سياست خارجي و انتخابات اردن!
نصرت‌الله تاجیک
اردن از جمله كشورهايي است كه از سياست خارجي به‌طور اعم و از همسايگان و اهداف و تحركات‌شان به‌طور اخص و مخصوصا از اقدامات و نيات رژيم صهيونيستي بيش از اندازه متاثر مي‌شود! به دليل بحران خاورميانه كه درگيري فلسطيني اسراييلي در مركز آن قرار دارد اردن كه در ميان همسايگانش همچون عربستان، عراق، سوريه، فلسطين و اسراييل محصور است و چشمداشت رژيم صهيونيستي به سرزمين اردن و بافت جمعيتي نيمي فلسطيني نيمي اردني اين كشور با فرهنگ عشيره‌اي موقعيتي ژئواستراتژيك پيدا كرده است كه در كنار فقر شديد منابع طبيعي و معدني، وابستگي اقتصادي، كمبود سوخت و انرژي، معضل آب شرب و كشاورزي، وسعت مرزها و بيابان‌هاي داخلي، كمبود منابع مالي، امنيت داخلي و فشار دايمي ناشي از اين عوامل، تهديد و سايه رژيم صهيونيستي بر سر اردن كه با هر تهديد يا اقدامش مي‌تواند اوضاع داخلي اردن را ملتهب كند به وضعيت و شرايط آسيب‌پذير اردن بهتر واقف مي‌شويم. در پي جنايات نسل‌كشي اسراييل در غزه كه به طور مستقيم جمعيت فلسطيني اردن را متاثر مي‌كند اين كشور با محيط آشفته سياسي، اقتصادي، اجتماعي و امنيتي داخلي و منطقه‌اي احاطه شده است. اسراييل طي دو سال گذشته كه نتانياهو براي پنجمين‌بار با آرايي ضعيف انتخاب شده تحت سياست‌هاي يك ائتلاف دست راست افراطي به رهبري وي و متحدان تندرواش بزالل اسموتريچ، رهبر حزب صهيونيسم مذهبي و ايتامار بن گوير، رهبر حزب اوتزيما يهوديت است. سياست اين ائتلاف گسترش شهرك‌سازي در اراضي كرانه باختري و كوچاندن فلسطيني‌ها به اردن است كه پايه‌هاي حكومت را به لرزه در مي‌آورد! اظهارات و اهداف مسوولان دولت ائتلاف به صراحت بيانگر تمايل به انحلال مساله فلسطين به هزينه اردن، آواره كردن فلسطينيان از كرانه باختري و تحميل حاكميت اسراييل بر كل مسجدالاقصي است. اين در شرايطي است كه بعضي كشورهاي عربي بدون درنظر گرفتن منافع فلسطين و آسيب‌پذيري‌هاي اردن در مسير عادي‌سازي سياسي، اقتصادي و امنيتي با دولت ائتلافي نتانياهو حركت مي‌كنند تا با وقوع عمليات توفان‌الاقصي در هفتم اكتبر 2023 و حمله رژيم صهيونيستي به غزه به يك جنگ فرسايشي بدون هيچ نشانه‌اي از توقف در آينده قابل پيش‌بيني تبديل شده است و تقريبا منطقه خاورميانه و حتي خليج‌فارس را تحت تاثير قرار داده است و در اين وضعيت سوالي پيش روي تحليلگران قرار دارد كه وضعيت در اردن كه در مركز توفان داخلي و مركز تحولات منطقه‌اي بحران ناشي از جنگ غزه و هم‌اكنون كرانه باختري قرار دارد، چيست؟! البته در پرتو اين سوال اصلي سوالات فراواني پيش روي دولت و حكومت اردن در پي اين انتخابات وجود دارد. ازجمله آيا انتخابات قانونگذاري در اردن مجلس شورايي را تشكيل خواهد داد كه بتواند با چالش‌هاي داخلي و منطقه‌اي مقابله كند يا اردن را از اين اوضاع بيرون ببرد؟ راز كسب سه برابري كرسي‌هاي جبهه عمل اسلامي در اين انتخابات نسبت به مجلس قبلي در 2020 در چيست؟ آيا سياست داخلي و خارجي اردن تحت تاثير حضور سنگين جبهه عمل اسلامي در مجلس نمايندگان قرار خواهد گرفت؟ يا حكومت قصدش افزايش مشاركت بوده و با استفاده از احزاب ديگر نقش اين جبهه را به حداقل خواهد رساند؟! و ماهيت مشاركت جبهه عمل اسلامي در مقابله با چالش‌هاي داخلي و خارجي اردن چگونه خواهد بود؟ و نهايتا آيا دولت اردن از حضور يك حزب اسلامي قوي در پارلمان اطمينان خاطر دارد؟ يا با عبور از اين اوضاع مجددا جبهه مورد غضب قرار خواهد گرفت؟! با اين مقدمه طولاني بايد به انتخابات پارلماني اخير اردن نگاه كرد. تحليلگران اردني معتقدند اين انتخابات يك راه سياسي واقعي براي كشور فراهم مي‌كند و در را براي برخورد موثرتر با بحران‌ها و فشارهاي داخلي و خارجي باز خواهد كرد و قدرت نرم جديدي را به كشور اضافه مي‌كند. آنها اميدوارند در پرتو اين انتخابات كه ميزان كمي افزايش مشاركت 3درصدي داشته دولتي تشكيل شود كه شكاف بين مقامات رسمي و مردمي و تنش‌هاي داخلي اقتصادي و سياسي ناشي از بحران اقتصادي و تهاجم اسراييل به نوار غزه و كرانه باختري را كاهش بدهد. جبهه عمل