مهدي بيك‌اوغلي| راهبرد دولت چهاردهم در دوران ترامپ واجد چه ويژگي‌هايي بايد باشد؟ آيا دولت پزشكيان مي‌تواند در زمان امريكاي مدل ترامپ، قفل زنگ زده ارتباط ميان دو كشور را باز كرده و زمينه تحقق منافع ملي ايرانيان را فراهم سازد؟ تحليلگران مختلف ممكن است پاسخ‌هاي متفاوتي به اين پرسش دهند، اما اكثريت قريب به اتفاق تحليلگران رفع تحريم‌ها، بهبود معيشت ايرانيان و توسعه ارتباطي با جهان را مهم‌ترين دستور كار دولت در افق پيش‌رو ارزيابي مي‌كنند.اگر فرض بگيريم كه مهم‌ترين وظيفه دولت تحقق وعده‌هايش و پاسخگويي به مطالبات مردم است و بخش اعظم مطالبات مردم هم توسعه ارتباط با جهان، رفع تحريم‌ها و بهبود وضعيت معيشتي‌شان باشد، در آن صورت با توجه به نقش ايالات متحده در پروسه پايان دادن به تحريم‌ها مي‌توان گفت كه مذاكره و گره‌گشايي از روابط با امريكا يكي از مهم‌ترين دستوركارهاي دولت چهاردهم است. در اين نوبت و اين شماره، «اعتماد» سراغ 2 نفر از تحليلگران استخوان خردكرده و كاركشته كشور رفته تا درباره نحوه كنشگري ايران در عصر ترامپ با آنها بحث و تبادل نظر كند. هر چند عيسي كلانتري و مصطفي هاشمي‌طبا از زواياي متفاوتي اين موضوع را ارزيابي كرده‌اند، اما هر دو به يك نتيجه مشترك رسيده‌اند و آن اينكه «دولت چهاردهم براي پايان دادن به تحريم‌ها و توسعه روابط با جهان چاره‌اي جز عملياتي ساختن سياست تنش‌زدايي و مذاكره و گفت‌وگو با همه طرف‌هايي كه به نوعي در فرآيند پايان دادن به تحريم‌ها نقش دارند، ندارد.» طبيعي است كه مذاكره و گفت‌وگو با امريكا هم به عنوان يكي از قدرت‌هاي جهاني و كشوري كه امضاي او براي هر توافق احتمالي مورد نياز است در چنين راستايي معنا و مفهوم پيدا مي‌كند.
عيسي كلانتري: مطالبه مردم رفع تحريم‌ها و توسعه روابط با جهان است
عيسي كلانتري، وزير و معاون رييس‌جمهور در دولت‌هاي هاشمي‌رفسنجاني، سيد محمد خاتمي و حسن روحاني در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» كه به نظر شما ايران چگونه بايد با امريكاي مدل ترامپ روبه‌رو شود؟ مي‌گويد: «به جاي فكر كردن به شخص ترامپ به نظرم بايد كمي به عقب‌تر بازگشت و به اين پرسش كليدي پاسخ داد كه آيا ايران از تحريم‌ها و قطع ارتباط با امريكا و تنش‌هاي منطقه‌اي دستاورد قابل توجهي داشته يا نه؟ روساي جمهور امريكا طي 4سال و 8سال مي‌آيند و مي‌روند، اينها مهم نيستند مهم اين است كه ببينيم ما چه دستاوردي از اين قطع ارتباط با امريكا داشته‌ايم. اگر دستاوردهاي ايران از هزينه‌هايش بيشتر بوده، اساسا نيازي به ايجاد ارتباط و مذاكره با ترامپ يا هر فرد ديگري نيست، اما اگر ملت ايران تحت فشار قرار گرفته و هزينه‌هاي بسياري پرداخته‌اند بايد در راهبردهاي‌مان تجديدنظر كنيم و راه تنش‌زدايي و گفت‌وگو را در پيش بگيريم.»
