طي چند سال اخير آمار و ارقامي كه از سراسر دنيا داده مي‌شود، اين است كه متاسفانه طي سال‌هاي آينده ميزان بروز تمام سرطان‌ها در تمام دنيا به‌طور قابل‌ملاحظه‌اي افزايش خواهد داشت. عوامل مختلفي هم وجود دارد و تغييراتي كه در مدل و سبك زندگي افراد ايجاد شده است؛ «وضعيت تحرك، رژيم‌هاي غذايي، آلودگي هوا و مواد شيميايي و مسموم در محيط، عواملي مثل سيگار، قليان و عوامل مختلف و از طرف ديگر افزايش سن افراد، طول عمر بيشتر و بهتر شدن روش‌هاي تشخيصي شايد از عواملي باشند كه به هر حال براي اين بيماري‌ها تشخيص داده مي‌شوند.» اين جمله را «شيرين نيرومنش»، متخصص زنان و زايمان در گفت‌وگو با «اعتماد» مطرح مي‌كند و مي‌گويد: كشور ما هم بخشي از دنياست و متاسفانه برخي سرطان‌ها در كشور ما ميزان شيوع بيشتر از آمار متوسط جهاني دارد و سن شيوعش هم بيشتر است از جمله سرطان پستان در خانم‌ها.
در ادامه اين گفت‌وگو را مي‌خوانيد.
در خصوص آماري كه در بحث سرطان منتشر شده؛ اينكه ما حداقل چند سال اخير با افزايش آمار سرطان در زنان مواجه بوده‌ايم. مي‌خواستم دليل آن را بدانم. اينكه سبك زندگي ما تغيير كرده و شرايطي كه نمي‌توانيم خيلي ورزش كنيم و درگير روزمرّگي‌هاي زندگي هستيم چقدر در بحث سرطان موثر است؟
سرطان‌هاي مختلف هم در زنان و هم در مردان وجود دارد. خانم‌ها هم مثل بقيه افراد دچار سرطان پوست، روده و... مي‌شوند، اما اگر اختصاصا درباره سرطان خانم‌ها و مختصري در مورد سرطان‌هاي تناسلي صحبت كنيم؛ شايع‌ترين سرطان در خانم‌ها كه در اين جنس بيشتر است، سرطان پستان است كه هم سن بروز آن در ايران پايين‌تر است و هم ميزان شيوعش مقداري كمتر است. برخي آمارها مي‌گويند از هر 8 نفر يك نفر ممكن است مبتلا به سرطان پستان شود و عوامل مختلفي دخالت دارند؛ يكي وضعيت ژنتيك و عوامل خانوادگي است كه به هر حال اگر كسي در خانواده درجه يك و دو سرطان پستان داشته باشد، بيش از ساير افراد بايد مراقب بروز اين سرطان باشد. يك ارتباط ژنتيكي واضحي هم در اين سرطان‌هاي خانوادگي پيدا شده است. يعني اگر خانمي، مادر، خواهر يا مادربزرگش سرطان پستان دارند، برخي موارد در يك خانواده چندين مورد سرطان سينه وجود دارد. علاوه بر روش‌هاي خودمراقبتي توصيه مي‌شود به دليل اينكه مي‌توان ژن اين سرطان‌ها را شناسايي كرد، اگر فرد مبتلا به سرطان سينه در خانواده در قيد حيات است، مي‌تواند با يك آزمايش خون ژن سرطان سينه را تشخيص دهند. مثلا اگر خانم مسني مبتلا به سرطان سينه است، از او آزمايش ژنتيك گرفته مي‌شود و دخترها، نوه‌ها و خواهرهاي‌شان مي‌توانند آن آزمايش خون را انجام دهند و در صورتي كه آن ژن در بدن اين افراد وجود داشته باشد ابتلا به سرطان افزايش دارد كه بسته به اينكه سن و تعداد فرزندان‌شان چقدر است پزشكان جراح پستان مي‌توانند پيشنهاداتي به اين افراد بدهند در رابطه با اينكه اين بيماري زودتر تشخيص داده شود و جراحي پيشگيرانه براي‌شان انجام شود. از عوامل ديگري كه با بروز سرطان سينه در ارتباط است، كساني است كه سن قاعدگي‌شان زود است. ديده شده كساني كه زود پريودشان شروع مي‌شود بيشتر مبتلا به سرطان سينه مي‌شوند يا افرادي كه سن يائسگي‌شان دير است، بعد از 55-50 سال يائسه مي‌شوند، چون تعداد سيكل‌هاي ماهانه بيشتري دارند و هورمون‌هاي بيشتري در بدن‌شان ترشح مي‌شود احتمال سرطان‌شان بيشتر است. ابتلا به چاقي با انواع و اقسام سرطان‌ها ثابت شده، يعني چاقي بسيار تاثير منفي بر انواع سرطان از جمله سرطان پستان دارد و كساني كه بارداري و ازدواج و حاملگي نداشتند يا اولين بارداري‌شان بعد از 30 سالگي است. الان مي‌بينيم در جامعه هم ازدواج كم شده و هم خانم‌ها دير ازدواج مي‌كنند و بعد از ازدواج هم تا سال‌ها تمايلي به حاملگي ندارند و اين خودش مي‌تواند تاثير منفي داشته باشد.
