نرگس رسولي/ مهم‌ترين رخداد گازي كشور روز گذشته با حضور وزراي نفتي و هيات‌هاي عاليرتبه17 كشور صادركننده گاز در هتل هماي تهران كليد زده شد. در حالي كه تمامي حاضران در نشست عادي و فوق‌العاده درباره اهميت گاز و آينده انرژي در جهان سخن مي‌گفتند زنگنه پاي مساله پراهميت‌تري را به ميان كشيد تا نشان دهد اولويت‌هايش چيست. وقتي در برابر اين پرسش قرار گرفت كه نفت مهم‌تر است يا گاز، بي‌درنگ گفت: عقل از نفت و گاز هم مهم‌تر است. در حالي كه واژه عقل را چند بار تكرار كرد، ادامه داد اين عقل است كه بر مديريت اين منابع اهميت دارد. اين سخنان زنگنه در حالي است كه انتقادهاي زيادي به چگونگي مديريت بر ذخاير زيرزميني كشور در سال‌هاي گذشته وارد است و بسياري از كارشناسان معتقدند كه عدم مديريت صحيح بر بخش انرژي كشور در سال‌هاي گذشته موجب شده تا ايران در بخش انرژي ناموفق باشد. وي حتي با اشاره به شعار دولت نهم و دهم درباره آوردن نفت بر سر سفره هم گفت: «10سال پيش بود كه از من در مورد شعار آوردن نفت بر سر سفره‌ها سوال كردند و من همان زمان هم گفتم؛ حال هم مي‌گويم: مگر نفت تا حالا كجا بوده است؟ نفت از ابتداي استخراجش بر سر سفره‌ها بوده و هيچگاه از سفره ايراني‌ها حذف نشد. اگر نفت نبود مگر مي‌توانستيم به توسعه اقتصادي برسيم ؟ مگر مي‌توانستيم اين همه تحصيلكرده داشته باشيم؟ پول نفت بود كه توانستيم كشور را به اينجا برسانيم.»وي ادامه داد: «اما اين واقعيت است كه نتوانستيم استفاده بهينه از اين منابع بكنيم و بايد به فكر مديريت صحيح و عقلاني از اين منابع باشيم. براي اين است كه مي‌گويم عقل از وجود ذخاير نفت و گاز هم مهم‌تر است.
بزرگ‌ترين رخداد گازي جهان در تهران
اين براي نخستين‌بار از زمان تشكيل مجمع كشورهاي صادركننده گاز است كه تهران ميزباني سه اجلاس گازي جهان را بر عهده دارد و سه اجلاس سران، فوق‌العاده و عادي وزيران با حضور سران ٩ كشور در تهران برگزار مي‌شود. اجلاس عادي وزيران مجمع كشورهاي صادركننده گاز كه قرار بود در ابوجاي نيجريه برگزار شود با درخواست ايران در تهران برگزار خواهد شد تا براي نخستين‌بار سه اجلاس در يك كشور برگزار شود. كشورهاي الجزاير، بوليوي، مصر، گينه استوايي، ايران، ليبي، نيجريه، قطر، روسيه، ترينيداد و توباگو، ونزوئلا و امارات، ١٢ عضو اصلي اين مجمع جهاني به شمار مي‌روند و هلند، نروژ، عراق، عمان و پرو به عنوان اعضاي ناظر در مجمع كشورهاي صادركننده گاز مطرح هستند.
در عين حال فردا، سومين اجلاس سران كشورهاي صادركننده گاز به ميزباني حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان برگزار خواهد شد. در اين نشست تهران ميزبان روساي جمهور روسيه، عراق، ونزوئلا، بوليوي، نيجريه، گينه استوايي و تركمنستان خواهد بود. طبق برنامه اعلام شده رييس‌جمهور ونزوئلا و بوليوي يكشنبه شب هر كدام در راس هياتي به تهران سفر خواهند كرد و در جريان اين سفر علاوه بر شركت در اجلاس سران با حجت‌الاسلام والمسلمين حسن روحاني در ارتباط با مسائل دوجانبه، منطقه‌اي و بين‌المللي گفت‌وگو و رايزني خواهند كرد.
همچنين ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه بعد از گذشت بيش از هشت سال از سفر خود به تهران براي شركت در سومين اجلاس سران كشورهاي صادركننده گاز به ايران خواهد آمد و طبق برنامه پيش‌بيني شده با مقام معظم رهبري و رييس‌جمهور نيز گفت‌وگو خواهد كرد.
