طرح پاكستان روي ميز دولتمردان ايران و عربستان
ميانجي‌ها به صف شدند
حسن روحاني: ما از تنش استقبال نمي‌كنيم
سارا معصومي / كمتر از سه ساعت طول كشيد تا محمد نوازشريف نخست‌وزير و ژنرال راحيل شريف فرمانده ارتش پاكستان در راس هياتي عاليرتبه از مبدا رياض وارد تهران شوند. فاصله زماني كه بسيار كمتر از فاصله سياسي ميان دو پايتخت است. نوازشريف، هجدهمين نخست‌وزير پاكستان كه از ژوئن 2013 اين كرسي را در اختيار دارد دوشنبه خود را در پايتخت عربستان سعودي گذراند و صبح روز سه‌شنبه دوشادوش مردي كه يونيفرم نظامي بر تن داشت به پايتخت ايران آمد. منتقدان نوازشريف در سه سال گذشته ادعا مي‌كنند كه وي سياستمداري است كه علاقه فراواني به سفرهاي ديپلماتيك دارد و حتي عده‌اي پا را از اين هم فراتر نهاده و تاكيد مي‌كنند كه نخست‌وزير دوست دارد بيشتر وقت خود را در خارج از مرزهاي وطنش بگذراند. با اين همه اين بار سياستمداري كه به «شيرپنجاب» در پاكستان شهرت دارد به رياض و تهران نه براي مسائل سياسي دوجانبه كه براي ميانجيگري سفر كرد. ميانجيگري ميان دو كشوري كه شايد حل اختلاف‌هاي آن دو با هم به سادگي تصورات نخست‌وزير ثروتمند پاكستان نباشد. صبح روز سه‌شنبه بود كه تعدادي از دولتمردان عربستان سعودي به رسم ديپلماتيك به فرودگاه شاه سلمان رفته و نخست‌وزير و فرمانده ارتش پاكستان را بدرقه كردند تا هواپيماي مهمانان يك روزه رياض ساعاتي بعد در تهران به زمين بنشينند و دومينوي ديدارهاي نخست‌وزير با مقام‌هاي كشورمان آغاز شود. علاوه بر فرمانده ارتش پاكستان، نخست‌وزير را در اين سفر مشاور امنيت ملي و مشاور ويژه وي همراهي مي‌كردند. نوازشريف با دستور كار ويژه كمك به تنش زدايي از رابطه تهران و رياض به هر دو كشور سفر كرد و در داخل عربستان با ملك سلمان پادشاه اين كشور ديدار و رايزني‌هايي داشت. گفت‌وگوهايي كه ظاهرا جدا از مساله ايران، پرونده ائتلاف ضدداعش شكل گرفته توسط عربستان را هم شامل شده است. نوازشريف در اين ديدار بار ديگر تاكيد كرد كه اسلام‌آباد در برابر هر تهديدي كه امنيت و استقلال عربستان را تحت الشعاع خود قرار دهد، كنار رياض خواهد ايستاد. اعلام وفاداري كه پيش از اين نيز در سفر يك روزه عادل الجبير به اسلام‌آباد پس از قطع رابطه ديپلماتيك با ايران، از زبان مقام‌هاي پاكستان شنيده شده بود.