آيا مي‌توان گفت كه سرطان پستان درمان قطعي دارد؟
به هر حال اين سرطان به دليل اينكه سينه خارج از بدن قرار گرفته و اگر زود تشخيص داده شود بسيار خوب مي‌تواند درمان شود و فرد مي‌تواند كاملا عمر عادي داشته باشد، توصيه اين است كه به همه خانم‌ها، حتي دخترخانم‌ها هر ماه بعد از به اتمام رسيدن پريودشان، در روز آخر كه سينه‌ها كوچك‌ترين اندازه را دارند و غددشان كوچك‌تر است، يك معاينه كامل از سينه با دست‌شان انجام دهند و سينه را معاينه كنند. روش‌هاي معاينه را در كتاب‌ها، اينترنت و شبكه‌ها مي‌توان به راحتي جست‌وجو كرد. جلوي آينه بايستند، دست‌شان را پشت گردن‌شان بگذارند، نگاه كنند و ببينند سينه‌ها قرينه هستند يا خير؟ به كشيدگي پوست سينه و ترشح مايع، خون يا چرك از سينه توجه كنند. مهم‌ترين آن احساس توده در سينه با معاينه‌اي است كه خود فرد هر ماه انجام مي‌دهد و سالي 12بار و معمولا خيلي از اين موارد را خود فرد در زمان معاينه كه اندازه‌اش كوچك است، تشخيص دهد و هر 6 ماه يك‌بار يا سالي يك‌بار به پزشك مراجعه كند. بهترين زمان مراجعه به پزشك هم روز آخر قاعدگي است، چون بعد از تخمك‌گذاري و روزهايي كه نزديك به شروع پريود است، سينه‌ها معمولا بزرگ‌تر و دردناك مي‌شود و غدد آن متورم است. پس زمان مناسب معاينه همان روز آخر قاعدگي است.
علايمي مثل عدم قرينگي، احساس توده در سينه، توكشيدگي نوك پستان، پوست پرتقالي شدن پوست پستان اگر اين علايم وجود داشته باشد حتما بايد سريع به پزشك مراجعه شود. پزشك معاينه كرده و شرح حال مي‌گيرد و معمولا با ماموگرافي، سونوگرافي و گاهي با ام‌آرآي از سينه مي‌توان توده‌هاي سينه را تشخيص داد و اگر اين كارها انجام شود، مي‌توان خيلي زود بيماري سرطان را در مراحل ابتدايي تشخيص داد و درمان كامل براي آن انجام داد. متاسفانه برخي خانم‌ها اين معاينات را انجام نمي‌دهند و به پزشك هم مراجعه نمي‌كنند. مي‌ترسند سينه خودشان را دست بزنند و بعد از اينكه مورد مشكوكي مشاهده مي‌كنند باز تصور غلطي است كه مي‌گويند اگر به توده دست بزنيم ممكن است پخش و پراكنده شود. اصلا اين بحث‌ها در پزشكي مطرح نيست. به هر حال وقتي يك توده مشكوكي در سينه يا هر جاي ديگر وجود دارد بايد برداشته شود و به آزمايشگاه فرستاده و بررسي شود و اگر سرطاني باشد بايد عمل جراحي يا گاهي شيمي‌درماني و راديوتراپي مناسب با نوع توده انجام مي‌شود. بسيار زياد هستند خانم‌هايي كه اين درمان‌ها را انجام دادند و تحت‌‌نظر هستند و 20-10سال پس از اين زندگي‌شان را ادامه مي‌دهند.
