يكي از عمده وعده‌هاي انتخاباتي رييس‌جمهور، مساله رفع فيلترينگ فضاي مجازي بود. شعاري كه باعث شد بخشي از آراي خاكستري و بلاتكليف را به خود جلب كند تا به اميد پايان يافتن محدوديت فضاي مجازي، پاي صندوق‌هاي راي بيايند. مساله‌اي كه آن ايام هم از سوي مسعود پزشكيان در مناظرات انتخاباتي و شبكه ايكس بارها مطرح شد، هم از سوي دو حامي و همراه جدي او يعني محمدجواد ظريف و محمدجواد آذري جهرمي در پاسخ به توييت حسين جنتي، شاعر مطرح كشورمان اطمينان داده شد. حسين جنتي نوشته بود اگر پزشكيان تعهد بدهد كه مشكل فيلترينگ را حل كند به او راي مي‌دهد؛ دو محمدجواد هم زير توييت او تعهد دادند كه در مقابل كژفهمي‌ها خواهد ايستاد. همان زمان پزشكيان هم نوشت: «تضمين مي‌كنم تمام دولت در برابر گشت‌هاي اجباري، فيلتركردن و فيلترشكن بازي و فشارهاي بيروني در همه جلسات، تمام قد بايستد.» همين ضمانت‌ها كافي بود تا اعتماد 16 ميليون ايراني به وعده انتخاباتي پزشكيان براي رفع فيلترينگ جلب شود و با روياي رهايي از هزينه تحميلي خريد فيلترشكن و كندي اينترنت، پاي صندوق راي بيايند تا مسعود پزشكيان براي چهار سال سكاندار اداره كشور شود.
اما اكنون كه حدود 100 روز از آن وعده‌ها گذشته و جامعه هر لحظه منتظر وفاي به عهد دولت چهاردهم است، در كمال ناباوري رييس‌جمهور در اولين جلسه شوراي عالي فضاي مجازي به جاي دستور رفع فيلترينگ، برخورد با فيلترشكن‌ها را مطرح كرد. دستوري كه واكنش‌هاي زيادي در فضاي مجازي به همراه داشت. قدرت واكنش‌ها به حدي بود كه سيد ستار هاشمي، وزير ارتباطات جوان دولت چهاردهم مجبور به پاسخگويي شد. هاشمي در توضيح منظور رييس‌جمهور به خبرنگاران گفت كه رييس‌جمهور در نخستين جلسه شوراي عالي فضاي مجازي با اشاره به موضوع فروش فيلترشكن توسط عده‌اي سودجو، با بيان اينكه برخي با فيلترشكن فروشي پول‌هاي ميلياردي كسب مي‌كنند كه براي كشورمان خوب نيست، دستور داد تا اين مساله حتما به شكل دقيق و جدي مورد رسيدگي قرار بگيرد و تصميم مقتضي در اين مورد و به‌طور كلي زمينه‌هاي رواج چنين كسب و كاري اتخاذ شود. علاوه بر سخنان نخستين وزير ارتباطات، روز گذشته هاشمي باز هم از سوي خبرنگار خانه ملت درباره دستور رييس‌جمهور مبني بر رفع فيلترينگ يا صرفا برخورد با فيلترشكن‌ها! مورد پرسش واقع شد كه اينگونه به سوال او پاسخي كلي داد: «طبق فرمايش مقام معظم رهبري كه فضاي مجازي بايد قانونمند باشد، ابعاد مختلفي در اين حوزه در نظر گرفته مي‌شود. امروز فيلترشكن‌هايي كه از مبادي غيرمجاز در كشور استفاده مي‌شوند، باعث ايجاد آلودگي در زيرساخت‌هاي شبكه كشور شده كه به عنوان يك دغدغه جدي مطرح است و اصولا بخشي از مشكلات ما در كيفيت شبكه نيز به واسطه فيلترشكن‌هايي است كه مورد استفاده قرار مي‌گيرد.»
او در ادامه با اشاره به دغدغه رييس‌جمهور درباره به حداقل رساندن آلودگي‌هاي شبكه كشور، يادآور شد: «حملات سايبري و بخش قابل توجهي از اتفاقاتي كه شاهد بوديم به خاطر همين موضوع است. از اين رو برخورد با فيلترشكنان منافاتي با ايجاد فضاي مجازي قانونمند ندارد.»