رياض پاسخ مثبت داد
نخستين اخبار از نتيجه ديدارهاي مقام‌هاي ارشد پاكستان با همتاهاي عربستاني را وزير دفاع پاكستان اعلام كرد. «خواجه آصف» در اين خصوص گفت: ديدار روز دوشنبه محمد نوازشريف با پادشاه عربستان اميدواركننده بوده و پاسخ مثبت از عربستان دريافت شده است. اميدوار هستيم كه ابتكار ميانجيگري دولت و ارتش پاكستان موفقيت‌آميز باشد. خواجه در خصوص ائتلاف خودساخته عربستان كه پاكستان هم عضوي از آن است، گفت: هنوز اين ائتلاف به طور كامل شكل نگرفته است و ميزان و نوع مشاركت پاكستان در آن همچنان در دست بررسي است. گزارش‌هاي رسيده از اسلام‌آباد حكايت از اين دارد كه ملك سلمان در ديدار نوازشريف و ژنرال «راحيل شريف» فرمانده ارتش پاكستان از ابتكار و نقش اسلام‌آباد براي كمك به رفع تنش‌ها تمجيد كرده و تاكيد كرده است كه خواستار رفع مسالمت‌آميز تنش‌هاي فعلي با ايران است. به نظر مي‌رسد كه نوازشريف در ديدار با ملك سلمان در رياض نگراني عميق خود را از تنش به وجود آمده ميان ايران و عربستان اعلام كرده و خواهان حل هرچه سريع‌تر اين تنش و اختلاف با ابزارهاي ديپلماتيك شده است. شريف در اين ديدار تنش‌زدايي از رابطه رياض و تهران را در چارچوب منافع كشورهاي مسلمان به خصوص در روزهاي بحران در خاورميانه دانسته است. گفته مي‌شود كه ديدار ميان سلمان و هيات پاكستاني قريب به يك ساعت طول كشيده است. شريف در روزهايي به عربستان رسيد كه تنها دو روز از اعلام اجرايي شدن برنامه جامع اقدام مشترك ميان ايران و 1+5 گذشته بود. توافق هسته‌اي كه بر حساسيت‌هاي آل‌سعود نسبت به همسايه شيعه نشين خود در دو سال گذشته افزود و در نهايت هم آل‌سعود با رايزني‌هاي ايالات متحده در برابر شكل‌گيري آن سكوت لفظي كرد. رياض از اين واهمه دارد كه توافق هسته‌اي، چشم‌ها را از نگاه بدبينانه به تهران پاك كرده و غرب براي حل بحران‌هاي منطقه‌اي دست به دامان ايران شود؛ مساله‌اي كه مي‌تواند به بيش از پيش شدن قدرت ايران در سطح منطقه‌اي منتهي شود. پاكستان كشوري با اكثريت سني است اما 20 درصد جمعيت اين كشور را شيعيان تشكيل مي‌دهند و گفته مي‌شود كه اسلام‌آباد به خاطر اين جمعيت شيعه است كه در بسياري از ائتلاف‌هاي سياسي و نظامي در اين دو سال اخير دست ياري عربستان را لبيك نگفته است. پاكستان و عربستان سعودي پيوندهاي نظامي بسيار محكمي با هم دارند و البته كه اسلام‌آباد از اتحاد با رياض منفعت‌هاي اقتصادي بسياري را هم عايد خود كرده است. شريف به دليل سال‌هاي حضور در رياض، رابطه شخصي بسيار خوبي هم با آل‌سعود دارد. در ميان منابع پاكستاني كسي از ديدار پشت درهاي بسته نوازشريف با پادشاه عربستان خبري منتشر نكرده است. عادل الجبير، وزير امور خارجه عربستان در گفت‌وگويي كوتاه پس از اين ديدارها تاكيد كرد كه رياض به اسلام‌آباد به عنوان كشوري كه عضو جهان اسلام است به عنوان مرجعي براي راهنمايي نگاه مي‌كند. وي همچنين از نقش مبتكرانه پاكستان براي ميانجيگري استقبال و ابراز اميدواري كرد كه اين تنش به زودي حل و فصل شود. الجبير كه در اوايل ژانويه براي همراه كردن اسلام‌آباد با خود عليه تهران به پاكستان سفر كرده و دست خالي بازگشته بود، نوازشريف و راحيل شريف را افرادي جدي كه براي صلح و ثبات در منطقه و جهان اسلام تلاش مي‌كنند، خواند. در بيانيه هشت بندي كه پس از دو دور ديدار مقام‌هاي پاكستاني با دولتمردان عاليرتبه كشور ميزبان صادر شد، تاكيد شده است كه ملك سلمان بن عبدالعزيز آل‌سعود از طرح پاكستان براي ميانجيگري استقبال كرده و به خوبي بر نقش مثبت پاكستان براي تقويت برادري در جهان اسلام آگاهي دارد. در اين بيانيه كه 351 كلمه است و بسيار هم مختصر در خصوص نتيجه‌گيري خاصي از اين ديدارها حرفي به ميان نيامده است. علاوه بر ايران، روابط نظامي و همكاري‌هاي امنيتي اسلام‌آباد و رياض و همچنين مبارزه با داعش هم از جمله سوژه‌هاي مورد بحث بوده كه در جريان ديدار هيات مهمان با چهره‌هاي متفاوت عاليرتبه رياض در ناهاري كه ترتيب داده شده بود، مطرح شد. عربستان سعودي و برخي كشورهاي تابع وي پس از حمله عده‌اي جريان خودسر به نمايندگي‌هاي اين كشور در مشهد و تهران رابطه خود با ايران را قطع كردند. مساله‌اي كه با همصدايي ساير كشورهاي مورد حمايت عربستان در منطقه و البته پاكستان همراه نشد.
