ممنوعیت مصرف مازوت در سه نیروگاه واقع در استان‌های البرز، اصفهان و مرکزی که از شنبه ۱۹ آبان اعمال می‌شود، در کاهش آلودگی هوای این استان‌‌ها تاثیرات محسوسی خواهد گذاشت. در این میان کاهش آلودگی هوا در شهرهای اراک و شازند بیشتر محسوس خواهد بود. تغییرات پیش‌بینی شده و وضعیت مصرف مازوت در این نیروگاه‌ها را در گفت‌وگو با دکتر احمد طاهری، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست کشور و مدیرکل دفتر پایش فراگیر این سازمان بررسی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
میزان مصرف مازوت در نیروگاه‌های کشور چقدر است و چه میزان آن در این مرحله حذف می‌شود؟
طبق اطلاعات وزارت نیرو مجموعا ۱۶ نیروگاه واحد بخار در سطح کشور وجود دارد که ظرفیت مصرف ۵۴ و ۲دهم میلیون لیتر نفت کوره یا مازوت را دارند. در سال ۱۴۰۲ مقداری از این ظرفیت با مازوت پر شده است و در سال ۱۴۰۳ نیز این مقدار بر اساس تخمین‌های زده شده، بیشتر خواهد بود. علت این امر هم آن است که در ۶ ماه اول سال در این نیروگاه‌ها از مازوت استفاده شده و برای مصرف در زمستان هم مقداری برنامه‌ریزی شده است که مصرف شود.
در این میان سه نیروگاه پرمصرف هستند که یکی شازند اراک است که ظرفیت ۱۳۰۰ مگاوات را با ۴ واحد بخار ۳۲۵ مگاواتی دارد و کلانشهر اراک را تحت تاثیر قرار می‌دهد که قابلیت مصرف ۶ میلیون لیتر را دارد.
دیگری نیروگاه شهید منتظری اصفهان است که ظرفیت ۱۶۱۶ مگاوات را با ۸مگاوات بخار ۲۰۰ مگاواتی و دو واحد توربین ۸ مگاواتی دارد که اصفهان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و ظرفیت مصرف آن ۹ میلیون لیتر است.
نیروگاه منتظر قائم در کرج هم ۱۶۰۰ مگاوات ظرفیت و ۴ واحد بخار ۱۵۶مگاواتی دارد که کلانشهرهای کرج و تهران را تحت تاثیر قرار می‌دهد و ظرفیت مصرف آن هم ۱ و ۷دهم میلیون لیتر مازوت است.
در مجموع برای این سه نیروگاه میزان مصرف ۱۶ و 7دهم میلیون لیتر از ۵۴ و 2دهم لیتر ظرفیت مازوت نیروگاهی کشور را دارند.
اثر مصرف مازوت بر آلودگی هوا چقدر است؟
اگر داده‌های کیفیت هوای سال گذشته شهر اراک را بررسی کنیم، مشاهده می‌شود که دقیقا در زمان فک پلمب نیروگاه شازند، شاخص آلاینده SO2 در شهر اراک به شدت افزایش پیدا کرده و این آلاینده به آلاینده شاخص شهر اراک تبدیل شده است. شهر اراک تنها کلانشهری در کشور است که آلاینده SO2 را به عنوان آلاینده شاخص دارد و ۲۷ روز در سال گذشته آلاینده اصلی آن بوده است.
برخی می‌گویند که چون آلاینده منتشره در مصرف مازوت SO2 است و در بسیاری از شهرهای ما آلاینده شاخص، ذرات معلق کوچک‌تر از دو و نیم میکرون است، در نتیجه SO2 اثری بر آلودگی هوا ندارد، زیرا آلاینده شاخص در اصفهان، اراک و تهران SO2 است که این برداشت دقیقی نیست. وقتی درباره کوچک‌تر از ۲ و نیم میکرون یا PM2.5 سخن می‌گوییم، عملا درباره سایز ذرات حرف می‌زنیم نه جنس آنها.
