را شكل مي‌داد، 6دهم درصد اقتصاد جهاني بود. اما امروز اقتصاد تركيه از تريليون دلار گذشته و حدود يك درصد اقتصاد جهان را در بر مي‌گيرد، اما ايران كمتر از 4دهم درصد. خروجي مديريت 42 سال گذشته اين نزول شديد است.
در واقع كيك اقتصادي ايران نه تنها بزرگ‌تر نشده، بلكه به نسبت ابتداي انقلاب كمتر از نصف شده است.
دقيقا، سرانه توليد ناخالص داخلي ايران در ابتداي انقلاب 2600دلار بوده كه امروز كمتر از 1300دلار است. به اين دليل است كه مي‌گويم دولت پزشكيان بايد دولت متمايزي باشد.
اما به هر حال نمي‌توان انكار كرد كه دليل اين نزول شديد اقتصاد ايران حضور طيف‌هاي راديكال با رويكردهاي غيرتخصصي و تنش‌زا بوده است.
من با دلايل وقوع اين وضعيت كاري ندارم. نتيجه براي من مهم است. دولت پزشكيان به لحاظ شخصيت بايد تراز جهاني داشته باشد. از نظر مهارت بايد در سطوح عالي باشد. از منظر فهم و دانش، ممتازترين افراد بايد در آن حضور داشته باشند. اعضاي كابينه بايد بهره‌مند از هنر بهره‌وري باشند. ما 10سال بيشتر فرصت نداريم تا 3 ويژگي فقير بودن، پير بودن، منزوي بودن را از خودمان دور كنيم. تمام كساني كه براي شكل‌گيري اين دولت تلاش مي‌كنند، بايد از گرايش‌هاي باندي و جناحي و ...دست بردارند تا دولت متمايز شكل بگيرد. برخي افراد امتحان پس داده‌اند و نمي‌توان روي آنها حساب كرد. براي شكل‌گيري دولت متمايز بايد انتخاب‌هاي درستي داشت. هر كس در جاي خود قرار داشته باشد تا در روز رونمايي دولت چهاردهم انگيزه و انرژي چند برابر در جامعه ايجاد شود و مردم بگويند تغييرات در راه است.وزرا و مديران انتخاب شده بايد از 3ويژگي شخصيت بالا، سطح بالاي علمي و ظرفيت‌هاي حرفه‌اي و مهارتي قابل توجه بهره‌مند باشند.
اگر كابينه مردم و كارشناسان را سورپرايز نكند چه خطراتي ممكن است شكل بگيرد؟
امروز در كشورهايي چون كره جنوبي، هند و سنگاپور دليل انتخاب مديران مثلا رييس كل بانك مركزي براي عموم مردم شرح داده مي‌شود. تا زماني كه مردم قانع نشوند، انتخابي صورت نمي‌گيرد و اگر بگيرد اين مدير موفق نمي‌شود، چون اجماع نخبگاني را پشت سر خود ندارد.كسي كه قرار است وزير بهداشت شود، بايد تاييد و اجماع فعالان اين حوزه را پشت سر داشته باشد. پزشكيان اول مديون خدا و سپس مديون مردم است و به هيچ فرد ديگري دِين ندارد. نبايد از دولت سهم‌خواهي كرد. بايد زمينه تشكيل دولتي متمايز فراهم شود. ايران بايد ذيل 20 اقتصاد برتر جهان بازگردد. ذيل 20 كشور نخست كه خدمات بهداشتي، درماني و آموزشي در آن مبتني بر عدالت باشد. تصميمات در حوزه حكمراني منصفانه است. اگر قرار باشد دولتي متمايز با مقبوليت بالا تشكيل شود، افراد انتخاب‌كننده بايد شفاف، غيرجانبدارانه و مبتني بر عدالت و انصاف انتخاب كابينه را ساماندهي كنند. پزشكيان گفتمان وفاق ملي، تعامل با دنيا و توسعه عدالت را جاري و ساري ساخته و كابينه‌اش بايد بهره‌مند از اين كليدواژه‌ها باشد.
امروز برخي افراد و جريانات اصولگرا و نزديك به دولت سيزدهم عنوان مي‌كنند كه دولت پزشكيان يك اسب زين كرده و آماده را تحويل مي‌گيرد. آيا همين‌طور است؟
دولت‌ها در جهان 4ماموريت كلي دارند: 1) تامين رفاه، 2) منزلت اجتماعي، 3) كرامت انساني، 4) امنيت عمومي. عملكرد دولت بايد قابل اندازه‌گيري باشد و مدام به مردم گزارش دهد. متاسفانه در دولت قبلي، گزارش‌ها ساخته مي‌شد. اساسا اسبي وجود ندارد كه بخواهد زين شده باشد يا نه! حقايق را كه نمي‌توان انكار كرد. اگر دولت در روز معرفي كابينه، جامعه را خوشحال كند و شش‌هاي جامعه نفس عميقي بكشد، نقطه آغاز حركت به سمت توسعه خواهد بود. من منتظر آن روزم...