فصلنامه ارغنون
19 و 20: فرهنگ و زندگي روزمره
1380 و 1381
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي
دو شماره مجله وزين ارغنون (19 و 20) كه در سال‌هاي 1380 و 1381 منتشر شد را شايد بتوان از اولين و مفصل‌ترين و متنوع‌ترين آثاري در زبان فارسي خواند كه به مقوله زندگي روزمره مي‌پردازد. مقالات اين مجموعه دوجلدي ترجمه از آثار مطرح در اين زمينه توسط اعضاي هيات تحريريه ارغنون يعني يوسف اباذري، مراد فرهادپور، حسين پاينده و علي مرتضوي و مشاوران ويژه‌نامه فرهنگ و زندگي روزمره انتخاب شده‌اند. از ميان مقالات شماره 19 مي‌توان به زيبايي‌شناختي كردن زندگي روزمره نوشته ميك فدرستون (ترجمه مهسا كرم‌پور)، زندگي قهرماني و زندگي روزمره نوشته ميك فدرستون (ترجمه هاله لاجوردي)، كالاها و ابژه‌هاي مسرت بخش: چشم‌اندازي روانكاوانه از مصرف كالا نوشته بري ريچاردز (ترجمه حسين پاينده)، فرهنگ رسانه‌هاي گروهي نوشته ژان بودريار (ترجمه شيده احمدزاده)، فرهنگ تلويزيون نوشته جان فيسك (ترجمه مژگان برومند)، برج ايفل نوشته رولان بارت (ترجمه يوسف اباذري) و درباب تحقق ميل در ارزش مبادله نوشته ژان بودريار (ترجمه مراد فرهادپور) اشاره كرد. همچنين در شماره 20 اين نشريه اين مقالات را مي‌خوانيم: سيطره عمومي نوشته يورگن هابرماس (ترجمه هاله لاجوردي)، جايگاه ادبيات عامه‌پسند در مطالعات فرهنگي نوشته حسين پاينده، پست مدرنيسم و معماري نوشته استيون كانر (ترجمه مهسا كرم‌پور)، تخيل معمولي باختين نوشته مايكل گاردينر (ترجمه يوسف اباذري)، نسل من؛ مخاطبان، شيفتگان، خرده فرهنگ‌ها نوشته روي شوكر (ترجمه مشترك شهريار وقفي پور و مراد فرهادپور)، جامعه بزرگ اتومبيل نوشته بري ريچاردز (ترجمه حسين پاينده)، فرهنگ و ايدئولوژي نوشته جان فيسك (ترجمه مژگان برومند)، ايده‌هايي درباره تلويزيون نوشته مراد فرهادپور
فرهنگ و زندگي روزمره
نوشته: اندي بنت
ترجمه:ح چاوشيان و ليلا جوافشاني
نشر اختران:چاپ اول 1386
«فرهنگ و زندگي روزمره» مرور جامعي از مدلهاي نظري، مسائل و پيچيدگيهاي فعاليت‌هاي فرهنگي معاصر به دست مي‌دهد. بنت، دانشيار جامعه‌شناسي در دانشگاه سري انگلستان ابتدا مدلهاي نظري اصلي در مطالعه كرد و كارهاي فرهنگي كنوني را جمع‌بندي مي‌كند و اين مدلها را در متن محيطهاي زندگي روزمره جاي مي‌دهد. براي اين كار مطالعه منظمي درباره چگونگي تغيير تفكر آكادميك در زمينه فرهنگ تودهاي از تعابير انتقادي نظريه‌پردازان قديميتر فرهنگ تودهاي تا منتقدان راديكال و پست مدرنيست تعابير فرهنگ تودهاي و سپس مفهوم چرخش فرهنگي انجام مي‌دهد كه نشان مي‌دهد هويتهاي اجتماعي گوناگون چگونه به صورت فرهنگي برساخته ميشوند. سپس فصلهايي با مضامين مشخص در پي مي‌آيد كه جنبه‌هاي خاص فرهنگ مدرن اخير را در بر مي‌گيرند