سيدعلي پورطباطبايي
19 آگوست 2003، يك بمب‌گذاري در هتل كانال در بغداد، منجر به كشته شدن 22 امدادگر، از جمله نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل متحد در عراق، سرجيو ويرا دي ملو (Sérgio Vieira de Mello) شد. اين يك حمله برنامه‌ريزي شده به امدادگران سازمان ملل بود و اگر چه قبل از آن حملات پراكنده مشابهي در ديگر نقاط جهان صورت گرفته بود، اما هيچ كدام تا آن زمان اينچنين جان امدادگران را نگرفته بود.
در نيم قرن اول تاسيس سازمان ملل، اگر كاركنان سازمان ملل مستقيما هدف قرار مي‌گرفتند، عموما به عنوان يك رويداد منزوي تلقي مي‌شد. حتي مرگ دومين دبيركل سازمان ملل در سال ۱۹۶۰، داگ هامرشولد كه در جريان يك ماموريت بشردوستانه براي پايان دادن به جنگ در كنگو و توسط گروه‌هاي شورشي مورد حمايت يا در ارتباط با سازمان سيا رخ داد، سبب نشد تا امدادگران سازمان ملل و ديگر آژانس‌هاي بشردوستانه به عنوان يك هدف در منازعات مسلحانه يا جنگ‌ها در نظر گرفته شوند.
اما در اوايل دهه 1990، محيط امنيتي سازمان ملل تغيير كرد و تهديدآميزتر شد. تعداد كشته‌ها و مجروحان پرسنل در نتيجه اعمال سوء‌قصد افزايش يافت و از سوي ديگر ماموريت سازمان ملل نيز تكامل يافت و در نتيجه تعداد بيشتري از پرسنل سازمان ملل، به ويژه از سازمان‌هاي بشردوستانه، در ماموريت‌هاي بالقوه خطرناك مستقر شدند. همزمان، ماموريت‌هاي حافظ صلح در مناطق جنگي يا در موقعيت‌هاي پرخطر انجام مي‌گرفتند و به‌طور فزاينده‌اي، پرسنل بشردوستانه در كنار واحدهاي نظامي حافظ صلح در ماموريت‌هاي چند رشته‌اي يكپارچه مستقر شدند.
حمله در عراق و تاسيس دفتر امنيت و ايمني ملل متحد
با وجود نگراني‌هاي امنيتي فزاينده و تلاش‌ها براي رسيدگي به آنها، مقر سازمان ملل در هتل كانال در بغداد در 19 آگوست 2003 مورد حمله قرار گرفت. اين حمله كه توسط يك بمب‌گذار انتحاري و با رانندگي يك كاميون پر از مواد منفجره انجام شد، منجر به كشته شدن 22 پرسنل سازمان ملل و بازديدكنندگان شد. همچنين در اين حمله بيش از 150 نفر مجروح شدند و اولين حمله مهم و هدفمند عليه سازمان ملل بود و سبب هماهنگي و انسجام مقررات امنيتي براي كاركنان و اماكن سازمان ملل در سطح جهان شد. اين حملات به بازنگري فوري و اضطراري سيستم امنيتي توسط هيات مستقل ايمني و امنيت كاركنان سازمان ملل متحد در عراق به رهبري مارتي احتيساري، معروف به پانل احتيساري (The Ahtisaari Panel) انجاميد.
بر اساس اطلاعات منتشر شده در وب‌سايت‌هاي مرتبط با گروه‌هاي تروريستي جهاني، سازمان ملل در تئوري مي‌تواند هدف حملات مشابه در هر نقطه‌اي از بغداد تا كابل، نايروبي، جاكارتا، ژنو يا نيويورك باشد و هيچ نشانه‌اي مبني بر اينكه عاملان دو حمله در بغداد از حمله به ديگر اهداف سازمان ملل در سراسر جهان خودداري كنند، وجود ندارد.
گزارش هيات احتيساري
هيات احتيساري خواستار يك استراتژي امنيتي جديد و اصلاح شده براي سازمان ملل شد. اين هيات توصيه كرد كه عناصر اصلي استراتژي جديد شامل بيان شفاف مسووليت‌هاي سازمان ملل براي تضمين امنيت پرسنل آن، ايجاد ابزارهاي ارزيابي حرفه‌اي براي تجزيه و تحليل تهديدها و خطرات براي عمليات سازمان ملل در سراسر جهان؛ يك سيستم مديريت امنيتي قوي با اقدامات انضباطي كافي براي مقابله با عدم رعايت موارد ايمني، پاسخگويي در تمامي سطوح مديريتي براي اجراي مقررات امنيتي و افزايش چشمگير منابع براي توسعه و حفظ زيرساخت‌هاي امنيتي لازم ايجاد و پيگيري شود.
