هشدار درباره شرايط پيش رو و بحران آب
مهدي زارع
آقاي دكتر پزشكيان، براي مديريت بحران آب تهران در ۱۴۰۴ اقدام فوري لازم است، كمبود آب در سدهاي استان تهران در تابستان ۱۴۰۴ مي‌تواند مشكلات متعددي براي شهر تهران و شهرستان‌هاي اطراف ايجاد كند. پيشنهاد مي‌كنم رييس‌جمهور محترم از هم‌اكنون به مديريت بحران آب تهران براي ۱۴۰۴ بپردازند:
1- كمبود آب شرب: كاهش ذخاير سدها منجر به كمبود آب شرب براي ساكنان تهران و شهرستان‌هاي اطراف مي‌شود. ممكن است برنامه‌هاي قطعي آب (جيره‌بندي) اجرا شود كه زندگي روزمره مردم را تحت اثر قرار بدهد.
۲- كاهش آب كشاورزي: كشاورزي در مناطق اطراف تهران به‌شدت به آب سدها وابسته است. كمبود آب مي‌تواند باعث كاهش توليدات كشاورزي و خسارات اقتصادي به كشاورزان شود.
۳- تشديد بحران محيط زيست: كاهش آب سدها بر اكوسيستم‌هاي محلي اثر مي‌گذارد و باعث بيشتر خشك شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها مي‌شود. اين موضوع به كاهش تنوع زيستي و افزايش آلودگي هوا (به دليل خشكي خاك و افزايش گرد و غبار) منجر مي‌شود.
۴- كاهش كيفيت آب: با كاهش حجم آب در سدها، غلظت آلاينده‌ها در آب افزايش مي‌يابد كه اين موضوع كيفيت آب شرب را تحت تأثير قرار مي‌دهد.
۵- افزايش مصرف انرژي: براي تأمين آب از منابع جايگزين، نياز به پمپاژ بيشتر يا استفاده از روش‌هاي انرژي‌بر مانند شيرين‌سازي آب است كه هزينه‌هاي انرژي را افزايش مي‌دهد.
كمبود آب در سدهاي استان تهران و كاهش ذخاير آبي اثرهاي قابل توجهي بر توليد برق، به ويژه در بخش برقابي (هيدروالكتريك) دارد: شركت آب منطقه‌اي تهران داراي ۱۱ واحد نيروگاه برقابي است كه چهار واحد آن در سامانه غرب و در سدهاي اميركبير و طالقان و هفت واحد آن در سامانه شرق قرار دارند كه شامل نيروگاه‌هاي لتيان، كلان و لوارك است. در مجموع ظرفيت نصب شده ۳۱۵ مگاوات نيروگاه برقابي در تهران وجود دارد. نيروگاه‌هاي تحت پوشش شركت آب منطقه‌اي تهران با متوسط توليد سالانه ۵۳۰ هزار مگاوات ساعت برق توليد مي‌كنند.
۱- كاهش توليد برقابي: در سدهاي استان تهران و مناطق اطراف (مانند سدهاي لتيان، لار و طالقان) با كاهش ذخاير آب و كاهش جريان آب عبوري از توربين‌ها، منجر به كاهش توليد برقابي مي‌شود.
2- افزايش فشار بر نيروگاه‌هاي حرارتي: با كاهش توليد برقابي، نياز به توليد برق از طريق نيروگاه‌هاي حرارتي (با سوخت فسيلي مانند گاز، نفت، يا زغال‌سنگ) افزايش مي‌يابد. اين موضوع باعث افزايش مصرف سوخت‌هاي فسيلي، افزايش هزينه‌هاي توليد برق و افزايش آلايندگي محيط زيست مي‌شود.
۳- افزايش خاموشي‌ها: در صورت كاهش توليد برقابي و افزايش تقاضا براي برق (به ويژه در تابستان به دليل استفاده از سيستم‌هاي خنك‌كننده) شبكه برق با كمبود بيشتر مواجه مي‌شود. اين موضوع منجر به خاموشي‌هاي برنامه‌ريزي شده يا حتي خاموشي‌هاي ناگهاني مي‌شود.
كمبود آب در سدهاي استان تهران و افزايش برداشت از منابع آب زيرزميني مي‌تواند اثرات منفي قابل توجهي نيز بر سفره‌هاي آب زيرزميني داشته باشد.
1- كاهش سطح آب زيرزميني: با كاهش آب سدها، فشار بيشتري بر منابع آب زيرزميني وارد مي‌شود و برداشت از چاه‌ها افزايش مي‌يابد. اين موضوع باعث افت سطح آب زيرزميني و كاهش ذخاير آن مي‌شود.
۲- خشك شدن چاه‌ها و قنات‌ها: افت سطح آب زيرزميني منجر به خشك شدن چاه‌هاي كم ژرفا و قنات‌ها مي‌شود. اين مساله دسترسي به آب را براي كشاورزان و ساكنان مناطق روستايي و حاشيه شهرها دشوار مي‌كند.
۳- فرونشست زمين: برداشت بيش از حد از آب‌هاي زيرزميني باعث كاهش فشار در لايه‌هاي زيرين خاك مي‌شود. اين پديده منجر به فرونشست بيشتر زمين مي‌شود كه جبران‌ناپذير است و باعث آسيب به ساختمان‌ها، جاده‌ها، خطوط لوله و ديگر زيرساخت‌ها مي‌شود.
۴- شور شدن آب زيرزميني: با كاهش سطح آب زيرزميني، احتمال نفوذ آب شور از لايه‌هاي ژرف‌تر يا از مناطق ساحلي به سفره‌هاي آب شيرين افزايش مي‌يابد. اين موضوع كيفيت آب زيرزميني را كاهش مي‌دهد و آن را براي مصارف شرب و كشاورزي نامناسب مي‌كند.
۵- تخريب اكوسيستم‌هاي وابسته به آب زيرزميني: بسياري از تالاب‌ها، رودخانه‌ها و پوشش گياهي به آب زيرزميني وابسته هستند. كاهش سطح آب زيرزميني باعث خشك شدن اين اكوسيستم‌ها و از بين رفتن تنوع زيستي مي‌شود.
۶- كاهش ذخاير راهبردي آب: آب‌هاي زيرزميني به عنوان ذخاير راهبردي در دوران خشكسالي محسوب مي‌شوند. برداشت بي‌رويه از اين منابع، ذخاير آينده را به خطر مي‌اندازد و توانايي مقابله با خشكسالي‌هاي طولاني بعدي را كاهش مي‌دهد.