غير از اين مواردي كه شما گفتيد انجام دهيم، مراجعه به پزشك داشته باشيم و كارهاي مراقبتي؛ در بحث موضوعات ديگر چطور؟ چقدر مي‌توانيم با تغذيه يا داروها از بروز سرطان جلوگيري كنيم؟ يعني اگر مثلا دارو يا مواد غذايي خاصي استفاده كنيم باعث سرطان مي‌شود؟ آيا چنين چيزي داريم؟
بله، ما اصولا در رابطه با سلامت افراد در جامعه، تغذيه سالم، زندگي سالم، فعاليت مناسب، يعني مثلا تغذيه يك خانواده از دوران جنيني اصلا شروع مي‌شود. يعني يك مادر وقتي تغذيه سالم دارد جنينش هم سالم است. يك مادر وقتي چند بچه دارد سفره غذايي كه پهن مي‌كند، غذايي كه مي‌پزد، براي شوهر و بچه‌ها و خودش سلامت را تضمين كند يا عامل بيماري‌زا باشد. يعني ما بايد عادت كنيم مصرف نمك، قند و شكر و بسياري از شيريني‌ها را كم كنيم. خصوصا شكر كه اصلا مواد ضروري در رژيم غذايي ما نيست يا چربي‌ها به خصوص چربي‌هايي كه مضر هستند و مصرف‌شان بسيار زياد شده است. مصرف زياد فست‌فودها، غذاهاي سرخ‌كرده، سيب‌زميني سرخ كرده، غذاهاي شور، انواع سس‌ها، غذاهاي فرآوري‌شده يا گوشت‌هاي فرآوري شده مثل سوسيس يا كالباس؛ اگر گهگاهي به مقدار كم فرد دوست داشته باشد استفاده كند به مقدار كم اشكالي ندارد، اما بعضي از خانواده‌ها و جوان‌هاي ما هفته‌اي چندين‌بار غذاهاي فرآوري‌شده مثل سوسيس و كالباس، پيتزاهايي كه سس فراوان دارد يا روغن نامناسب دارد، استفاده مي‌كنند. هر يك قوطي نوشابه حدود 18 حبه قند دارد. نوشابه زيرو آن‌قدر مضراتش زياد است كه واقعا بايد به حاشيه رانده شود. ما غذاهاي سنتي، تازه و سالم، سبزيجات و سالاد فراوان و غذاهايي كه هم چربي زياد نداشته باشد و هم سرخ كرده نباشد، نمك كم داشته باشد؛ دوسوم بشقاب غذايي‌مان خوب است كه سبزيجات باشد از جمله هويج، كدو، كلم، كرفس. گوشت كاملا پخته باشد و گوشت نيم‌پز كمتر استفاده شود. مصرف نان و برنج‌مان را مقداري كاهش دهيم و از طرف ديگر تحرك و فعاليت. خانواده عادت كنند با هم آخر هفته هم كه شده پياده‌روي، كوه يا پارك بروند. فرصت براي بازي بچه‌ها و پياده‌روي افراد خانواده فراهم شود. خانم‌ها و آقايان اگر فرصتي دارند در باشگاه ثبت‌نام كنند و ورزش مناسب زيرنظر مربي داشته باشند كه چه بهتر ولي اگر نبود بالاخره پياده‌روي و ورزش‌هاي سبك و نرمش را حتما در برنامه زندگي‌شان داشته باشند. استرس‌هاي روزمره در همه دنيا در حال افزايش است. اما اگر به دقت به برنامه‌هاي روزانه‌مان دقت كنيم؛ برخوردها و جلساتي كه مي‌رويم، مهماني‌ها و ارتباطاتي كه داريم، مي‌توانيم بدانيم كه در چه شرايطي بيشتر استرس پيدا مي‌كنيم. در يك شرايطي مجبور هستيم با استرس مواجه شويم، اما بيشتر موارد را مي‌توان حذف كرد. يعني اگر ما براي ديدن