هفدهم مرداد - روزي كه به عنوان روز خبرنگار در ايران شناخته ميشود - حاوي نكات و پيامهاي متعدد و شايان توجه است:
۱- در اين روز، زندهياد شهيد صارمي در حين انجام وظيفه در كشوري ديگر ترور شد. در حقيقت روز خبرنگار، شليك به يك فرد نبود شليك به انديشه، قلم و حقيقت بود. شليك به يك انسان و جانستاني بر اساس تفكرات خشونتطلب و ضدبشری شكل گرفت.
۲ - بدون ترديد، يكي از بحرانهاي ايران امروز، مرجعيت رسانه است. هر دلسوز ايراني، نگران كوچ مرجعيت رسانهاي است. در مقابل اين نگراني و پرسش، اولين چيزي كه از ذهن ميگذرد، تنگناهاي نوشتن در ايران و فراهم نبودن شرايط براي رشد و بالندگي رسانههاست. بايد با بهينه كردن شرايط در داخل كشور، به ايجاد امنيت براي نوشتن و پس از آن، آزاد كردن خبرنگاران و رسانهها از قيد و بندهاي نوشته و نانوشته، سلايق و تبليغات متداول همت ورزيده تا بدين سان بر اعتماد اجتماعي نسبت به شنيدن صداها از داخل با همه سلايق مختلف و احيانا نقدهاي بر آن افزوده شود. اين به معناي جلوگيري از صداهاي بيرون نيست؛ بلكه پديد آوردن شرايطي است كه ذهنيت جامعه با خبرهاي داخل و تحليل داخلي چنان اقناع شود كه ديگران نتوانند ذهنيت جامعه را آنگونه كه ميخواهند برخلاف منافع ايران سامان بدهند.
۳- يكي از موضوعاتي كه در كارزار انتخاباتي رياستجمهوري چهاردهم بسيار پيرامون آن صحبت شد، ائتلاف براي حل مسائل ايران است. من معتقدم مهمترين و موثرترين جايي كه ميتوان ائتلاف را از آن آغاز كرد حوزه رسانه، خبر و اطلاعرساني است.
رسانهها بايد نقش ميانجيهاي بزرگ اجتماعي را ايفا كنند؛ ميانجي بين دولت و جامعه و همچنين ميانجي بين گروهها، مشربها، افكار مختلف در جامعه.
۴- بيترديد فاصله بين ملت و دولت نگرانكننده بوده و ميتوان اين فاصله را مهمترين بحران اجتماعي - سياسي ايران امروز دانست. نگراني ديگر، رودرروييهاي گروههاي اجتماعي است كه به كشور ما آسيب زده است.
ضرورت ايران امروز آن است كه همه اصحاب قلم، به عنوان ميانجي همت كنند تا گفتوگو را به جاي منازعه بنشانند. مناظره در مقابل منازعه در صفحات روزنامهها و رسانهها مسيري درست براي پويايي و نشاط كشور است.
۵- مطالعات و سنجشها نشان ميدهد ارتباطات اجتماعي در ايران دچار بحران است. بيترديد، هرچه ارتباطات همراه با گفتوگوي اجتماعي را غنا بخشيم، جامعه بانشاطتر ميشود. مهمترين ركن ارتباطات، رسانهها هستند. فارغ از سياستگذاري دولتها كه فرار و نشيب زيادي دارند، نهاد رسانه خود ميتواند زمينهساز ايجاد ارتباطات بيشتر در جامعه شود.
۶- در جامعه ما افراد كمصدا و گروههاي بيصدا بسيارند؛ اما متاسفانه صداي آنها كه با قيل و قال و فرياد، منفعتطلبي ميكنند بيشتر شنيده شده و مورد توجه قرار ميگيرد. يكي از كاركردهاي روزنامهنگاري، رساندن صداهاي خاموش به گوش جامعه بوده است اما اين امر نيازمند تداوم و سختكوشي رسانهاي است. در جامعه ما عدالت، تحتالشعاع سياستگذاريها به سرعت ناديده گرفته ميشود و اين گونه است كه چندين دهه، بهرغم شعارها، عدالت به پديدهاي دست نيافتني تبديل شده است.
۷- در سال ۱۴۰۱ كه بحرانهاي اجتماعي فراواني كشور را در برگرفت، از يك سو، نشنيدن صداي مردم و فقدان ارتباط درست بين دولت و جامعه و مفاهمهاي كه صورت نگرفت، از سوي ديگر خوانش امنيتي دولت از صداهاي مردمي به دور از مفاهمه و درك خواستههاي آنها و همچنين با پارازيت همراه شدن صداي دولت و حاكميت، شرايط خاصي را پديد آورد.
در آن زمان كه رسانههاي خارج از كشور با تهييج افكار عمومي بر طبل خشونت، خونريزي بيشتر و عميقتر شدن فاصلهها، حتي بين جامعه و جامعه ميكوبيدند نقش خبرنگاران مستقل كه در ميانه و در كنار مردم ايستادند، حرفهاي جامعه را نوشتند، با آنكه هم در مقابل خوانشهاي امنيتي هزينه دادند و هم از سوي رسانههاي خشونتطلب مورد حمله قرار گرفتند، بسيار موثر و تعيينكننده بود. بهويژه در چند سال اخير كه با تبيينهاي اجتماعي و سياسي، از هيچ تلاشي براي التيام بخشي به جامعه فروگذار نكردند.
۸- و در آخر امنيت شغلي، معيشت و امنيت نوشتن دغدغه خبرنگاران و اصحاب رسانه است.
نگاه كنيد چگونه خبرنگاران مستقل، در عين حال كه از نامراديهايي همچون اخراج استادان، فسادهاي خانمانسوز مانند چاي دبش و... پرده برداشتند ، در ميانه بحرانهاي سياسي به عقلاني كردن رفتار جامعه و آرامش آن كمك كرده و براي ايجاد جامعهاي سالم كوشيدند.
اين قشر در بزنگاه انتخابات رياستجمهوري چهاردهم نيز براي ايجاد زمينه مشاركتي بيشتر براي گشوده نگه داشتن روزنههاي اميد نوشتند؛ با آنكه خود همچنان درگير تنگناها و عدم امنيت شغلي هستند. رسانهها و خبرنگاران بايد مهمترين شريك اجتماعي دولت محسوب شده و در اين راستا به تنگناها و محدوديتهاي آنها نيز توجه جدي شود.
خبرنگاران به عنوان پيشتازان عرصه آگاهيبخشي، بهرغم مواجهه با محدوديتهاي بسيار - و در مواردي حتي موانع سياسي و اقتصادي - همچنان به ايفاي رسالت سنگين خويش مشغولند.
در پايان ضمن گراميداشت روز خبرنگار، اين روز را به تمامي اصحاب قلم، نويسندگان، خبرنگاران، روزنامهنگاران، عكاسان، تصويربرداران، تدوينكنندگان، كاركنان فني رسانه و تمامي آنان كه در مسير اطلاعرساني به جامعه تلاش ميكنند، تبريك ميگويم.
رييس انجمن ايراني مطالعات فرهنگي و ارتباطات