جنبههايي همچون رسانهها، موسيقي، مد، گردشگري و جنبشها و ايدئولوژيهاي ضد فرهنگي در هر مورد مرور كتاب‌هاي زيادي عرضه مي‌شود و اهميت نظري و تجربي آن براي درك ما از رابطه ميان فرهنگ و زندگي روزمره در جامعه معاصر تبيين مي‌شود. اين كتاب سليس، روشن و آكنده از مثال‌هاي متعدد، متن فوقالعادهاي براي تدريس و تحقيق در جامعه‌شناسي فرهنگ و مطالعات فرهنگي است. بري اسمارت، استاد جامعه شناسي دانشگاه پورتسموث درباره كتاب بنت مي‌نويسد: «كتاب اندي بنت درباره شكلهاي مهم فرهنگ روزمره بحث منسجم، بسيار خواندني و جالبي ارايه مي‌دهد كه اطمينان دارم براي دانشجويان بسيار مفيد خواهد بود.» در بخشي از كتاب به نقل از فدرستون مي‌خوانيم: «زندگي روزمره ظاهرا مقوله‌اي فرعي است كه مي‌توان همه خرده‌ريز‌هايي را كه با تفكر منظم جور نمي‌آيند در آن ريخت.»
فرهنگ و زندگي روزمره
نوشته: ديويد اينگليس
ترجمه: عليرضا مرادي
نشر تيسا: چاپ اول 1392
ايده اصلي در اين كتاب اين است كه افراد مختلف، شيوه‌هاي متمايزي از زندگي روزمره را در پيش مي‌گيرند. اين شيوه‌هاي متمايز و متفاوت از امور معمولي و فعاليت‌هاي روزمره كه افراد به آن اشتغال دارند، تا اندازه زيادي به زندگي اجتماعي آنان بستگي دارد. در واقع مهم‌ترين چيز براي فهميدن اين امر كه چگونه زندگي روزمره ساخت مي‌يابد، نيازمند فهم اين امر است كه جامعه‌اي كه افراد در آن زندگي مي‌كنند، چگونه سازمان و ساخت مي‌يابد. واضح است اگر بخواهيم زندگي روزمره را وراي توجه به آن به‌مثابه مجموعه‌اي از فعاليت‌هاي كسل‌كننده و معمولي فهم كنيم، بايد بفهميم كه چگونه ساختارهاي اجتماعي و فرهنگي كلان‌تر زندگي روزمره افراد در رابطه با همين فعاليت‌هاي كسل‌كننده شكل مي‌گيرد. از سوي ديگر نمي‌توانيم بفهميم كه يك جامعه يا بخشي از آن چگونه كار مي‌كنند مگر اينكه آنچه را براي گروه‌هاي مختلف در زندگي روزمره رخ مي‌دهد، درك كنيم. جامعه‌شناسي، مطالعه جامعه و روابط اجتماعي است و فهم معاني عميق در زندگي روزمره، نيازمند دركي جامعه‌شناختي از زمينه‌هايي اجتماعي است كه در آن انواع متفاوت تجارب روزمره رخ مي‌دهد. فهم جامعه‌شناسانه اغلب در جست‌وجوي فراتر رفتن از سطح تفاسير و چشم‌اندازهاي افراد خاص براي رسيدن به جنبه‌هاي عميق‌تر و پنهان‌تر سازمان و ساختار اجتماعي است. حاصل همه اينها براي فهم زندگي روزمره اين است كه نه‌تنها موفقيت اجتماعي يك فرد بلكه شرايط فرهنگي ـ اجتماعي كه درون آن عمل مي‌كنند نيز فعاليت‌هاي روزمره فرد را ساختار مي‌دهد. به‌هرصورت رويكرد زندگي روزمره رويكرد نسبتا جديدي در جامعه‌شناسي است و بيش از چند دهه از عمر آن نمي‌گذرد و هنوز هم نيازمند مطالعه و توجه بيشتر است. اين كتاب توسط نشر گمان با ترجمه نازنين ميرزا بيگي نيز منتشر شده است.