ايران و روسيه از جمله كشورهايي هستند كه داراي ديدگاه نسبتا مشابه در ارتباط با مباحث منطقه‌اي و همچنين بحث سوريه هستند و با توجه به بحران سوريه و نزديكي اين ديدگاه‌ها پيش‌بيني مي‌شود در اين سفر گفت‌وگوهاي جدي درباره ايران و روسيه در ارتباط با اين موضوع صورت بگيرد.
ميهمانان ويژه براي اجلاس خاص
قربان قلي بردي محمداف، رييس‌جمهوري تركمنستان نيز براي حضور در سومين اجلاس سران مجمع كشورهاي صادركننده گاز (GECF) امروز به تهران سفر خواهد كرد. تركمنستان به عنوان يكي از بزرگ‌ترين دارندگان ذخاير گازي جهان هم‌اكنون عضو اين مجمع نيست و هرچند قرار است رييس‌جمهور اين كشور به عنوان مهمان ويژه در اين اجلاس حضور پيدا كند اما زمزمه‌هايي مبني پيوستن اين كشور به مجمع كشورهاي صادركننده گاز شنيده مي‌شود. كشور الجزاير نيز به رياست عبدالمالك سلال، نخست‌وزير اين كشور به تهران سفر خواهد كرد و علاوه بر شركت در نشست سران با حسن روحاني، علي لاريجاني و همچنين اسحاق جهانگيري، معاون اول رييس‌جمهور ديدار و گفت‌وگو خواهد كرد. ناطق علي‌اف، وزير انرژي جمهوري آذربايجان نيز به عنوان نماينده اين كشور، در سومين اجلاس سران گازي مجمع كشورهاي صادركننده گاز در تهران شركت خواهد كرد. جمهوري آذربايجان عضو اين مجمع نيست اما به عنوان يك صادركننده گاز تمايل دارد در آينده به اين مجمع بپيوندد.
عبدالله سالم البدري، دبيركل سازمان كشورهاي صادركننده نفت (اوپك) و آلدو فلورس كويرگان، دبيركل مجمع بين‌المللي انرژي (IEF) نيز از جمله افرادي هستند كه در اين اجلاس شركت خواهند كرد. همچنين رياست نشست فوق‌العاده وزارتي مجمع كشورهاي صادركننده گاز بر عهده وزير نفت ايران است.
در انتظار تعيين تكليف
يكي از بحث‌هاي مهمي كه قرار است در نشست عادي اعضا مطرح شود موضوع تغيير دبيركلي مجمع است. بنا به اخباري كه تاكنون از ميان اعضاي حاضر در اين نشست به گوش مي‌رسد بحث دبيركلي ايران است موضوعي كه پس از انصراف كانديداي نيجريه براي تصدي دبيركلي، رقابت را بين ايران و ليبي شدت بيشتري بخشيد. بر اين اساس، رويه عمومي GECF تمديد دبيركلي براي دو دوره دو ساله و با اجماع همه اعضا است. محمدحسين عادلي، رييس كل اسبق بانك مركزي ايران دو سال پيش در اجلاس وزارتي تهران به عنوان دبيركل GECF برگزيده شد. اميرحسين زماني‌نيا، معاون بين‌الملل وزير نفت به همين منظور در پاسخ به پرسش‌هاي متعدد در مورد موضوع دبيركلي و احتمال عدم توافق بر سر دبيركل جديد گفت: «اين موضوع پيچيده نيست و احتمال اينكه جناب آقاي عادلي دوباره دبيركل اين مجمع شوند، زياد است. به طور معمول از دبيركل حاضر اين سوال مطرح مي‌شود كه آيا شما حاضريد براي مدت دو سال ديگر دبيركل باقي بمانيد و در صورت پاسخ مثبت، آقاي عادلي دبيركل خواهد ماند.»
سرپيچي 5/1 ميليون بشكه‌اي اوپك از توافق
بيژن نامدار زنگنه پس از نشست فوق‌العاده در جمع خبرنگاران حضور يافت. هرچند تلاش كرد محور سخنانش گاز باشد و ترجيح مي‌داد بيش از پيش در خصوص گاز و برنامه‌هاي مجمع سخن بگويد اما سوالاتي در خصوص بازار نفت نيز به ميان آمد كه پاسخ بدان‌ها گريزناپذير بود. وزير نفت همچنين در مواجهه با سوالي در خصوص بازگشت ايران به بازار نفت و نظر اوپك گفت: «همين الان هم اوپك بيش از
5/1 ميليون بشكه بالاتر از سقف مورد توافق، نفت توليد مي‌كند. براي بازگشت به سطح سابق توليد نفت خود نياز به اجازه گرفتن از هيچ شخص يا سازماني نداريم. تاثيرگذاري مجمع بر بازار گاز فقط به اين سازمان برنمي‌گردد، بلكه به ساختار بازار ربط دارد.» زنگنه با بيان اينكه الان قراردادها بلندمدت است و سهم قراردادهاي لحظه‌اي كم است، افزود: هروقت سهم قراردادهاي لحظه‌اي بالاتر رود، مجمع مي‌تواند در عرضه و قيمت‌گذاري گاز اثرگذار باشد.
