همه كم‌مصرف كنيم
محمود حجتي ٭ / وضعيت منابع آبي كشور به‌گونه‌اي است كه چاره‌اي جز صرفه‌جويي باقي نمانده است. اين صرفه‌جويي نه فقط در بخش كشاورزي بلكه در بخش‌هاي شرب و صنعتي نيز بايد اعمال شود. بخش كشاورزي به عنوان مصرف‌كننده بزرگ آب، قدم‌هايي به سمت صرفه‌جويي را مدت‌هاست برداشته به‌طوري‌كه سال گذشته 10 ميليارد مترمكعب آب بيشتري نسبت به سال 92 صرفه‌جويي شده است. اين اتفاق در سايه چند اقدام همزمان افتاده و براي تداوم صرفه جويي نيازمند پيگيري اين برنامه‌ها با شتاب بيشتر هستيم. يكي از مهم‌ترين برنامه‌ها توسعه كشت گلخانه‌اي است. با كشت محصولاتي كه امكان توليد آن به صورت گلخانه‌اي وجود دارد، نه تنها بهره‌وري توليد افزايش مي‌يابد بلكه در مقابل توليدات بالاتري كه به دست مي‌آيد آب كمتري مصرف مي‌شود. مطالعات جامعي براي توسعه كشت گلخانه‌اي در دست اجراست و تلاش مي‌شود تا با پشتيباني مناسب، ارايه تسهيلات مورد نياز، تامين مسائل مربوط به گياه پزشكي و توليد محصولات سالم به توسعه توليد محصولات كشاورزي كمك كند. البته كاهش ميزان مصرف آب تنها به احداث گلخانه بستگي ندارد بلكه روند آماده‌سازي زمين، استفاده از بذرهاي مقاوم در مقابل خشكي، استفاده از بذر زودرس نيز مي‌تواند به كاهش مصرف آب كمك شاياني كند و لازم است كه اين مهم با كمك كشاورزان و پشتيباني دولت به مرحله اجرا درآيد. تداوم آبياري تحت فشار در مزارع و باغاتي كه امكان كشت گلخانه‌اي ندارند نيز راه‌حل موازي با موارد مزبور است.
٭وزيرجهاد كشاورزي
نيازمند انقلابي بزرگ هستيم
معصومه ابتكار٭ / ايران اكنون از نظر تنش آبي در دنيا، رتبه اول را دارد و اين شرايطي بسيار نگران‌كننده است. بنابراين كار از تغيير رويكرد و روش، گذشته و براي مقابله با بحران نيازمند يك انقلاب در نحوه مصرف آب هستيم. البته از حدود يك دهه پيش در اين زمينه هشدار داده مي‌شد و به ويژه بر حفظ و مراقبت از چرخه هيدورلوژيكي آب تاكيد داشتيم. اما طي همين مدت بهترين ذخاير آب‌هاي زيرزميني را با سوءمديريت از دست داديم و امروز هم كه با چنين بحراني روبه‌رو هستيم، هنوز در بخش‌هايي از جامعه اين وضعيت جدي گرفته نمي‌شود. ميزان آب مورد استفاده ما در حال حاضر بيش از ميزان بارندگي و منابع موجود و در واقع خلاف قوانين طبيعي است. در حالي كه همواره بايد با نگاهي اكوسيستمي پيوند بين آب سطحي، آب زيرزميني، مرتع و خاك و جنگل را كه چرخه‌اي هماهنگ است، حفظ كنيم. به عبارت ديگر براي داشتن پايداري منابع بايد ابتدا حفاظت و سپس مصرف كنيم؛ اين همان اصلي است كه متاسفانه در توسعه ناپايدار در نظر گرفته نمي‌شود. در زمينه آب اكنون مهم‌ترين اقدام تغيير رفتار در بخش كشاورزي است. چرا كه بيشترين مصرف آب در اين بخش صورت مي‌گيرد. براي اينكه كشاورزان بتوانند براي مدتي طولاني امكان كشت داشته باشند بايد خود وارد عمل شوند و با مصرف صحيح و حراست از منابع، امكان بهره‌برداري
طولاني مدت از آب را براي خود فراهم آورند.