موانع رفع فيلترينگ و تحقق وعده انتخاباتي
در حالي وزير ارتباطات دولت چهاردهم از شفاف‌گويي در اين باره طفره مي‌رود كه مسعود پزشكيان در زمان حضور در مجلس به عنوان نماينده از مساله فيلترينگ صراحتا انتقاد مي‌كرد و زماني كه طرح صيانت از حقوق كاربران فضاي مجازي در مجلس يازدهم بررسي مي‌شد، در گفت‌وگو‌هاي مختلف از اين طرح و كميسيون ويژه و البته بررسي آن ذيل اصل ۸۵ قانون اساسي انتقاد مي‌كرد. اما به نظر مي‌رسد امروز كه به عنوان رييس‌جمهور ايفاي نقش مي‌كند، دراين كسوت با محدوديت‌هايي مواجه است كه وزير ارتباطات او نمي‌تواند صراحتا درباره تحقق وعده انتخاباتي رييس‌جمهور مبني بر رفع فيلترينگ پاسخي شفاف دهد.غلامحسين كرباسچي، فعال سياسي اصلاح‌طلب بعد از پيروزي انتخاباتي پزشكيان، «اولين و راحت‌ترين مساله» را «رفع فيلترينگ» مي‌دانست و خواستار ايستادگي دولت و وزير ارتباطات پزشكيان براي رفع فيلترينگ شد و به وزير ارتباطات دولت پيشنهاد داد كه «يك كلمه بگويد كه من اين كار را نمي‌كنم...» اين پيشنهاد در حالي بيان شد كه آذري جهرمي وزير ارتباطات دولت روحاني به دليل استنكاف از ابلاغ فيلترينگ اينستاگرام، پايش به دادستاني باز شد. بنابراين مواضع اينچنيني نشان مي‌دهد كه كرباسچي هم برداشت درستي از حساسيت‌هاي موجود درباره مساله فيلترينگ ندارد.
بنابراين اگر چه حساسيت‌ها در اين باره زياد است و تصميم‌گيرنده اصلي رييس‌جمهور نيست؛ اما از آنجايي كه پزشكيان رييس شوراي عالي فضاي مجازي است و همراه با تيمش دست بالا را در اين شورا دارد، مي‌تواند بر مطالبه جدي مردم وتحقق وعده انتخاباتي خود مبني بر رفع فيلترينگ پافشاري كند؛ هر چند كه فشارهاي بالا و پايين ذي‌نفعان بر او و دولتش بي‌امان باشد. اما سوالي كه اين روزها ذهن جامعه را به خود مشغول كرده اين است كه آيا پاي آقازاده‌هاي فيلترشكن فروش در ميان است كه مانع جدي رفع فيلترينگ مي‌شود و دست و پاي رييس‌جمهور را بسته است؟ در ادامه با برخي نمايندگان مجلس درباره وعده رييس‌جمهور مبني بر رفع فيلترينگ و شرايط حاكم بر فضاي مجازي گفت‌وگو كرديم.
فيلتر نيستيم؛ اما براي ورود مردم به فضاي مجازي از آنها پول مي‌گيريم!
مهرداد لاهوتي، نماينده مردم لنگرود در مجلس دوازدهم با اشاره به وعده انتخاباتي پزشكيان درباره رفع فيلترينگ و دستور رييس‌جمهور در اولين جلسه شوراي عالي فضاي مجازي در دولت چهاردهم، درباره پيگيري فروش فيلترشكن‌ها كه برخلاف وعده اوليه او بود، به «اعتماد» گفت: «مساله فيلترينگ بحث امنيتي است و رفع آن چندان به تصميم رييس‌جمهور ارتباط ندارد.»
او در ادامه گفت: «به شخصه به دليل فيلتر شدن شبكه‌هاي اجتماعي كاري ندارم، اما آنچه اهميت دارد، رفتار دوگانه و بي‌عدالتي است كه در اين باره وجود دارد و بايد برداشته شود.»
عضو كميسيون برنامه و بودجه مجلس ادامه داد: «عملا فضاي مجازي ما قطع نيست؛ يعني واتساپ و اينستاگرام كسي قطع نيست، اما برخلاف مسوولان كه بدون محدوديت و فيلتر مي‌توانند از اين شبكه‌هاي اجتماعي استفاده كنند، مردم براي استفاده از اين پيام‌رسان‌ها بايد هزينه اضافه بپردازند و فيلترشكن بخرند كه سودش هم به جيب عده‌اي خاص مي‌رود.»