تاسيس UNDSS
در ۱۱ اكتبر سال 2004، پيشنهادي براي تقويت و يكسان‌سازي سيستم مديريت امنيت سازمان ملل متحد در گزارش A/59/365 به پنجاه و نهمين جلسه مجمع عمومي ارايه شد كه منجر به تصويب قطعنامه مجمع عمومي (A/RES/) شد. اين قطعنامه در دسامبر ۲۰۰۴ تصويب شد و دفتر ايمني و امنيت را ايجاد كرد كه چندين نهاد موازي ديگر را نيز در خود اقدام كرد.
علاوه بر اين، اين قطعنامه موظف شد كه اداره جديد توسط يك مقام ارشد سازمان ملل در رتبه معاون دبيركل براي يك دوره پنج‌ساله غيرقابل تمديد اداره شود. مجمع عمومي همچنين اقداماتي را براي تقويت عمليات امنيتي در همه مكان‌ها اتخاذ كرد و تصميم گرفت يك ظرفيت واحد براي سياست، استانداردها، هماهنگي، ارتباطات، انطباق و ارزيابي تهديد و خطر ايجاد كند. بدين ترتيب دفتر ايمني و امنيت سازمان ملل متحدUNDSS به‌طور رسمي در اول ژانويه 2005 فعاليت خود را آغاز كرد.
۱۹ آگوست، روز جهاني بشردوستي
اما بايد پنج سال ديگر هم مي‌گذشت تا مجمع عمومي سازمان ملل قطعنامه‌اي را تصويب كند كه به موجب آن 19 آگوست به عنوان روز جهاني بشردوستي (WHD) نامگذاري شود. در اين روز، در سراسر جهان، از خدمات ده‌ها هزار پزشك، پرستار، امدادگر، نيروي فني و خدماتي و پرسنل اداري و داوطلبي كه در سازمان‌هاي بشردوستانه فعاليت مي‌كنند، تقدير شده و به مردم جهان يادآوري مي‌شود كه بدون كمك اين افراد، ارايه خدمات بشر دوستانه در بحران‌ها غيرممكن است.
WHD هر سال بر موضوعي تمركز مي‌كند و شركاي سراسر سيستم بشردوستانه را گرد هم مي‌آورد تا از بقا، رفاه و كرامت مردم آسيب‌ديده از بحران‌ها و ايمني و امنيت امدادگران دفاع كنند.
جنگ در غزه و فعاليت‌هاي بشر دوستانه
جنگ غزه كه ناشي از اشغالگري رژيم صهيونيستي است، فراتر از هزينه جان انسان‌ها و رنج و بي‌ثباتي كه براي منطقه به ارمغان مي‌آورد، پيامدهاي جدي براي قوانين بين‌المللي بشردوستانه و هنجارهاي مربوط به دسترسي بشردوستانه داشته است.
براساس آمارهاي ارايه شده از سوي سازمان ملل، از آغاز درگيري كنوني كه با حمله حماس به اسراييل در 7 اكتبر 2023 و حمله نظامي همه‌جانبه اسراييل به غزه و ديگر مناطق سكونت فلسطيني‌ها آغاز شد، كمك‌هاي بشردوستانه براي غيرنظاميان درگير جنگ، بسيار كمتر از ميزان مورد نياز بوده است.
اعمال محدوديت‌هاي شديد بر كالاهاي كمكي، تجهيزات و پرسنل مجاز براي عبور از مرزها و ورود به غزه، ظرفيت عملياتي توزيع كمك را به شدت محدود كرده و همچنين هيچ فضاي عملياتي حفاظت شده براي تلاش‌هاي بشردوستانه وجود ندارد. بيش از ۴۰ هزار غيرنظامي جان خود را از دست داده‌اند كه اين رقم بيش از 150 امدادگر را نيز شامل مي‌شود كه در مدت زماني چنين كوتاه، بي‌سابقه است. مردم در حال حاضر براي برآوردن نيازهاي اوليه بقا تلاش مي‌كنند و مرگ و مير كودكان ناشي از كم‌آبي حاد و سوءتغذيه از اوايل مارس 2024 گزارش شده است.
سازمان‌هاي متعددي در غزه فعال هستند كه آنروا بزرگ‌ترين آنهاست و زير نظر سازمان ملل فعاليت مي‌كند، اما همين فعاليت نيز با دشواري‌هاي زيادي روبه‌رو است و مي‌توان گفت حفظ جان امدادگران در غزه، به مهم‌ترين بحث مطرح در روز جهاني بشر دوستي ۲۰۲۴ تبديل شده است.