تهران، آخرين ايستگاه ميانجيگري
نخستين ميزبان‌هاي نوازشريف و راحيل شريف در ايران، اسحاق جهانگيري، معاون اول رييس‌جمهور و همچنين علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي بودند. فرمانده ارتش پاكستان در حالي ميزبان شمخاني بود كه دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران هم يونيفورم نظامي خود را بر تن كرده بود. سوژه بحث در ديدار نوازشريف با اسحاق جهانگيري هم ايران پسابرجام، روابط اقتصادي تهران و اسلام‌آباد، برگزاري هرچه سريع‌تر كميسيون مشترك همكاري‌هاي دو كشور، پيشبرد پروژه مشترك خط لوله انتقال گاز به پاكستان، مبارزه با گروه‌هاي تكفيري و افراطي بود. در ديدار راحيل شريف با علي شمخاني نيز دوطرف در خصوص مسائل منطقه‌اي و همكاري‌هاي دفاعي و راهبردي گفت‌وگو كردند. عصر روز گذشته حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان با نخست‌وزير پاكستان ديدار كرد. در اين ديدار روحاني با بيان اينكه روابط ايران و پاكستان همواره از ويژگي‌هاي خاصي برخوردار بوده و مردم دو كشور ارتباط نزديكي با هم دارند، گفت: توافق هسته‌اي ايران با 1+5 موقعيت مناسبي را براي همه كشورهاي منطقه به وجود آورده است و ما در اين فضا مي‌توانيم از ظرفيت‌هاي يكديگر در جهت ارتقاي سطح روابط و همكاري‌هاي مشترك به نفع ملت‌ها بهتر بهره‌برداري كنيم. رييس‌جمهوري با بيان اينكه مذاكرات هسته‌اي و برجام مي‌تواند به عنوان الگو و مدلي براي توسعه همكاري‌ها يا حل و فصل اختلافات پيچيده و معضلات منطقه‌اي مورد استفاده قرار گيرد، اظهار اميدواري كرد تا در فضاي پساتحريم، شاهد توسعه مناسبات اقتصادي ايران و پاكستان باشيم و بتوانيم سطح مبادلات تجاري دو كشور را به سقف پنج ميليارد دلار رسانده و با همكاري يكديگر در راستاي حل و فصل معضلات منطقه‌اي تلاش كنيم. رييس‌جمهوري ايجاد ناامني‌هاي فراوان از سوي تروريسم در منطقه را بسيار نگرانكننده دانست و گفت: سياست دولت تدبير و اميد بر پايه تعامل سازنده با كشورهاي جهان به ويژه با همسايگان است و به درخواست كشورهايي كه در حال مبارزه با تروريسم هستند، پاسخ مثبت خواهد داد. ما خواستار افزايش وحدت و انسجام ميان همه مسلمانان اعم از شيعه و سني هستيم و آمادگي داريم در راستاي مبارزه با تروريسم، افراطي‌گري و فرقه‌گرايي با كشورهاي منطقه همكاري كنيم. رييس‌جمهوري با اشاره به سخنان نخست‌وزير پاكستان در رابطه با مشكلات پيش آمده در روابط ايران و عربستان، اظهار داشت: ما خواهان گسترش روابط هستيم و از تنش استقبال نمي‌كنيم؛ مشروط بر آنكه به حقوق مردم مسلمان احترام گذاشته شده و ملت‌هاي منطقه تكريم شوند و چارچوب‌هاي ديپلماتيك و آداب آن نيز رعايت گردد. معتقديم امروز شرايط منطقه و دنياي اسلام ايجاب مي‌كند تا ائتلافي براي توسعه در دنياي اسلام و نه براي جنگ به وجود بياوريم. نوازشريف، نخست‌وزير پاكستان نيز در اين ديدار با اشاره به روابط دوستانه دو كشور گفت: توسعه مناسبات با ايران، همواره