فناوري وب3 و بلاكچين با ارايه امنيت و شفافيت بي‌سابقه، در حال تغيير روش‌هاي سنتي جمع‌آوري امضا و راي‌گيري هستند. اين تحول نويدبخش دموكراسي كارآمدتر و مشاركت فعال‌تر شهروندان در تصميم‌گيري‌هاي سياسي و اجتماعي است. كارزارهاي جمع‌آوري امضا (پتيشن) نوعي عريضه‌نويسي و گاهي تظلم‌خواهي جمعي است و راه خوبي براي نشان دادن حمايت از تلاش‌هاي عده‌اي از افراد، جلب توجه جامعه و تصميم‌گيرندگان و ايجاد زمينه‌اي براي تغيير. اين‌گونه كارزارها قدرت شبكه و گروه را نشان مي‌دهند. ممكن است مقامات شما را ناديده بگيرند، اما هر چه نام بيشتري در كنار كارزار عريضه‌نويسي شما باشد، ناديده گرفتن خواسته‌تان سخت‌تر است. اهميت اين نوع كارهاي جمعي، در سده اخير خودش را بيشتر نشان داد. يعني طي دست‌كم دو قرن اخير آدم‌هاي بيشتري توانستند بخوانند و بنويسند و از طرف ديگر ماشين چاپ به راحتي توانست محدوده نشر يك فكر يا دغدغه را گسترش دهد؛ همزمان افراد با حقوق انساني و اساسي خود بيشتر آشنا شدند و نقش افكار عمومي خودش را در تصميم‌هاي صاحبان قدرت و ثروت نمايان‌تر كرد. افكار عمومي نقش حياتي در كشف برخي تصميمات حياتي دارد. تحليل احساسات يا استخراج افكار عمومي هميشه براي صاحبان قدرت و ثروت مهم بوده است. براي همين ما روش‌هاي پژوهشي مختلفي را امتحان مي‌كنيم تا نظر عامه مردم را درست تشخيص دهيم. يكي از ويژگي‌هاي كارزارهاي جمع‌آوري امضا اين است كه مي‌تواند واسطه ارتباط مستقيم مردم و حاكمان باشد. در واقع به جاي اينكه صاحبان قدرت براي شناخت نيازهاي جامعه پيمايش و همه‌پرسي انجام دهند، حالا اين خود شهروندان هستند كه خواسته‌شان را شفاف اعلام مي‌كنند. اگر به تاريخچه كارزارهاي جمع‌آوري امضا در قرن 18 و 19 نگاهي بيندازيم، مي‌بينيم كه پتيشن‌ها نه تنها راهي براي ابراز نارضايتي و درخواست‌هاي مدني بودند، بلكه نقش مهمي در دموكراسي‌هاي نوظهور و تقويت مشاركت سياسي داشتند. اين ابزار به مرور زمان تغييراتي كرده است ولي با پيدايش روش‌هاي جديد، مانند رسانه‌هاي ديجيتال، همچنان اهميت خود را حفظ كرده‌اند. (Vermeesch, 2012) با گسترش بيشتر وب تعاملي در بستر شبكه‌هاي اجتماعي پتيشن‌هاي آنلاين در بسترهايي مانند e-petitions در انگلستان و امريكا بسيار محبوب شدند كه بخش مهمي از كنش‌هاي جمعي معاصر را تشكيل مي‌دهند. حالا در اين بستر ارتباطي فقط امضا جمع كردن مهم نيست، بلكه زماني كه صرف جمع‌آوري امضا مي‌كنيم نيز اهميت دارد. براي نمونه، مطالعات نشان داده كه سرعت رشد پتيشن‌ها به شدت وابسته به ميزان تعامل كاربران در روزهاي ابتدايي است و بيشتر اين نوع كارزارها در اين بسترها شكست مي‌خورند، چراكه 99 درصد از آنها به حداقل امضاها نمي‌رسند. (Yasseri et al., 2017)
*پتيشن‌هاي ديجيتال امكان جمع‌آوري امضاهاي آنلاين را با حداقل مداخله انساني فراهم مي‌كنند كه مي‌تواند به شفافيت و دموكراسي كمك كند. (Hrynicki, 2022)
به نظر مي‌رسد با ظهور فناوري‌هاي تازه بلاكچين و بحث‌هاي مرتبط با وب3 شكل ابراز نظر و اعلام خواسته به صاحبان قدرت نيز تغيير مي‌كند.