افرادي هفته‌اي يك‌بار روبه‌رو مي‌شويم و دچار استرس و تنش مي‌شويم، خب مي‌توان اينها را حذف كرد و بايد هر قدر مي‌توانيم براي خودمان برنامه‌ريزي داشته باشيم كه آرامش‌مان بيشتر حفظ شود. از بدن و خانواده خودمان مراقبت بيشتري كنيم. اين امانتي است كه ما تا آخر عمرمان با خودمان حمل مي‌كنيم و بيشتر از هر كسي خودمان را دوست داشته باشيم و از خودمان مراقبت روحي، جسمي و تغذيه‌اي داشته باشيم. مثلا توصيه مي‌شود خواب حدود ساعت 10-9 شب تا 7-6 صبح باشد. يعني خواب زماني كه كره‌زمين تاريك مي‌شود، درست است كه با چراغ همه جا روشن است، اما خواب مناسب كه وضعيت روحي ما را حفاظت مي‌كند، جلوي چاقي و افسردگي‌مان را مي‌گيرد و سلامت‌مان را تضمين مي‌كند بين ساعت 9 شب تا 5 صبح است.
اما هيچ كس در آن ساعت نمي‌خوابد، درست است؟
بله، اين صحبت را كه انجام مي‌دهيم همه مي‌خندند. براي اينكه براي‌شان عجيب به نظر مي‌رسد. اما تحقيق دانشمندان و محققان در تمام دنيا نشان داده است. اينكه تا نيمه شب بيدار باشد؛ مهماني و جشن است يا در منزل خودش فيلم مي‌بيند و با موبايل سرگرم است يك عادت شده كه تا 3-2 نيمه‌شب افراد بيدار باشند و تا 12 ظهر بخوابند. حتي اينكه اتاق خواب ما تاريك باشد و نوري نباشد يا حداقل نور باشد در سلول‌هاي قشر مغز ما، در سلول‌هاي بدن ما تاثير دارد و اينها شرايطي است كه بايد سعي كنيم تا آنجايي كه اگر اطلاع داشته باشيم و خودمان هم بخواهيم، مي‌توانيم تا حدي شرايط را فراهم كنيم. در حال حاضر در خانواده‌ها بچه‌ها چاقي، پرخوري، تغذيه نامناسب وجود دارد. يعني سوء‌تغذيه فقط لاغري نيست، برخي كه خيلي چاق هستند و مرتب فست‌فود و شيريني و شكلات بسيار استفاده مي‌شود و سبزيجات و ميوه و لبنيات كم استفاده مي‌شود و متاسفانه خيلي تبليغات منفي درباره لبنيات در جامعه است و خيلي از افراد استفاده نمي‌كنند؛ در هر حال يك مجموعه است كه بايد هم آموزش داده شود و ما هم قضيه را جدي بگيريم و تك‌تك‌مان اينها را رعايت كنيم و سعي كنيم هر روز بيشتر از روز قبل رعايت كنيم كه خانواده و جامعه سالمي داشته باشيم.
چه كار كنيم، چه كار نكنيم
- سرطان سينه بيشترين فراواني بروز را در بين سرطان‌ها در كشور دارد.
- مصرف غذاهاي آماده، استعمال سيگار و قليان مهم‌ترين دليل ابتلا به سرطان است.
- پيشگيري از سرطان‌هاي شايع در دستور كار وزارت بهداشت قرار گرفته است.
- كم‌تحركي نيز از عوامل خطرزاي سرطان‌هاست.
- تضعيف سيستم ايمني يكي از دلايل بروز سرطان دهانه رحم است.
- مصرف بعضي از داروها و شروع رابطه جنسي از سنين پايين سبب ابتلا به سرطان رحم مي‌شود.
- استفاده از كاندوم، ترك سيگار و رژيم غذايي مناسب مي‌تواند از بروز سرطان رحم جلوگيري كند.