پيش‌نويس بيانيه آماده شد
وزير نفت همچنين در خصوص تصويب بيانيه‌اي كه قرار است در نشست روسا خوانده شود نيز صحبت كرد و گفت: «موضوع اصلي نشست فوق‌العاده وزيران عضو مجمع كشورهاي صادركننده گاز (GECF)، تاييد پيش‌نويس بيانيه‌اي است كه نمايندگان ما در گروه بلندپايه آن را نهايي كرده‌اند. يكي از ويژگي‌هاي بارز سومين اجلاس سران كشورهاي صادركننده گاز تعداد وزرا و مقامات دولتي است كه در اين اجلاس شركت مي‌كنند و نشان‌دهنده ارزشگذاري دولت‌ها به اهميت اين رويداد است. يكي از نكات مهمي كه در اين بيانيه بر آن تاكيد شده است، نقش همكاري و هماهنگي ميان كشورهاي عضو GECF با هدف سرمايه‌گذاري‌هاي مشترك و تقويت همكاري‌هاي مشترك ميان كشورهاي عضو است.»
از كسي اجازه نمي‌گيريم
زنگنه در عين حال به موضوع افزايش توليد ايران و واكنش اوپك به اين ماجرا اشاره كرد و تصريح كرد: «ايران براي بازگشت سهم خود به بازار نفت از كسي اجازه نخواهد گرفت، ما بر اساس وظيفه خود نامه‌اي را به اوپك ارسال كرديم و در آن گفته شد ايران پس از لغو تحريم‌ها توليد نفت خود را افزايش خواهد داد. هم‌اكنون اوپك 5/1 ميليون بشكه مازاد سهم خود توليد مي‌كند، كساني بايد از بازگشت ايران نگران باشند كه سهم ايران را قبلا از بازار گرفته‌اند.»
منتظر تركيه نمي‌مانيم
وزير نفت همچنين در پاسخ به «اعتماد» در مورد آينده بازار صادراتي گاز ايران و قرارداد با تركيه تاكيد كرد: «ايران قصد دارد گاز خود را به صورت LNG به اروپا صادر كند و در مورد صادرات گاز به خط لوله از طريق خاك تركيه نيز بستگي به نظر تركيه دارد كه آيا آنها قصد دارند گاز ايران را خودشان تحويل بگيرند و صادر كنند يا اينكه ايران گاز را مستقيم به اروپا صادر خواهد كرد. اين اجلاس در حال حاضر نمي‌تواند بر روي عرضه و قيمت گاز تاثيرگذار باشد و هنگامي كه به سمت فروش گاز به صورت تك‌محموله رسيديم و اين فروش‌ها افزايش پيدا كرد قطعا مجمع كشورهاي جهاني صادركننده گاز در قيمت گاز نيز مي‌تواند تاثيرگذار باشد.
زنگنه همچنين با اشاره به برنامه ايران براي صادرات، ترانزيت و سوآپ گاز خاطرنشان كرد: «ما مذاكرات جدي را با روسيه و چند شركت از تركمنستان دنبال كرده‌ايم و اگر اين مذاكرات نهايي شود مي‌توان گفت ايران در بازار سوآپ گاز مي‌تواند قدرتمندتر از گذشته ورود پيدا كند. در دوران پساتحريم همان طور كه گفتم اولويت صادراتي ما به اروپا LNG است به همين منظور ايران بايد وارد توليد LNG شود و كارخانه نيمه‌تمام 10 ميليون تني ما بايد راه‌اندازي شود. از طرفي نيز وارد يك قرارداد براي توليد LNG از گازهاي در حال سوختن ميدان فروزان شده‌ايم كه اين قرارداد به زودي نهايي خواهد شد.»