ارزیابی‌های ما نشان می‌دهد که در کلانشهرها به خصوص تهران و در زمانی که افزایش آلایندگی هوا در فصل زمستان و افزایش غلظت ذرات معلق اتفاق می‌افتد، چیزی حدود ۱۳ درصد ذرات معلق از سولفات تشکیل شده که مستقیما از انتشار SO2 نشات می‌گیرد و اگرچه انتشار این ذره معلق به شکل گاز است، اما وقتی در جو قرار می‌گیرد تبدیل به سولفات می‌شود که خودش از ذرات معلق است.
از طرف دیگر وقتی ما مصرف مازوت را داریم، SO2 به عنوان یک ردیاب برای مصرف مازوت در نظر گرفته می‌شود، در حالی که خود مصرف مازوت علاوه بر SO2 ذرات معلق هم تولید می‌کند.
اگر سال گذشته را بررسی کنیم، زمانی که مازوت در نیروگاه مصرف شده، غلظت SO2 افزایش پیدا کرده و به عنوان آلاینده شاخص معرفی شده و اگر این مازوت مصرف نمی‌شد، نه تنها SO2 افزایش پیدا نمی‌کرد، بلکه ذرات معلق هم به دلیل اینکه بخشی از آن بر اثر تولید SO2 ایجاد می‌شود، افزايش کمتری را تجربه می‌کرد.
آیا در قانون ممنوعیتی برای مصرف مازوت وجود دارد؟
در قوانین کشور دو قانون عمده داریم که در این موضع قابل ارجاع است. یکی ماده ۱۳ قانون هوای پاک، در این مورد خاص نیروگاه‌ها را مکلف کرده حتی اگر سوخت با کیفیت مناسب هم در اختیارشان قرار نگیرد، حتما از تجهیزات کنترل و کاهنده آلاینده‌ها را به شکلی استفاده کنند که میزان انتشار آلودگی آنها کمتر از حد مجاز باشد، اما متاسفانه این اتفاق در گذشته در نیروگاه‌ها نیفتاده که مسوولیت آن با وزارت نیروی وقت است. همچنین در ماده ۱۸قانون هوای پاک هم وزارت نفت وقت موظف بوده است که از سال ۱۳۹۹ همه سوخت مصرفی توزیعی کشور را مطابق با استاندارد ملی توزیع کند.
در حال حاضر از حدود ۱۳۰ میلیون لیتر بنزین توزیعی در کشور فقط ۴۴میلیون لیتر سوخت یورو ۴ هست.
در خصوص مازوت هم استاندارد مصوب ملی ما محتوای گوگرد مازوت را ۸دهم درصد معین کرده است، اما در حال حاضر مازوتی که در نیروگاه‌های ما مصرف می‌شود، چیزی بین ۳ و نیم تا ۵ درصد گوگرد دارد که به مراتب بالاتر از استاندارد ملی ماست. استاندارد بین‌المللی هم حد مجاز را نیم درصد در نظر گرفته که مسوول این موضوع نیز وزارت نفت است. در قانون اصلاح الگوی مصرف ماده ۵۹ دولت مکلف بوده سالانه حداقل ۲ درصد تولید نفت کوره را کاهش داده و بعد از ۱۵ سال به حداکثر ۱۰ درصد نفت خام برساند.
در کارگروه ملی هوای پاک نیز در این خصوص مواردی مصوب شده است. یکی از موارد این است که استاندارد ملی نفت کوره به شماره ۱۷۱۴۲ تدوین شده در اولین جلسه شورای عالی استاندارد تصویب و اجباری‌سازی شود. مصوبه بعدی این است که وزارت نفت برنامه ارتقاي کیفی سوخت توسط شرکت‌های پالایشی را بعد از دو هفته به کارگروه ارسال کند و بحث ممنوعیت مصرف مازوت در سه نیروگاه منتظر قائم، شازند و شهید منتظری تصویب شد. همچنین وزارت نیرو موظف شده است برنامه خود را برای توزیع مازوت در سایر نیروگاه‌ها و حداقل کردن پیامدهای زیست محیطی با همکاری سازمان محیط زیست ارائه بدهد. امیدواریم با این مصوبات در شهر اراک با توقف مازوت‌سوزی آلودگی هوا به شکل محسوسی کاهش یابد و در بقیه شهرها هم اثرگذار است ولی نه به میزانی که در اراک و شازند اتفاق می‌افتد.