اسلامي اردن كه شاخه سياسي اخوان‌المسلمين اين كشور است با كسب 31 كرسي از مجموع 138 كرسي، در صدر نتايج انتخابات پارلماني كه در 10 سپتامبر برگزار شد، قرار گرفت. با اين نتيجه -كه بيش از سه دهه بود ثبت نشده بود- تعداد كرسي‌هاي جبهه از 10 عدد در سال 2020 به 31 در انتخابات امسال افزايش يافت. در اين انتخابات براساس قانون جديدي كه دولت مي‌گويد هدفش تقويت حضور احزاب در انتخابات بود، نرخ مشاركت راي‌دهندگان در سال جاري نيز افزايش جزيي 3درصدي را ثبت كرد و از 29 به 32درصد نسبت به انتخابات 2020 رسيد. به هر حال به‌‌رغم اين تلاش‌ها ميزان رشد مشاركت راي‌دهندگان فقط 3درصد نسبت به انتخابات قبلي بوده و اردن مشاركت 32درصدي را تجربه كرده و به نظر مي‌رسد قهر با صندوق يك پديده خاورميانه‌اي است! از 138 كرسي مجلس نمايندگان اين كشور 41 كرسي به فهرست احزاب در سطح ملي و 97 كرسي ديگر به ليست‌هاي انتخاباتي محلي در 18 حوزه اختصاص يافت. جبهه عمل اسلامي شاخه سياسي اخوان‌المسلمين اردن 17 كرسي از 41 كرسي احزاب در سطح ملي و 14 كرسي از 97 كرسي حوزه‌هاي محلي را تصاحب كرد. مستقلين نيز بيشتر كرسي‌هاي حوزه‌ها را كسب كردند. يقينا نتايج اين انتخابات براي اسراييل و پشتيبانان غربي‌اش پيامي دارد كه حكومت اردن از آن ناراضي نيست كه شرايط ملتهب داخلي اردن و راي آوردن جريانات اسلامي نتيجه اقدامات جنايات بشري و نسل‌كشي اسراييل در غزه و اكنون هم در كرانه باختري است و اين درحالي است كه در اين روزها اوضاع كرانه باختري نيز متشنج شده، مورد حمله ارتش اسراييل قرار گرفته و ترس از سرازير شدن فلسطيني‌ها به اردن نيز از دغدغه‌هاي امنيت ملي هميشگي حكومت اردن است و نبايد از نظر دور داشت! اگرچه حضور و وجود جريان‌هاي قدرتمند اسلامي در صحنه اجتماعي اردن به عنوان قوي‌ترين جريان سياسي يك واقعيت قطعي است، اما اينكه شرايط كنوني در غزه و اقدامات دولت ائتلافي و شخص نتانياهو با اهداف سياسي و شخصي از جيب اردن بالطبع بايد مقامات امريكايي را به فكر فرو ببرد! امريكا به خوبي درك مي‌كند كه شاه دل خوشي از اخوان‌المسلمين ندارد و براي اين دور دادن به آنها تحت فشار سعودي، مصر و امارات و سايرين هم هست! اما الان براي كنترل اوضاع داخلي اردن و همراهي با فلسطيني‌ها ناچار شده به اين راه برود ولي بعيد است بازي به همين‌جا ختم شود! آينده نشان مي‌دهد آيا ملك عبدالله بر همان مشي گذشته كه بر اوضاع مسلط و تعيين‌كننده و كنترل‌كننده اوضاع سياسي داخلي و خارجي بود و هر زمان نياز بود و ضرورت ديد به اسلامي‌ها دور مي‌داد و با آنها به مغازله مي‌پرداخت و براساس همان سخن معروف كه در اردن مرده سياسي وجود ندارد به اخواني‌ها مجال و سهمي از قدرت سياسي اجتماعي با وارد كردن به مجلس و دولت مي‌داد و هر آينه كه علل قبلي برطرف مي‌شد و او نيز مصلحت نمي‌ديد با بهانه و بدون بهانه آنها را غيرقانوني و بازداشت كرده و مانند چرخ پنجم در انبار آويزان مي‌كند؟! اما بايد ديد آيا اين بازي به همين‌جا ختم مي‌شود و بازي كه شاه شروع كرده خودش به پايان مي‌برد و دوباره كه اوضاع آرام شد با يك فرمان همين مجلس را منحل مي‌كند؟! زيرا پادشاه همواره با سه كارت در اردن بازي مي‌كند تا مردم را در اردوگاه خاندان سلطنتي نگه دارد؛ اول پارلمان براي ايجاد توازن در جامعه و مشاركت مردم در روند سياسي و دوم انحلال سريع مجلس و دولت بر اثر نارضايتي‌هاي مردم و جامعه! و سوم استفاده از اختلاف سلفي‌هاي اردن كه قوي هم هستند با اخوان‌المسلمين كه نرم‌خو و بيشتر سياسي‌كارند! چگونگي خاتمه يافتن ماجراي غزه و تداوم درگيري فلسطيني-اسراييلي شرايط گذشته را تغيير داده و بر اردن نيز بي‌تاثير نيست! يا بازي كه شاه شروع كرده بازيگران ديگر آن را به پايان مي‌برند؟! اسراييل به اردن چشم طمع دارد و اگر بخواهد شهرك‌سازي را در كرانه باختري ادامه دهد اردن تحت تاثير تحولات آتي خواهد بود! اگرچه بارها با طرح تهجير فلسطيني‌ها مخالفت كرده و سفرهاي متعدد بلينكن به امان در ابتداي ماجراي غزه در اواخر 2023 را بدون پاسخ گذاشته!
ديپلمات بازنشسته و سفير پيشين ايران در اردن