كلانتري در خصوص برخي اظهارنظرهاي گروه‌هاي افراطي در خصوص عدم رابطه با ترامپ به دليل دست داشتن او در شهادت سردار سليماني مي‌گويد: «زماني ايران با عراق و صدام در جنگ بود و صدام بسياري از فرزندان و سرداران اين كشور را به شهادت رساند، ولي در راستاي منافع ملي‌مان با صدام مذاكره كرده و به توافق رسيديم. امام(ره) زماني مي‌فرمودند: ايران اگر از صدام هم بگذرد از شاه فهد عربستان سعودي نمي‌گذرد. اما ايران با عربستان هم ارتباط برقرار و منافع خود را دنبال كرد. در مورد امريكا هم بايد در راستاي منافع ملي‌مان فكر و تصميم‌گيري كنيم.»
او ادامه مي‌دهد: «امروز بين 5تا 6دهك ايرانيان زير خط فقرند؛ سوء‌تغذيه به اوج خود در جامعه رسيده است. وقتي هزينه اكثريت اقشار مردم كفاف هزينه‌هاي ضروري آنان مثل مسكن و خوراك و پوشاك آنها را نمي‌دهد، طبيعي است كه بايد به دنبال راهكارهايي براي بهتر شدن اوضاع بود. مردم امروز از طريق شبكه‌هاي اجتماعي مي‌بينند كه در ساير نقاط جهان، شرايط رفاهي چگونه است بعد اين شرايط را با وضعيت خود قياس مي‌كنند، دلسرد مي‌شوند. ريشه اين فقر در منفي بودن سرمايه‌گذاري خارجي، تحريم‌هاي اقتصادي عليه ايران، سوءمديريت‌هاي داخلي، فساد و... است.»
كلانتري با اشاره به اينكه بايد اين مشكلات بررسي شده و روي ترازو گذاشته شوند و بعد مقايسه شود كه آيا ملت ايران از قطع رابطه ضرر كرده يا امريكايي‌ها؟ مي‌گويد: «روساي جمهور امريكا يكي پس از ديگري مي‌آيند و مي‌روند، يكي سياستمدار است، ديگري قاتل، يكي تاجر است و ديگري پوپوليست. موضوع مهم وضعيت مردم ايران است، در شرايطي كه حقوق كارمندان و كارگران و حداقل‌بگيران ايراني كفاف 10روز ابتدايي ماه آنها را هم نمي‌دهد، معلوم است كه راهبرد دولت بايد در راستاي پايان دادن به تحريم‌ها باشد. اگر قرار باشد ايران براي حل مشكل تحريم‌ها با امريكا يا هر قدرت ديگري مذاكره كند، براي منافع مردم و رفاه آنها بايد اين اقدام را انجام داد.»
اين فعال سياسي اصلاح‌طلب در خصوص راهكارهايي كه ايران از طريق آن مي‌تواند زمينه رفع مشكلاتش با امريكا را فراهم سازد، خاطرنشان مي‌كند: «ايران مي‌تواند همان راهبردي را كه در زمان ريگان و كارتر و بوش و اوباما و بايدن در پيش گرفته بود را با ترامپ هم استفاده كند، اما آيا با اين راهبرد، لقمه دندان‌گيري نصيب مردم شريف و مظلوم ايران مي‌شود و گرهي از هزار توي پيچيده معيشت آنها باز مي‌شود؟ وقتي همه مسوولان در اين كشور از اولويت بودن مطالبات مردم و ضرورت پاسخگويي به خواسته‌هاي مردم صحبت مي‌كنند، طبيعي است كه در بحث رابطه يا عدم رابطه با امريكا هم بايد مطالبات و خواسته‌هاي مردم را مدنظر قرار دهند. خواسته مردم حل مشكلات اقتصادي و معيشتي، رفع محدوديت‌ها و بهبود رابطه با جهان است. اگر اين خواسته‌ها از طريق مذاكره و رابطه با امريكا محقق مي‌شود بايد با مدنظر قرار دادن مصالح كشور به سمت آن حركت كرد.»