وب 3 و ارتباط بي‌واسطه‌تر بالاي هرم قدرت
پتيشن‌هاي الكترونيك به لطف پيشرفت فناوري‌هاي نوين مانند بلاكچين و وب 3، مي‌توانند بدون واسطه بين كاربران و دولت‌ها تعامل ايجادكرده و فرآيند بروكراتيك را تسهيل كنند. همچنين سيستم‌هاي پتيشن ديجيتال امروزي مي‌توانند حساسيت‌هاي مرتبط با حريم خصوصي را بيشتر رعايت كنند و به اين ترتيب امضاكنندگان با اعتماد و آرامش بيشتري در فعاليت‌هاي اجتماعي و جمعي حاضر باشند. (Li et al., 2022) در اين نوع سيستم‌ها امكان تعامل با بلاكچين از طريق قراردادهاي هوشمند و افزايش حفظ حريم خصوصي كاربران فراهم مي‌شود. در اين سيستم اشتراك‌گذاري داده‌ها و حفظ امنيت و محرمانگي اطلاعات بسيار ساده‌تر است و مي‌تواند در پتيشن‌هاي ديجيتال نيز كاربرد داشته باشد. (Zhang et al., 2023) پس محرمانگي، امنيت و شفافيت غيرمتمركز وب3 باعث مي‌شود تا تجربه كاربري از ابراز يك خواسته، كيفيت بهتري داشته باشد و اتفاقا به شهروندان يادآوري كند كه چقدر در سرنوشت جامعه خود نقش دارند. فناوري بلاكچين دفترچه‌اي ديجيتال، غيرمتمركز و غيرقابل تغيير را ارايه مي‌دهد كه مي‌تواند وضع سيستم‌هاي راي‌گيري آنلاين را خيلي بهتر كند. با اين فناوري مي‌توانيم در امنيت كامل نظر خود را ثبت و با سرعت، قدرت -و از همه مهم‌تر- اعتماد بسيار زياد راي‌ها را تاييد كنيم. مردم به اين فرآيند امن و شفاف راي‌‌دهي اعتماد بيشتري مي‌كنند، چون شفافيت و امنيت بستر بلاكچين مي‌تواند بر چالش‌هاي لجستيكي راي‌گيري سنتي غلبه كرده و آن را به‌ويژه در مناطق دورافتاده قابل دسترسي‌تر كند. به عنوان مثال، گرينلند در حال بررسي كاربردهاي بلاكچين براي تسهيل راي‌گيري در مناطق كم‌جمعيت است كه نشان‌دهنده پتانسيل مشاركت گسترده‌تر در فرآيندهاي دموكراتيك است. (1) همچنين با استفاده از بلاكچين، پتيشن‌هاي الكترونيك مي‌تواند خيال‌شان كمي نسبت به امنيت فضاي جمع‌آوري امضاها و همچنين تاييد آن راحت‌تر باشد، چون تقلب و دستكاري در اين بستر بسيار كاهش مي‌يابد. وقتي راي‌دهندگان ببينند كه مي‌توانند نظرات خود را به راحتي بيان كنند و بر تصميم‌هاي سياسي تاثير بگذارند، احتمال مشاركت شهروندان در امور جامعه بيشتر مي‌شود. همچنين شهروندان مي‌توانند به كمك اين سيستم‌ها به شهروندان اطلاعات شخصي خود را با ايمني بيشتري مديريت و تعاملات خود را با نهادهاي دولتي تسهيل كنند. با ساده‌سازي فرآيندهاي بروكراتيك، بلاكچين مي‌تواند شفافيت و پاسخگويي بيشتري در حكمراني را ترويج كرده و مشاركت فعال‌تر در تصميم‌گيري‌هاي محلي و ملي را تشويق كند.