افتخاري بزرگ براي پاكستان محسوب مي‌شود و بايد در جهت گسترش روابط و همكاري‌هاي همه‌جانبه تلاش كنيم. حركت ايران در مذاكرات هسته‌اي به خاطر برخورد مدبرانه با اين موضوع قابل تحسين است. نوازشريف همچنين با اشاره به شرايط كنوني مسلمانان و مشكلات صلح و ثبات منطقه‌اي خاطرنشان كرد: موج اسلام‌هراسي كه امروز در دنيا به راه افتاده بسيار نگرانكننده است و عوامل تروريسم و افراطي‌گري در منطقه از عدم اتحاد ميان كشورهاي مسلمان سوءاستفاده مي‌كنند. نخست‌وزير پاكستان با اشاره به ضرورت همبستگي، اتحاد و انسجام بيشتر ميان مسلمانان، گفت: پاكستان همواره به دنبال افزايش اتحاد، برادري و دوستي ميان برادران مسلمان بوده و در جهت رفع تنش‌ها و اختلافات تلاش كرده است.
ابهام در نتيجه ميانجيگري‌هاي شريف
نوازشريف بلافاصله پس از ديدار با رييس‌جمهور راهي سوييس شد. گفته مي‌شود كه طرحي كه شريف براي كاهش از تنش ميان تهران و رياض به دولتمردان هر دو پايتخت ارايه كرده است بايد در روزهاي آتي در ايران و عربستان مورد رايزني‌هاي داخلي قرار بگيرند. با وجود آنكه هيات پاكستاني در رياض با تمام مقام‌هاي مسوول كه مي‌توانند تنش با تهران را كاهش دهند ديدار داشته است اما يك منبع آگاه حاضر در اين هيات به رسانه‌هاي پاكستاني گفته است كه نتيجه خاصي از اين رايزني‌هاي به دست نيامده است. اين مقام پاكستاني گفته است كه شايد اين اقدام نخست‌وزير پاكستان بتواند گام مقدماتي براي رايزني‌هاي بيشتر سايرين در راستاي تنش‌زدايي از رابطه تهران – رياض باشد. رياض پس از هيات پاكستاني، ميزبان رييس‌جمهور چين بود كه وي نيز براي رايزني با مقام‌هاي آل‌سعود در خصوص تنش به وجود آمده با تهران راهي اين كشور شده و پس از عربستان هم به ايران مي‌آيد.
ايران، سوژه رايزني‌هاي الجبير و فابيوس
وزراي خارجه عربستان و فرانسه در كنفرانس مشتركي در رياض تاكيد كردند «مذاكرات خوبي» در پرونده‌هاي مختلف از جمله بحران در سوريه، جنگ يمن، مسائل مربوط به ايران و صلح در فلسطين داشتند. به گزارش ايسنا به نقل از شبكه اسكاي نيوز عربي، لوران فابيوس، وزير خارجه فرانسه كه به عربستان سفر كرده در اين كنفرانس مطبوعاتي گفت: مسائل مختلفي را با هم‌پيمان خود عربستان بررسي كرديم كه از جمله آن بحران در سوريه، درگيري‌ها در يمن و تحولات جاري ميان برخي كشورها در منطقه بود. با پادشاه عربستان و ديگر مقامات ارشد اين كشور ديدار داشتم و قرار شد روابط دو كشور در تمامي سطوح از جمله روابط اقتصادي گسترده‌تر شود. فابيوس در پاسخ به سوالي درباره بحران سوريه گفت: قطعنامه 2216 شوراي امنيت درباره مبارزه با تروريسم بايد اجرايي شود تا ما شاهد رشد روز افزون تروريسم در منطقه و جهان نباشيم. بشار اسد (رييس‌جمهوري سوريه) در اداره كشور به درستي عمل نمي‌كند و همين امر باعث كشته شدن هزاران سوري شده و اوضاع را به مراتب بدتر كرده است. مواضع فرانسه در قبال سوريه تغيير نكرده و ما همچنان خواهان سوريه‌اي آزاد با حاكميت