مصطفي هاشمي‌طبا:حفظ منافع ملي با گفت‌وگو ميسر است
مصطفي هاشمي‌طبا يكي ديگر از چهره‌هاي سياسي اصلاح‌طلب در گفت‌وگو با «اعتماد» در پاسخ به اين پرسش كه پس از انتخاب ترامپ به عنوان رييس‌جمهور امريكا، ايران چه راهبردي را بايد براي اين شرايط تازه تدارك ببيند؟ مي‌گويد: «امروز شرايط داخلي كشور، منطقه و جهان به اندازه‌اي پيچيده شده كه حقيقتا پاسخ دادن به اين پرسش كه ايران در مواجهه با اين شرايط تازه چه بايد بكند؟ دشوار است. ايران ابتدا بايد ببيند در چه شرايط و موقعيتي قرار دارد؟ بنابراين لازم است پايش درستي از شرايط و موقعيت خود، منطقه و جهان داشته باشد و بعد سياست‌هاي مورد نظر خود را پايه‌ريزي و اجرا كند. معتقدم ايران در 3سطح داخلي، منطقه‌اي و جهاني بايد سياست‌هاي مناسب را تدارك ببيند تا بتواند منافع ملي خود را محقق كند.»
هاشمي‌طبا در ادامه مي‌گويد: «ايران امروز در منطقه‌اي قرار دارد كه بسياري از كشورها، سياست‌هايي متضاد با ايران را در پيش گرفته‌اند. ايران‌هراسي‌هاي دشمنان باعث شده تا ايران به‌رغم اين جمعيت بالا و تمدن تاريخي با مشكلات عديده‌اي در شاخه‌هاي ارتباطي، اقتصادي و راهبردي مواجه شود. به خصوص تعهداتي كه برخي كشورهاي منطقه به قدرت‌هاي بزرگ دارند، باعث شده تا اين كشورها فاصله خود را با ايران حفظ كنند. تصوري كه اغلب اين كشورها از ايران دارند، به گونه‌اي است كه فعلا نمي‌توان تصور دستيابي به روابط راهبردي و نزديك را با اين كشورها داشت. در منطقه‌اي كه دشمن سعي در گسترش ايران‌هراسي و دوري كشورها دارد، ايران بايد نهايت تلاش خود را به خرج دهد تا اين تصوير غيرواقعي از ايران شكسته شده و زمينه توسعه مناسبات با ساير كشورها به خصوص همسايگان فراهم شود. دولت چهاردهم با سياست تنش‌زدايي ابتدا بايد اين ذهنيت‌هاي غلط را در منطقه و جهان تغيير دهد.»