چالش‌ها و ملاحظات
گرچه وب3 و بلاكچين مي‌تواند ظرفيت‌هاي اميدواركننده‌اي باشد براي تقويت دموكراسي، چندين چالش باقي مانده است. (2) يكي از چالش‌هاي اصلي، مقياس‌پذيري است. يعني وقتي تعداد كاربران و معاملات بيشتر مي‌شود، بسياري از شبكه‌هاي بلاكچين نمي‌توانند با سرعت و كارايي قبل حجم بالاي كلان داده‌ها را مديريت كنند. اين كند شدن سيستم مي‌تواند مانع از پذيرش گسترده آن براي فرآيندهاي دموكراتيك مانند راي‌گيري يا پتيشن‌گذاري شود. البته فناوري‌ها مدام در حال پيشرفتند و در اين زمينه به لحاظ فني راه‌حل‌هايي وجود دارد كه البته توافق جمعي براي انجام چنين كاري نيز لازم است.
معمولا يكي ديگر از مشكلات جا افتادن دموكراسي بر بستر وب3 تطابق عملكرد آن با قوانين موجود است. دولت‌ها و نهادهاي نظارتي هنوز در حال تلاش براي تعيين نحوه طبقه‌بندي و تنظيم فناوري‌هاي بلاكچين هستند. سرعت پيشرفت چنان است كه مدام نهادهاي قانونگذار در دنيا جا مي‌مانند. ناآشنايي بسياري از شهروندان با فرآيندهاي فني باعث مي‌شود كه پذيرش عمومي فناوري‌هاي وب3 و بلاكچين با چالش‌هاي ديگر مواجه شود. ناآشنايي با خودش ترس مي‌آورد و به درستي نسبت به پيامدهاي آن شك و ترديد به وجود مي‌آيد. تلاش‌هاي آموزشي و آگاهي‌رساني براي اطلاع‌رساني به عموم در مورد مزايا و عملكردهاي بلاكچين و همچنين پاسخ به نگراني‌ها درباره امنيت و حريم خصوصي ضروري است. بايد درباره اين فناوري‌ها خيلي ساده صحبت كنيم و توضيح دهيم و از فوايد آن براي جامعه بگوييم. در اينجا همكاري نهادهاي غيردولتي و همچنين سازمان‌هاي غيرانتقاعي بسيار حياتي است. ايجاد يك درك عمومي قوي مي‌تواند به تشويق بيشتر شهروندان به تعامل با اين فناوري‌ها و مشاركت در فرآيندهاي دموكراتيك كمك كند. ادغام فناوري‌هاي وب3 و بلاكچين در سيستم‌هاي دموكراتيك و همچنين كارزارهاي جمع‌آوري امضا ظرفيت خوبي است براي تغيير نحوه تعامل شهروندان با حاكمان. اين رابطه‌اي برد-برد است، چراكه مي‌توان ادامه حيات مفيد و رضايت‌بخش‌تر حاكمان را نيز تضمين كند. اين فناوري‌ها مي‌توانند با افزايش شفافيت، امنيت و دسترسي، زمينه‌اي را فراهم كنند براي ساخت آينده‌اي دموكراتيك‌تر. با اين حال، يادمان باشد كه به چالش‌ها و چارچوب‌هاي نظارتي لازم براي بهره‌برداري كامل از قابليت‌هاي آن بيشتر توجه كنيم.
منابع:
*Hrynicki, W. M. (2022) . Complaints, Requests and Petitions as Instruments of Social Control for Civil Society in a Democratic State of Law. International Conference KNOWLEDGE-BASED ORGANIZATION, 28, 186-190.
*Vermeesch, G. (2012) . Professional lobbying in eighteenth-century Brussels: The role of agents in petitioning the central government institutions in the Habsburg Netherlands. Journal of Early Modern History, 16 (2) , 95-119.
*Yasseri, T., Hale, S. A., & Margetts, H. Z. (2017) . Rapid rise and decay in petition signing. EPJ Data Science, 6, 1-13.
*Zhang, D., Wang, C., Xue, N., Li, Z., Zhang, H., & Huang, X. (2023) . Blockchain papers depository system based on web 3.0. 12609, 1260929-1260929-7