تاملاتي در روشنفكري
دكتر موسي اكرمي، استاد فلسفه، مترجم و نويسنده براي كساني كه اهل فلسفه و به‌خصوص فلسفه علم هستند نام آشنايي است. فلسفه از تعبير جهان تا تغيير جهان، درآمدي بر فلسفه كيهان‌شناسي، كانت و مابعدالطبيعه، گاهشماري ايراني و... از جمله تاليف‌ها و درآمدي بر تحليل فلسفي (جان هاسپرس) ليبراليسم سياسي (جان رالز)و زندگينامه علمي دانشوران (گيليسپي) شماري از ترجمه‌هاي وي است. از اين پس در ستون تاملاتي در روشنفكري سلسله يادداشت‌هايي از ايشان خواهيم داشت كه با خواندن قسمت اول طرح كلي بحث براي مخاطبان ايضاح مي‌شود.
درباره اين تاملات
موسي اكرمي
روشنفكري پديده‌اي است ويژه در همه جلوه‌هاي گوناگون زيست جمعي انساني، كه البته به نسبت پيچيدگي جوامع پيچيده‌تر شده است و برحسب مقتضيات اجتماعي- سياسي- فرهنگي جوامع، برجستگي خاصي يافته است.
در دوران به اصطلاح مدرن به طور عام و در كشورهاي درگير در انواع چالش‌هاي سياسي و فرهنگي و اجتماعي به‌طور خاص، روشنفكري و قشر روشنفكران نقش‌هاي تاثيرگذار گوناگوني را داشته‌اند. نظر به اهميت نقش روشنفكري و روشنفكران در جوامع جديد، انديشمنداني از حوزه‌هاي گوناگون مطالعاتي به بررسي پديده روشنفكري، ويژگي‌هاي كنش روشنفكري و تحليل جنبه‌هاي گوناگون نقش روشنفكري و خصوصيات روشنفكران پرداخته‌اند كه از آن ميان شايد پژوهش‌هاي جامعه‌شناسان از يك سو و منتقدان آثار هنري از سوي ديگر از همه مهم‌تر باشند.
پديده روشنفكري يكي از دغدغه‌هاي ديرين نگارنده اين سطور بوده است. تامل درباره اين پديده، از جوانب گوناگون، به جهش شراره‌هايي از انديشه انجاميده است و مي‌انجامد كه به علل و دلايل گوناگون طرح آنها و طلب مشاركت ديگران در تامل دوباره درباره آنها ضروري مي‌نمايد. بخشي از اين تامل‌ها توصيفي‌اند: در توصيف آنچه بوده است و آنچه هست با خوانش نگارنده؛ و بخشي تجويزي‌اند: در تجويز و توصيه روش و كنش خاص از ديدگاه نگارنده. بحث در ميزان بي‌طرفي و عينيت توصيف‌ها و تجويزها فرصت ويژه‌اي را مي‌طلبد. اين تاملات، بنابر سرشت خويش، به صورت گزين‌گويه‌هايي پراكنده‌اند، ذيل چند فرنام اصلي، كه موضوع‌محوري روشنفكري بدان‌ها پيوستگي و يگانگي مي‌بخشد و در مواردي از همپوشاني‌هايي برخوردارند. باشد كه خوانش آنها در همين جلوه پريشان آنها خود پديدآورنده جرقه‌هاي پرتوهاي درخشاني در ذهن خوانندگان باشد. فرنام‌هاي بخش‌هاي اصلي اين تاملات عبارتند از:
1 - مباني روشنفكري پژوهي و نقد روشنفكري
2 - تعريف روشنفكر و روشنفكري
3 - عناصر وجلوه‌هاي روشنفكري
4 - تاريخمندي، روند پديدآيي، تحول و رشد روشنفكري
5 - خاستگاه و پايگاه اجتماعي-اقتصادي روشنفكري و روشنفكران
6 - رفتار فراطبقاتي روشنفكران
7 - علايق و دغدغه‌ها و توانايي‌هاي روشنفكري
8 - مصائب روشنفكري
9 - شناخت و احساس و جهان‌بيني روشنفكران
10- گونه‌ها و طيف‌بندي روشنفكري و روابط روشنفكران با هم
11- روانشناسي روشنفكران و گونه‌هاي رفتاري آنان
12- روشنفكرگرايي، روشنفكرنمايي، روشنفكرستيزي و پادروشنفكري
13- مباني تحليل، نظرپردازي و نقد روشنفكري
14- مباني كنشگري روشنفكرانه
15- رفتار انفعالي و واكنشي منفي روشنفكران
16- ويژگي‌هاي نگرش و كنش روشنفكرانه
17- ابزارهاي روشنفكري
18- روشنفكري و هنر
19 - روشنفكران در برابر ديدگاه‌هاي فلسفي
20- روشنفكري و اخلاق و آموزه‌هاي اخلاقي
21- روشنفكران در برابر علم و فناوري
22- روشنفكري و دين
23- روشنفكري و كالاي فرهنگي از فرآوري تا توزيع و مصرف
24- روشنفكري و گونه‌هاي تشكل مبارزاتي
25- آرمانگرايي و واقعي‌گرايي نزد روشنفكران
26- روشنفكري در برابر وضع موجود و در جست‌وجوي وضع مطلوب
27- روشنفكري در برابر ايدئولوژي و فرقه گرايي
28- روشنفكري در برابر سنت و نوگرايي
29- روشنفكري در برابر بومي‌گرايي، ملي‌گرايي و جهاني‌گرايي
30- روشنفكر از ديد ديگران و ديگران از ديد روشنفكر
31- روشنفكر و خويشتن خويش
32- روشنفكر در برابر جامعه خود و جامعه بيگانه
33- تخصص، شغل، زندگي خصوصي و زندگي عمومي روشنفكران
34- روشنفكري و بحران‌هاي اجتماعي
35- روشنفكري در برابرسياست و حاكميت سياسي
36- روشنفكري و جنبش‌ها و انقلاب‌هاي اجتماعي- سياسي
37- روشنفكري و دستيابي به قدرت سياسي و مشاركت در آن
38- روشنفكري در برابر حقيقت و مصلحت
39- روشنفكري در برابر چپ- راست و محافظه‌كاري- افراطي‌گري
40- حاكميت سياسي در برابر روشنفكري و روشنفكران
41- روشنفكري و گروه‌هاي گوناگون مردم
42- نقش ويژه، مسووليت و تعهد روشنفكري
43- مساله خدمت يا خيانت روشنفكران
44- آفت‌ها و آسيب‌هاي روشنفكري
45- كاريكاتورهاي روشنفكري
46- آينده روشنفكري
47- نگاهي به تاريخ روشنفكري
48- جنبش‌هاي مهم روشنفكري و روشنفكران مطرح ايران و جهان
49- روشنفكران و روشنفكري ايراني
50- روشنفكر ايراني در برابر فرهنگ و تمدن و سياست غرب