لاهوتي بيان كرد: «اگر قرار است فضاي مجازي فيلتر باشد، بايد براي همه فيلتر باشد و اجازه ندهيم كسي فيلترشكن وارد كند و تبعيض درباره مسوولان و استفاده از خط بدون فيلتر هم برداشته شود. يعني هم براي مردم و هم براي مسوولان فيلتر اعمال شود. از طرفي هم اجازه فروش فيلترشكن به هيچ كسي داده نشود.»
او در ادامه افزود: «اگر قرار است برخي اين دسترسي را داشته باشند و فقط اين محدوديت براي مردم عادي باشد بي‌عدالتي است كه بايد اين تبعيض برداشته شود.»
نماينده مردم لنگرود در مجلس شوراي اسلامي همچنين بيان كرد: «در شرايط فعلي، فضايي براي فروش فيلترشكن به نفع گروهي خاص ايجاد شده است كه البته ارقام نجومي هم از فروش فيلترشكن به جيب مي‌زنند كه بايد جلوي آن گرفته شود. البته رييس‌جمهور هم در جلسه اخير شوراي عالي فضاي مجازي روي اين موضوع تاكيد كرد.»
لاهوتي در پايان تاكيد كرد: «با توجه به استفاده مردم از فيلترشكن و پرداخت هزينه براي خريد آن، فضاي مجازي ما فيلتر نيست؛ بلكه مردم عادي براي استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي بايد پول اضافه بپردازند؛ اما مسوولان اين محدوديت را ندارند. پس بايد اين محدوديت و تبعيض برداشته شود تا همه مثل هم در شرايط يكسان باشند.»
پيشنهاد فيلترينگ محتوايي به جاي فيلترينگ شبكه‌هاي اجتماعي
مصطفي نخعي، نماينده نهبندان و سربيشه در مجالس يازدهم و دوازدهم نيز در اين باره به «اعتماد» گفت: «دربحث فيلترينگ مباحث مختلفي وجود دارد و نمي‌توان تك بعدي به موضوع نگاه كرد. اينكه فقط از بعد اقتصادي يا فرهنگي يا اجتماعي به موضوع نگاه كنيم صحيح نيست و بايد نگاه‌مان جامع و كامل باشد.»
او افزود: «بايد موضوعات اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي و سياسي و امنيتي را ببينيم بعد از همه جوانب صحبت كنيم. امروز استفاده از اينترنت و فضاي مجازي يك كالاي لوكس نيست و نياز روزمره جامعه است و نمي‌توان جامعه را از نيازش جدا كرد.»
نخعي ادامه داد: «حتي افراد عامه جامعه كه تخصص و كسب و كار خاصي هم ندارند، همين كه احساس نياز مي‌كنند نسبت به دنيا اطلاع داشته باشند، پس استفاده از اينترنت و فضاي مجازي يكي از نيازهاي روزمره جامعه به حساب مي‌آيد؛ آن هم براي كشور رو به رشدي مثل ايران.»
نماينده نهبندان در مجلس دوازدهم تاكيد كرد: « اگر ادعاي توسعه داريم بايد استفاده از فضاي مجازي را در جامعه توسعه دهيم و فيلترينگ را‌برداريم. اين يكي از ضروريات جامعه است.»
نخعي درادامه تاكيد كرد: « موضوع فيلترينگ به شكل فعلي قطعا ايراد اساسي دارد. آقاي رييس‌جمهور هم در مناظرات ناظر به اين ايرادات تاكيد كرد كه براي رفع فيلترينگ تلاش خود را انجام خواهد داد. البته ما هم مي‌دانيم كه رفع فيلترينگ در اختيار رييس‌جمهور به تنهايي نيست. يك بحث امنيتي است و شوراي عالي فضاي مجازي و شوراي امنيت هم در مقاطع حساس در اعمال آن دخيل هستند. همچنين مي‌دانيم رييس‌جمهور به عنوان رييس شوراي عالي فضاي مجازي نظري متفاوت از ساير اعضاي اين شورا دارد.
اما معتقدم آقاي پزشكيان بايد محكم‌تر از اين پاي وعده‌هاي انتخاباتي داده شده مبني بر رفع فيلترينگ بماند.»
