شكوفايي و پذيرش اجتماعي در جامعه ايران (بخش دوم)
سيدجواد حسيني
در ادامه وضعيت سلامت اجتماعي در جامعه ايران پس از بررسي شاخص انطباق‌پذيري اجتماعي به شاخص دوم سلامت اجتماعي يعني شكوفايي اجتماعي خواهيم پرداخت. شكوفايي اجتماعي را به احساسي تعريف مي‌كنند كه افراد جامعه نسبت به پيشرفت و حركت رو به جلوي جامعه دارند. از حيث سلامت روان هم گفته مي‌شود سه عامل دوست داشتن و مورد دوست داشته شدن واقع شدن، پذيرفتن و پذيرفته شدن و احساس حركت به سمت هدف، مهم‌ترين عوامل اثرگذار در سلامت روان هستند. در سلامت اجتماعي هم احساس و درك افراد جامعه نسبت به حركت رو به جلوي جامعه از اهميت برخوردار است. پيمايش ملي سال ۱۳۹۷ در اين خصوص يافته‌هاي خوبي را در جامعه ايران نشان نمي‌دهد. مردم ايران در پاسخ به اين سوال كه ارزيابي شما از وضعيت رفاه در آينده چيست؟ ۷۷درصد وضع آينده را از حيث رفاه بدتر يا در حالت استمرار وضع موجود قلمداد كرده‌اند و تنها ۲۳درصد بر اين باورند كه وضعيت رفاه در آينده بهتر خواهد شد. پژوهش نگارنده درخصوص دانشجويان دانشگاه آزاد هم شاخص شكوفايي اجتماعي در دانشجويان مورد مطالعه را با نمره 17/3 از ۵ نشان مي‌دهد كه از حد متوسط بالاتر است و يكي از علل آن اميدواري است كه در انتخابات ۱۳۹۲ در جوانان و جامعه شكل گرفت. موج چهارم پيمايش ملي ارزش‌ها و نگرش‌هاي ايرانيان كه در سال ١۴٠٢ منتشر شد، نشان مي‌دهد ٩٢درصد ايرانيان از اوضاع و احوال موجود ناراضي‌اند. همچنين در حوزه كودكان آسيب‌پذير مطالعه خانم مرادي و همكاران نشان مي‌دهد وضعيت شكوفايي اجتماعي كودكان در اين شاخص نمره ٣ از 10/9 نمره معيار را كسب كرده‌اند كه از وضعيت وخيم اين دسته از كودكان در حوزه شاخص شكوفايي اجتماعي حكايت مي‌كند. شكوفايي اجتماعي به عنوان يكي از شاخص‌هاي سلامت اجتماعي زماني تحقق مي‌پذيرد كه كودكان احساس كنند جامعه و محيط پيرامون‌شان به طور مدام در حال تغييرات مثبت و رو به رشد است. آنها بايد اين احساس را داشته باشند كه جامعه براي آنان مفيد و پر بازده است. آنها بايد اين تصور را داشته باشند كه جامعه و دنيا را مكان مفيد و مطلوب براي زندگي تلقي كنند. حال آنكه به نظر مي‌رسد شوربختانه نه نظام سياسي و نه نظامات فرهنگي و آموزشي در توليد و بازتوليد چنين احساسي از كاميابي كافي برخوردار نيستند. مادامي كه شكوفايي اجتماعي مسير بهبود نيابد، امكان بسيج جامعه براي فعاليت توام با نشاط در مسير توسعه فراهم نمي‌شود.
سومين شاخص سلامت اجتماعي، پذيرش اجتماعي است. براساس اين شاخص، افراد جامعه بايد احساس كنند در جامعه پذيرفته مي‌شوند، همان‌طور كه دانشجويان پرستاري- پزشكي يا دانشجو-معلمان دانشگاه فرهنگيان در مراكز خاص دانشگاهي تحصيل مي‌كنند و در طول دوره تحصيل تلاش مي‌شود ايشان هويت شغلي و حرفه‌اي خود را بپذيرند يا شهروندان از سوي نظام سياسي پذيرش شوند يا در حوزه حقوق كودك از شهر دوستدار كودك سخن به ميان مي‌آيد. همه ناظر بر پذيرش افراد در جامعه است. درخصوص كودكان جامعه نيز اين سوالات اساسي مطرح مي‌شود كه جامعه به چه مقدار محيط را براي كودك مناسب‌سازي مي‌كند؟ خيابان‌ها، پارك‌ها، سينماها، بيمارستان‌ها، آبخوري‌ها و وسايل نقليه عمومي به چه ميزان براي كودكان مناسب‌سازي شده‌اند؟ از همه مهم‌تر نظام خانواده و آموزش و پرورش تا چه حد كودكي كودكان را آن‌گونه كه شايسته دوره كودكي است، پذيرفته و به ايشان خدمات ارايه مي‌دهد. كودكان براساس شاخص پذيرش اجتماعي بايد احساس كنند افراد جامعه قابل اعتمادند، مهربانند و با فرهنگ جامعه و مردم احساس خويشاوندي دارند و با آنها حس بيگانگي نمي‌كنند، كودكان بايد اين احساس را داشته باشند كه مردم خود محور و متقلب نيستند.