اين فعال سياسي اصلاح‌طلب يادآور مي‌شود: «در وهله بعدي، ايران بايد ببيند موقعيتش در جهان چگونه است و سعي در ترميم و اصلاح آن داشته باشد. از چند سال قبل اين تصور در ايران وجود داشت كه ايران توانايي‌هاي بسياري دارد و ساير كشورها فاقد اين ظرفيت‌ها و توانايي‌ها هستند. امروز اما مشخص شده بسياري از كشورها روي به ترسيم راهبرد و برنامه‌ريزي‌هاي موثر براي آينده آورده‌اند. جدا از اين مشكلات ذهني، ايران با معضل خودتحريمي هم روبه‌رو است. در واقع ايران هم با مشكل تحريم‌هاي اقتصادي روبه‌رو است و هم با مشكل خودتحريمي داخلي. معضل نپيوستن به fatf و ساير كنوانسيون بين‌المللي از جمله مسائلي است كه مي‌توان آن را ذيل عنوان خودتحريمي‌هاي داخلي قرار داد. اين خودتحريمي‌ها باعث شده ايران براي نقل و انتقال عادي وجوه خود و مردمش، چندين برابر حالت عادي هزينه كند. از سوي ديگر معضل فيلترينگ باعث شده تا هزينه‌هاي قابل توجهي بر خانوارهاي ايراني تلنبار شود و مردم ايران نتوانند از ظرفيت‌هاي جهان آنلاين براي بهبود وضعيت معيشتي و ارتباطي خود بهره‌مند شوند. بنابراين قبل از اينكه ايران به فكر حل معضل تحريم‌ها باشد بايد سعي كند، معضل خودتحريمي در عرصه داخلي را پشت سر بگذارد. پس از پايان دادن به معضلات داخلي و خودتحريمي‌هاست كه ايران مي‌تواند در مواجهه با بزرگ‌ترين و مهم‌ترين پرونده ارتباطي خود با ايالات متحده اقدام كند.» هاشمي‌طبا در پاسخ به پرسش «اعتماد» در اين خصوص كه ايران چگونه بايد با امريكاي مدل ترامپ مواجه شود؟ مي‌گويد: «بايد به تجربه‌هاي قبلي مراجعه كنيم. ايران در ايام نبرد با عراق حتي سفارتخانه‌هاي خود را با عراق حفظ مي‌كرد. وقتي هيچ ارتباطي با امريكا نداشته باشيم، نمي‌توانيم از منافع كلان كشور و مردم‌مان هم صيانت كنيم. حتي اگر ترامپ بسته پيشنهادي قابل توجهي به ايران ارايه كند، زماني كه ما تابوي رابطه با امريكا را داشته باشيم، مساله منتفي مي‌شود. البته نمي‌توان انكار كرد كه در برخي برهه‌ها ايران از خود حسن نيت نشان داد و مذاكره كرد. نهايتا برجام هم امضا شد، اما با خلف وعده طرف امريكايي كه از برجام خارج شد، امكان پشت سر گذاشتن همه مشكلات ممكن نشد. ايران امروز بايد مشخص كند آيا قصد دارد دور خود يك خط بكشد و روابط با كشورهاي غربي را به‌طور كامل كنار بگذارد يا در راستاي منافع ملي كشور و مصالح عمومي اقدام به مذاكره و برقراري رابطه كند؟ وقتي به اين پرسش در سطح كلان پاسخ داده شود، مشخص مي‌شود كه دولت چهاردهم چگونه بايد با امريكاي مدل ترامپ روبه‌رو شده و از منافع كشور حفاظت كند. گام نخست براي ايجاد چنين ارتباطي گفت‌وگو و ايجاد لاين ارتباطي با ايالات متحده است.»
عیسی کلانتری:زمانی صدام بسیاری از فرزندان و سرداران این کشور را به شهادت رساند، ولی در راستای منافع ملی‌مان با صدام مذاکره کردیم. امام(ره) زمانی می‌فرمودند ایران اگر از صدام هم بگذرد از شاه فهد عربستان سعودی نمی‌گذرد. اما ایران با عربستان هم ارتباط برقرار کرد.
موضوع مهم وضعیت مردم ایران است، در شرایطی که حقوق کارمندان و کارگران و حداقل‌بگیران ایرانی کفاف 10روز ابتدایی ماه آنها را هم نمی دهد، معلوم است که راهبرد دولت باید در راستای پایان دادن به تحریم ها باشد.
مصطفی هاشمی‌طبا: ایران باید نهایت تلاش خود را به خرج دهد تا این تصویر غیر واقعی از ایران شکسته شده و زمینه توسعه مناسبات با سایر کشورها به خصوص همسایگان فراهم شود.
ایران هم با مشکل تحریم‌های اقتصادی روبه‌روست و هم با مشکل خودتحریمی داخلی. معضل نپیوستن به fatf و سایر کنوانسیون بین‌المللی از جمله مسائلی است که می‌توان آن را ذیل عنوان خودتحریمی‌های داخلی قرار داد.