اين نماينده اصلاح‌طلب تاكيد كرد: «نكته ديگر اينكه همه ما فرزند داريم و دغدغه‌هاي زيادي مبني بر فضاي فرهنگي حاكم بر فضاي مجازي داريم چرا كه محتواهاي غيراخلاقي و مختلفي كه با شؤونات و فرهنگ و عرف جامعه ما همخواني ندارد در شبكه‌هاي اجتماعي وجود داد. همه ما بر اين امر واقفيم و اين مساله را قبول داريم كه بايد نظارتي بر اين محتواها در فضاي مجازي وجود داشته باشد. اما راهكارش فيلتركردن اپلكيشن و سكوهاي فضاي مجازي نيست.»
نخعي ادامه داد: « فيلتركردن شبكه‌هاي اجتماعي و از طرفي فروش فيلترشكن باعث خنده و استهزاء ما مي‌شود و اين راهكار عاقلانه‌اي نيست.»
او در ادامه بيان كرد: «به اعتقاد من دوستان در مجموعه وزارت ارتباطات، به جاي اينكه فيلتر سكو را پيگيري كنند و دنبال فيلتر اينستاگرام و توييتر و واتساپ و ... باشند، فيلتر محتوايي كنند.»
نخعي توضيح داد: «با شركت‌هاي دانش‌بنيان و نخبه‌هايي كه در كشور داريم مي‌توانيم فيلتر محتوايي در كشور اعمال كنيم تا هم دغدغه و نگراني خانواده‌ها در اين باره مرتفع شود و هم نگراني و دغدغه اهالي كسب و كار فضاي مجازي رفع شود.»
نماينده نهبندان در مجالس يازدهم و دوازدهم ادامه داد: «فيلتر كردن فضاي مجازي و از طرفي فروش فيلترشكن، يعني فضايي كاملا باز كه امكان دسترسي كودكان و نوجوانان به هرگونه محتواي غيراخلاقي را ميسر مي‌كند. بنابراين بايد اقدامي همه‌جانبه در اين باره انجام شود.»
اين نماينده اصلاح‌طلب اضافه كرد: «آقاي رييس‌جمهور هم بايد محكم‌تر روي مواضع و وعده‌هايي كه در خصوص رفع فيلترينگ در زمان انتخابات داده بود، بايستد.»
او در ادامه تاكيد كرد: «استفاده از فيلترشكن روي گوشي كودكان و نوجوانان يكي از بزرگ‌ترين دغدغه خانواده‌هاست. نمي‌توان يك گوشي را پيدا كرد كه فيلترشكني روي آن نصب نباشد. استفاده از فيلترشكن يعني دسترسي كودكان و نوجوانان به هرگونه محتواي خاص و اين باعث نگراني خانواده‌ها شده است.»
نخعي درخصوص فروشندگان فيلترشكن هم بيان كرد: «مانع جدي اين روزها، فروشندگان فيلترشكن هستند كه به صورت مافيا فعاليت مي‌كنند و سود سرشاري از فروش فيلترشكن به جيب مي‌زنند و بزرگ‌ترين مانع رفع فيلتر در كشورند.»
او در ادامه افزود: «بايد بررسي كرد كه فروشندگان فيلترشكن چه كساني هستند و كدام آقازاده‌ها پشت سرآنها جاخوش كرده‌اند و منافع‌شان تامين مي‌شود كه استفاده از فيلترشكن‌ها را در كشور رواج داده‌اند؟»
او در ادامه بيان كرد: «سوال جامعه اين است كه نكند هماهنگي در اين باره وجود دارد كه از طرفي فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي را فيلتر مي‌كنند و از طرفي فروش فيلترشكن‌ها را در جامعه رونق مي‌دهند. انتظار داريم رييس‌جمهور موضوع را جدي‌تر و كارشناسي پيگيري كنند.»
نخعي در پايان گفت: «بارها آقاي پزشكيان روي كار كارشناسي تاكيد كرده‌اند و به اين موضوع اعتقاد دارند. بنابراين تاكيد مي‌كنم فيلترينگ با شكل موجود، قطعا كارشناسي نيست و رييس‌جمهور به جاي دستور بررسي فيلترشكن‌ها، به وعده انتخاباتي خود مبني بر رفع فيلترينگ عمل كند.»