بررسی مجسمه‌های اقوام در مهرآباد
قاسم آل‌کثیر
مجسمه‌هایی که در مقابل خروجی فرودگاه مهرآباد نصب شده‌اند، هرچند در ظاهر نماینده‌ای از تنوع قومی و فرهنگی ایران هستند، اما در عمق، یادآور یک مساله‌‌اجتماعی‌دیرینه‌اند.موضوع عدالت اجتماعی و فرهنگی در بازنمایی اقوام. نصب مجسمه‌هایی به صورت یک اندازه، خوش‌فرم و منظم، اقدام مثبتی در سطح نمادین به شمار می‌رود که تلاش می‌کند تا برابری فرهنگی را به نمایش بگذارد. با این حال، این حرکت بیشتر نمادین است تا گواهی بر حل واقعی مسائل فرهنگی و قومی در ایران. از منظری دیگر، مجسمه‌ها به عنوان نمایندگان یک جماعت یا گروه فرهنگی، نه تنها به بازتاب ویژگی‌های فیزیکی و هنری می‌پردازند، بلکه بازتاب‌دهنده روابط اجتماعی، تاریخی و هویتی نیز هستند. هر قوم در ایران دارای تاریخ، زبان، سنت‌ها، و معیشت خاص خود است که اغلب به شکلی کم‌توجه در فرهنگ عمومی- رسمی به نمایش درآمده‌اند. اینکه مجسمه‌ها هم‌اندازه و شبیه به هم ساخته شده‌اند، در یک نگاه مثبت، می‌تواند نشان‌دهنده یکسان‌نگری و اهمیت برابری باشد. فرهنگ غالب در ایران برای سال‌های طولانی به عنوان نیرویی رسمی و مسلط عمل کرده است، به گونه‌ای که بسیاری از اقوام و فرهنگ‌های محلی در تصویرِ ذهنی‌شان در حاشیه قرار گرفته‌اند. این مسأله، چه در حوزه زبان، چه در عرصه هنر و چه در روابط اجتماعی، نمود داشته است. همان‌طور که اگر مجسمه‌ها با اندازه‌های نابرابر ساخته می‌شدند، این امر موجب بی‌نظمی بصری و ناپسندی در طراحی می‌گشت. در سطح اجتماعی نیز، نابرابری در توجه به فرهنگ‌ها و اقوام مختلف در ایران، موجب بی‌عدالتی و عدم توازن فرهنگی شده است. این نوع بازنمایی یکدست در قالب مجسمه‌ها، اگرچه از‌لحاظ بصری جذاب است، اما نمی‌تواند بازتاب‌دهنده عمق تفاوت‌ها و پیچیدگی‌های فرهنگی در ایران باشد. همان‌گونه که مجسمه‌های نابرابر چشم را آزرده می‌کنند، بی‌توجهی به تنوع فرهنگی و تمایل به یکسان‌سازی فرهنگ‌ها نیز موجب نوعی خستگی فرهنگی و اجتماعی در میان اقوام و گروه‌های مختلف می‌شود. هر قوم، همچون هر مجسمه، باید بتواند در بستر اجتماعی و فرهنگی، خود را به تمامیت و با تمام ویژگی‌های خاص خود معرفی کند. در نهایت، از دیدگاه انسان‌شناسی، هرگونه نماد و نشانه فرهنگی باید به عنوان بخشی از فرآیند شناخت و تعامل فرهنگی عمل کند. این مجسمه‌ها، اگرچه در نیت خود به دنبال نمایش برابری هستند، باید همراه با‌برنامه‌های‌گسترده‌تری باشند که به شکل عمیق‌تری به ترویج و معرفی تنوع فرهنگی و هویتی اقوام بپردازند. مجسمه‌های فرودگاه مهرآباد از چندین منظر حائز اهمیت هستند. از یک سو، آنها نمادی از تلاش برای نمایش تنوع قومی و فرهنگی ایران هستند که در فضای عمومی و به عنوان بخشی از تصویر ملی به نمایش درآمده‌اند. این اقدام به خودی خود قابل تقدیر است، زیرا نشان‌دهنده توجه به فرهنگ‌ها و اقوام مختلف و ایجاد نمادهایی است که حضور آنها را در جامعه برجسته می‌کند. اما از سوی دیگر، اهمیت این مجسمه‌ها فراتر از جنبه بصری و زیبایی‌شناسی است. آنها به نوعی بازتاب‌دهنده آرزوها و نیازهای اجتماعی برای برابری فرهنگی هستند. در جامعه‌ای مانند ایران که اقوام و گروه‌های فرهنگی متعددی با تاریخ و زبان‌های مختلف زندگی می‌کنند، چنین نمادهایی می‌توانند در گفتمان عمومی نقشی کلیدی داشته باشند. حضور این مجسمه‌ها، حتی در سطح نمادین، می‌تواند به ارتقاي همزیستی و تعامل فرهنگی کمک کند و این پیام را منتقل کند که همه اقوام در هویت ملی ایران سهم دارند. در عین حال، اهمیت این مجسمه‌ها باید در تعامل با سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی گسترده‌تر دیده شود. اگر این اقدام به تنهایی باقی بماند و صرفا به یک نمایش نمادین تقلیل یابد، می‌تواند از عمق و تاثیرگذاری کمتری برخوردار باشد. اما اگر در کنار برنامه‌هایی جامع برای تقویت مشارکت فرهنگی و افزایش آگاهی عمومی از تنوع اقوام باشد، این مجسمه‌ها می‌توانند به ابزاری واقعی برای تقویت همبستگی ملی و فرهنگی تبدیل شوند.