گزارش سالانه ايمني و امنيت فعاليت‌هاي بشردوستانه
امسال نيز همزمان با گراميداشت روز جهاني بشردوستي، دبيركل سازمان ملل در سوگ 219 كارمند سازمان ملل و 172 پرسنل سازمان‌هاي بشردوستانه كه در حين ارايه كمك جان خود را از دست دادند، سوگواري كرد.
در گزارش سالانه سازمان ملل درباره ايمني و امنيت پرسنل بشردوستانه و حفاظت از كاركنان سازمان ملل متحد (A/79/149) كه در پاسخ به قطعنامه سالانه مجمع عمومي (A/RES/78/118) ارايه شد، دبيركل توصيه‌هاي اساسي‌اي را ارايه كرد كه مهم‌ترين آنها درخواست از كشورهاي عضو براي پايبندي به كنوانسيون ايمني سازمان ملل متحد و پرسنل وابسته آن به همراه پروتكل اختياري آن بود.
اين گزارش همچنين خواستار حمايت مستمر از سيستم مديريت امنيت سازمان ملل متحد (UNSMS) تحت رهبري دفتر ايمني و امنيت (DSS) براي تكميل مسووليت كشورهاي ميزبان براي ايمني و امنيت پرسنل در داخل مرزهاي‌شان شد.
دبيركل همچنين از تلاش‌هاي جمعي براي ارزيابي و تطبيق اقدامات ايمني و امنيتي در محيط‌هايي كه ماموريت‌هاي بشردوستانه در حال انجام هستند، حمايت و در عين حال تاكيد كرد كه اين تلاش‌ها بايد ريشه در تهديدات اختصاصي در هر محيطي داشته باشد و همچنين شامل حمايت از خانواده سازمان ملل پس از خروج ماموريت‌ها نيز بشود.
در گزارش امسال، دبيركل سازمان ملل همچنين بر نياز فوري به تقويت قوانين ايمني راه - با تصادفات جاده‌اي از جمله علل اصلي مرگ و جراحات پرسنل سازمان ملل - كه با چارچوب گسترده‌تر كنوانسيون‌هاي ايمني راه سازمان ملل متحد همسو مي‌شود، تاكيد كرد. اين گزارش همچنين مروري بر محيط امنيتي جهاني دارد و به جزييات چالش‌ها و تهديدهاي پيش روي پرسنل بشردوستانه و سازمان ملل مي‌پردازد.
بررسي اجمالي وضعيت فعاليت‌هاي بشردوستانه در 2024
بررسي اجمالي جهاني فعاليت‌هاي بشردوستانه 2024 (GHO) نشان مي‌دهد اين فعاليت‌‌‌ها به 48.65 ميليارد دلار براي كمك به 186.5 ميليون انسان نيازمند در 71 كشور از طريق 43 طرح واكنش هماهنگ نياز دارند. تا پايان جولاي 2024، بودجه گزارش شده GHO بالغ بر 12.26 ميليارد دلار يا 11 درصد كمتر از سال گذشته (13.8 ميليارد دلار) در همان زمان بوده و شكاف بين نيازهاي مالي و بودجه در حال حاضر بيش از 36 ميليارد دلار گزارش شده است.
درخواست‌هاي تجديدنظر به‌طور متوسط 25 درصد تامين مي‌شوند كه درصد مشابه در پايان جولاي 2023، پايين‌تر است. بيش از نيمي از برنامه‌ها كمتر از ميانگين جهاني تامين مالي مي‌شوند و بسياري ديگر نيز به ميزان قابل توجهي پايين‌تر از ميانگين حمايت شده و مي‌شوند.
مجموع بودجه بشردوستانه گزارش شده به 16.39 ميليارد دلار رسيده است كه در مقايسه با آنچه در سال گذشته در همان زمان (18.46 ميليارد دلار) ثبت شده بود، 12 درصد كاهش دارد.
براي خلق جهاني بهتر
روز جهاني بشردوستي در حقيقت براي يادآوري نزديكي انسان‌ها به هم و لزوم حمايت از فعاليت‌هاي بشردوستانه براي حمايت از مردم آسيب‌ديده يا در معرض آسيب از بحران‌ها، جنگ‌ها و منازعات داخلي تعيين شده است.
در اين روز ياد و خاطره هزاران فرد داوطلب و غيرداوطلب در سراسر جهان در فعاليت‌هاي بشردوستانه گرامي داشته مي‌شود و از زحمات و فداكاري‌هاي آنها كه تخصص و مهارت خود را در رشته‌هاي گوناگون براي كمك به همنوعان خود به كار مي‌گيرند، تقدير به عمل مي‌آيد، كساني كه تلاش مي‌كنند تا اندكي از رنج‌هاي مردم آسيب‌ديده كم كرده و جهان بهتري را خلق كنند.