نظر به باور اين بحران در دولت يازدهم برنامه‌ها و راهبردهاي ملي در موضوع آب و محيط زيست سرلوحه قرار گرفته است. در شوراي عالي آب برنامه‌هاي متعددي ديده شده و بخش‌ها نيز هر يك سياست‌هايي براي مصرف بهينه در دستور كار قرار داده‌اند. از جمله كاهش ميزان برداشت، افزايش كنترل و نظارت‌ها، تشكيل گروه‌هايي كه اين نظارت‌ها را برعهده بگيرند و جلب مشاركت و آموزش مردمي. اما همچنان كه تاكيد شد توجه بخش كشاورزي به موضوع، مهم‌ترين اقدامات است. همچنين در بخش دام نيز بايد اصلاحات جدي در نحوه دامپروري كنوني كه به نابودي مراتع و افزايش كانون‌هاي گرد و غبار منجر شده، صورت گيرد.
٭معاون رييس‌جمهور و رييس سازمان حفاظت محيط زيست
راهكار سه گانه عاجل
عيسي كلانتري ٭ / با توجه به اينكه آب‌هاي تجديدپذير كشور در طول 50 سال گذشته به‌طور باورنكردني كاهش پيدا كرده و از حدود 132 ميليارد مترمكعب برآورد دهه 40 شمسي به كمتر از 100 ميليارد مترمكعب يعني حدود 95 ميليارد در سال رسيده است و مصارف كشور با فرض برآوردهاي اوليه يعني حدود 132 ميليارد مترمكعب آب تجديدپذير پيش‌بيني شده نخستين راهكار كاهش شديد مصرف آب در كليه بخش‌هاست. لازم به ذكر است آخرين برآوردهاي وزارت نيرو از آب‌هاي تجديدپذير زير زميني حدود 33 ميليارد مترمكعب در سال بوده در حالي كه برداشت از اين آب‌ها از طريق چاه‌ها، قنوات و چشمه‌ها چيزي حدود 58 ميليارد مترمكعب گزارش شده است. يعني سالانه حدود 25 ميليارد مترمكعب در حال حاضر اضافه برداشت صورت مي‌گيرد! حال اگر فرض را براين بگذاريم كه نبايد بيش از توان تجديدپذيري آب‌هاي زيرزميني از آنها برداشت كرد پس بايد حدود 25 ميليارد مترمكعب از آب‌هاي زيرزميني كاهش برداشت داشته باشيم وگرنه شاهد كاهش شديد و روزافزون كمي و كيفي آب‌هاي زير زميني و اتمام آب‌ها، همزمان فرونشست دشت‌ها خواهيم بود كه نهايتا منجر به مرگ هيدرولوژيكي خواهد شد. همچنين با كاهش جريان‌هاي سطحي و برداشت بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني كيفيت آب‌هاي موجود نيز به‌شدت كاهش يافته كه نهايتا عملكرد آبي را در بخش كشاورزي به‌شدت كاسته است. در نهايت با كاهش كمي و كيفي آب‌ها قيمت‌هاي تمام شده محصولات كشاورزي با توجه به كاهش عملكردها به‌شدت افزايش پيدا كرده است. با توجه به مسائل فوق سه راهكار اصلي پيشنهاد مي‌شود: 1- به هر قيمت بايد برداشت و استحصال از آب‌ها كاهش يابد. 2- بهره‌وري از آب‌هايي كه در حال كاهش است با سرمايه‌گذاري به سرعت افزايش يابد و در ضمن نبايد ربطي بين بند 1 و 2 به وجود آورد. 3- به تبع از بند 1و 2 سياست‌هاي ديگر از قبيل آمايش سرزمين، نوع توليد و بهره‌برداري و اشتغال مولد مد نظر قرار گيرد.
٭ مشاور رييس‌جمهور در حوزه مديريت آب