اگر وضعيت كودكان از حيث آموزش و پرورش با شاخص پذيرش اجتماعي مورد بررسي قرار گيرد، بايد به اين نكته مهم اشاره كنيم كه جهان و عالم موجود به دو عالم دروني و بيروني قابل تقسيم است. عالم بيرون كه مملو از استعداد، ظرفيت‌ها و امكانات است، اما خود به خود هيچ حركت رو به رشدي نخواهد داشت و ظرفيت‌هاي بي‌شمار آن نهفته و بالقوه است، اما عالم درون است كه اگر به حركت درآيد باعث مي‌شود ظرفيت‌هاي عالم بيرون از قوه به فعل درآيد، اما عالم درون از خود از دو ظرفيت شناختي و عاطفي برخوردار است. در بخش شناختي كودكان از طريق حواس پنجگانه به شناخت سطحي و علمي مي‌رسند و در اين مسير حواس پنجگانه احساس ادراك و حافظه سه ظرفيتي است كه مددكار آنهاست و ظرفيت عاطفي هم از مجموعه عواطف و هيجانات تشكيل شده است. ندهرمن؛ پدر تسلط مغزي و ظرفيت‌هاي درون كودكان وقتي چنين اتفاق ناگواري در آموزش و پرورش محقق شود، دو حادثه رنج‌آور رخ مي‌دهد؛ اول مغز بچه‌ها كوچك و كوچك‌تر مي‌شود. دوم هويت كودكان پذيرفته نمي‌شود، تسخير مي‌شود و مورد تجاوز قرار مي‌گيرد. ما به نظام آموزشي نياز داريم كه دروسي را در برنامه درس ملي بگنجاند كه بيشتر جنبه انشايي و جوشش از درون كودكان را سبب شود نه املايي و ديكته‌گونه كه حافظه محور و اطلاعات از بيرون به درون ريخته مي‌شود. آموزش و پرورش ما بايد شخصيت و هويت كودكي را بپذيرد تا آموزش و پرورشي مبتني بر تفاوت‌هاي فردي، خصوصي شده را شكل دهد و آموزش و پرورش باغستاني را سبب شود كه گل‌ها و گونه‌هاي مختلف آن متناسب با ظرفيت و استعدادشان رشد كنند نه آموزش و پرورش شمشادي كه همه يكدست شده و يكسان بار آيند و تفاوت‌هاي فردي امكان بروز و ظهور پيدا نكنند. پذيرش اجتماعي به عنوان شاخص مهم سلامت اجتماعي، ابعاد گوناگون زندگي را در بر مي‌گيرد. تحقيقات متعدد اجتماعي در حوزه آسيب‌هاي اجتماعي خصوصا عود مجدد بزهكاران حوزه اعتياد به مواد مخدر نشان مي‌دهد كه عود مجدد در برخي موارد بالاي ۹۰درصد است، از اين منظر به نظريه برچسب‌زني مي‌توان اشاره كرد كه به دليل برچسب‌زني به بزهكاران پس از ترك بزه، روند پذيرش اجتماعي ايشان به مخاطره مي‌افتد و عود مجدد در بزهكاري رخ مي‌دهد.
پژوهشي كه روي دانشجويان دانشگاه آزاد توسط نگارنده انجام شد، شاخص پذيرش اجتماعي را 79/1 از ۵ نمره نشان داد كه حكايت از پذيرش اجتماعي دانشجويان در سطحي بسيار پايين مي‌دهد، به عبارتي دانشجويان از حيث پذيرش اجتماعي در جامعه احساس مي‌كنند نظام سياسي-اجتماعي ايشان را به شكل مطلوب نپذيرفته و وضع نامطلوبي در جامعه دارند.
همچنين پژوهش خانم مرادي و همكاران در حوزه سلامت اجتماعي با تاكيد بر شاخص پذيرش اجتماعي كودكان آسيب‌پذير شهر تهران نشان داد اين كودكان نمره ۱۶ از ۴۷ را به دست آورده‌اند كه حاكي از وضعيت نامطلوب شاخص پذيرش اجتماعي كودكان به عنوان يكي از ابعاد سلامت اجتماعي است.