و وحدت اراضي هستيم. فابيوس در خصوص هيات مخالفان سوري در مذاكرات ژنو نيز گفت: با رياض حجاب، هماهنگ كننده مخالفان سوري ديدار داشتم و او قرار است مسائل مربوط به اين كار را بررسي كند و در نهايت سازمان ملل مسوول تعيين اين افراد است كه در مذاكرات ژنو حاضر خواهند شد. وزير خارجه فرانسه درباره تنش‌هاي پيش آمده در منطقه نيز گفت: امنيت خاورميانه براي ما بسيار مهم است و فرانسه خواهان پايان تنش‌هايي است كه ميان برخي كشورها در منطقه به وجود آمده است. وي در پاسخ به سوال خبرنگاري درباره آزمايش‌هاي موشكي ايران نيز گفت: از زمان آغاز مذاكرات 1+5 فرانسه براي جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي موضعي عاقلانه در پيش گرفت و تلاش كرد تمام گزينه‌هاي موجود براي ممانعت از اين اقدام را آزمايش كند. ايران با آزمايش‌هاي موشكي اخير قطعنامه صادر شده از سوي شوراي امنيت را نقض كرده كه تهران را از انجام آزمايش موشك‌هاي بالستيك با توانايي حمل كلاهك هسته‌اي منع كرده بود و يقينا اتحاديه اروپا اقداماتي را براي مجازات ايران انجام خواهد داد.
عادل الجبير، وزير خارجه عربستان نيز در اين كنفرانس مطبوعاتي گفت كه با همتاي فرانسوي خود مسائل موجود در سوريه، جنگ يمن، ائتلاف نظامي اسلامي مد نظر عربستان و نيز تحركات ايران در منطقه را مورد بررسي قرار داده است. وي در سخناني كوتاه كه به سوريه اختصاص داد، گفت: تنها مخالفان سوري هستند كه مشخص مي‌كنند چه كساني را براي مذاكره با دولت دمشق به ژنو مي‌فرستد و اين امر توسط كميته تشكيل شده در نشست اخير مخالفان در رياض انجام خواهد شد.
عراقچي به جده رفت
معاون حقوقي و امور بين‌الملل وزير خارجه كشورمان بامداد امروز براي شركت در اجلاس فوق‌العاده وزيران خارجه سازمان همكاري اسلامي كه در جده برگزار خواهد شد، راهي عربستان مي‌شود. به گزارش ايسنا، سيدعباس عراقچي كه امروز ظهر وارد جده خواهد شد در روز پنجشنبه در اجلاس فوق‌العاده وزيران خارجه سازمان همكاري‌هاي اسلامي كه به درخواست عادل الجبير، وزير خارجه عربستان برگزار شده است شركت خواهد كرد. پس از تعرض عده‌اي خودسر به كنسولگري و سفارت عربستان در مشهد و تهران با وجود اينكه اين اقدام خودسرانه با محكوميت همه مسوولان كشور روبه‌رو شد ولي عربستان سعودي در راستاي سياست تنش‌آفريني خود در منطقه درخواست برگزاري اجلاس فوق‌العاده وزيران خارجه سازمان همكاري اسلامي را مطرح كرد كه قرار است اين اجلاس در روز پنجشنبه در جده برگزار شود. با وجود اينكه اين اجلاس قرار است در سطح وزيران خارجه برگزار شود تعداد كمي از وزيران كشورهاي اسلامي در آن شركت خواهند كرد و بيشتر معاونان وزيران عازم اين اجلاس هستند و از ايران نيز عباس عراقچي به عنوان نماينده ايران در اين اجلاس شركت خواهد كرد. عباس عراقچي در جريان سفر به جده علاوه بر شركت در اين اجلاس با دبيركل سازمان همكاري اسلامي و تعدادي ديگر از مقامات شركت‌كننده در اين اجلاس ديدار و رايزني خواهد كرد.