به گفته وي، يكي از گزينه‌هاي ايران براي توليد LNG عمان است كه ايران گاز خود را به عمان تحويل داده و LNG توليدي را صادر خواهد كرد. پيش از لغو تحريم‌ها گزينه ايران براي صادرات LNG قطر بود به طوري كه قرار بود گاز ايران به قطر داده شود و آنها LNG را صادر كنند.» وزير نفت از مذاكره براي توليد LNG از گازهاي همراه نفت ميدان فروزان خبر داد و گفت: «انتقال گاز از طريق خط لوله تركيه، توليد LNG در عمان و تكميل مجتمع نيمه‌تمام ايران LNG راهكارهاي ما براي صادرات گاز به اروپا خواهند بود.»زنگنه در ادامه اين نشست با اشاره به مسائل سياسي و تحريم‌هاي ظالمانه گفت: «در اجلاس سران قصد داريم تحريم‌هايي كه عليه ايران و روسيه شده است را محكوم كنيم به همين دليل ايران و كشورهاي عضو تاكيد كرده‌اند به دنبال سياسي كردن بازار گاز نيستند و با سياسي‌كاري نيز مخالفت كرده‌ايم.»وزير نفت در پاسخ به اين سوال كه گفته مي‌شود مجمع جي. ئي. سي. اف مانند اوپك سياسي شده است، توضيح داد: «هرجا قدرتي باشد سياست هم به دنبال آن مي‌آيد اما همكاري اعضا در مجمع جي. ئي. سي. اف بسيار خوب است. البته فرق اين مجمع با اوپك اين است كه اوپك مي‌تواند در قيمت‌گذاري‌ها نقش موثري داشته باشد و به همين دليل برخي از رفتارهاي اعضا سياسي شده است.»
تهاتر نفت و كالا داريم
آلكساندر نواك، وزير انرژي روسيه نيز كه صبح روز شنبه وارد تهران شد در نشست فوق‌العاده در جمع خبرنگاران به موضوع تهاتر كالا و نفت ايران و روسيه اشاره و تاكيد كرد: «تفاهمي ميان تهران و مسكو براي همكاري‌هاي اقتصادي و تجاري امضا شد و همچنان معتبر است و شركت‌هاي تجاري همچنان به همكاري با يكديگر ادامه مي‌دهند.»
وي با مطلوب و سازنده خواندن همكاري ميان اعضاي مجمع كشورهاي صادركننده گاز گفت: «روابط كشورهاي عضو هم‌اكنون مبتني بر اعتماد و درك متقابل است. بررسي ديدگاه‌هاي كشورهاي گوناگون درباره تحولات آينده بازار گاز كاري مطلوب است، معتقديم كه سران و روساي دولت‌هاي كشورهاي عضو مجمع در سومين نشست سران GECF نيز مسائل مشابهي را مطرح خواهند كرد.»
نواك در پاسخ به پرسشي ديگر در اين باره كه ديدگاه شما درباره دورنماي شرايط همكاري ميان توليدكنندگان عمده گاز چيست؟ نيز تاكيد كرد: ما با وزيران كشورهاي عضو GECF از نظر روابط دوجانبه و توسعه پروژه‌هاي مشترك روابط نزديكي داريم. مجمع كشورهاي صادركننده گاز بيشتر يك نهاد مشاوره‌اي است و دخالتي در تصميم‌سازي ندارد.
شش پيشنهاد زنگنه به توليدكنندگان گاز
زنگنه در سخنراني افتتاحيه خود پيشنهاداتي به توليدكنندگان گاز در شرايط كنوني داشت:
1- تقويت هماهنگي در سياست‌ها از جهت توليد و مسائل بازار گاز، به ويژه از جهت چارچوب‌هاي قراردادي.
2-ايجاد بستر مناسب براي همكاري با شركت‌هاي بين‌المللي و نهادهاي تجاري انرژي و نهادهاي مالي.
3- برقراري گفت‌وگوي بين‌المللي با ديگر بازيگران در صحنه بين‌المللي انرژي، همچون اوپك، اي يي اف، و‌اي يي‌اي، و همچنين ديگر توليدكنندگان گاز غير عضو جي اي سي اف و مصرف‌كنندگان عمده مي‌تواند منجر به شناخت بهتر مسائل مربوط به منافع مشترك، تبادل ديدگاه‌ها و توسعه تعامل بين‌المللي شود.
4- تبادل تجربه و دانش فني از روش‌ها و ابزارهاي گوناگون همچون برگزاري همايش‌ها و كارگاه‌هاي مشترك.
5- تقويت دبيرخانه و توانبخشي به آن براي پيشبرد اهداف مجمع. يكي از الزامات تقويت دبيرخانه، حمايت از تداوم و يكپارچگي مديريت مجمع و همچنين گزينش و انتصاب كارشناسان با تجربه و مطلع است.
٦- توسعه بيشتر فعاليت‌هاي دبيرخانه در زمينه انجام مطالعات بلندمدت و كوتاه‌مدت درباره بازار گاز و توسعه و ارزيابي الگوها و دورنماهاي گاز طبيعي و همچنين توسعه راهبرد بلندمدت جي‌اي‌سي‌اف سبب تقويت سطح دقت و كارآيي الگوها و روش‌هاي تحليل بازار منجر به تقويت قابليت پيش‌بيني آنها خواهد شد.