زندگي روزمره در ايران مدرن
با تامل بر سينماي ايران
نوشته: هاله لاجوردي
نشر ثالث: چاپ اول 1388
در ميان آثار تاليفي ايرانيان كه به موضوع زندگي روزمره اختصاص دارد، يكي از نخستين آثار، كتاب زندگي روزمره در ايران مدرن با تامل بر سينماي ايران نوشته هاله لاجوردي است. كتاب حاضر به تلاش براي فهم زندگي روزمره مردم ايران از دهه 1370 به بعد اختصاص دارد. ميانجي اين فهم، بازنمايي است كه سينما از زندگي روزمره ايرانيان به دست داده است. هدف اصلي نگارنده، نه تحليل سينما و مخاطبان اين رسانه جمعي، بلكه بررسي مقوله‌اي است كه در حال حاضر اهميت جامعه‌شناختي دارد؛ «زندگي روزمره». از ديد نويسنده زندگي روزمره، اكنون به يكي از مناقشه‌‌برانگيزترين مقولات جامعه‌شناسي بدل شده است. چه مدرنيست‌ها و چه پست‌مدرنيست‌ها به اهميت اين مقوله معترف هستند و هريك به گونه‌اي سعي مي‌كنند كه جايگاه آن را در نظريه‌پردازي‌هاي خود روشن سازند. انتخاب عرصه‌اي هنري به عنوان ميانجي بازنمايي زندگي روزمره از اين جهت الزامي است كه قلمروهاي ارزشي علم، اخلاق و هنر از دل زندگي روزمره برخاسته‌اند، ولي در عصر مدرن پيوند ميان اين قلمروها نه تنها مكمل يكديگرند، بلكه هريك ابزاري منحصر به فرد براي بازنمايي و نقد هستند و قلمرو اي را در اختيار دارند كه از درون آن برخاسته‌اند؛ يعني زندگي روزمره. هدف لاجوردي در اين كتاب آن است كه با توجه به هنر سينما، بتواند آنچه را سينماي ايران به صورت شناختي از دهه 70 به بعد يافته است، به شيوه‌اي انتقادي دريابد. در اين‌گذر، شش فيلم سينمايي دهه 70 به بعد ايران را به صورت جداگانه و با استناد به عناصر نظري و روش نظريه‌پردازان انتقادي تفسير و به دنبال آن روايتي نقادانه از زندگي روزمره ايرانيان عرضه شده است.
فضا، تفاوت، زندگي روزمره
، خوانش هانري لوفور
ترجمه: ا. خاكباز،م فاضلي
نشر تيسا: چاپ اول
كتاب فضا، تفاوت، زندگي روزمره جزو مجموعه كتاب‌هاي فرهنگ و شهر است كه براي گفتمان فرهنگ‌گرا در زمينه شناخت شهر و مديريت شهري منتشر مي‌شود. اين گفتمان فرهنگ‌گرا از سويي متاثر از تحولات اجتماعي در زمينه واقعيت شهر و از سوي ديگر تحولات معرفت‌شناسانه در روش‌هاي شناخت و فهم شهر است. شهري‌شدن هم‌زمان و همراه با تاثيرپذيري از فرآيندهاي عمومي ديگر مانند رسانه‌اي شدن، صنعتي‌شدن، تجاري‌شدن، مصرفي‌شدن، جهاني‌شدن و فردگراشدن و فرآيندهاي ديگر است. اين كتاب تاريخ طولاني دارد. ويراستاران آن، مدت‌هاي زيادي درباره هانري لوفور و حتي فراتر از آن مشغول پژوهش بودند. اين كتاب اثري مشترك با محوريت لوفور و مباحث مربوط به او است. كتاب در 17 فصل اصلي تنظيم شده است: «فصل يكم: توليد هانري لوفور»، «فصل دوم: نظريه هانري لوفور درباره توليد فضا به سوي ديالكتيكي سه بعدي»، «فصل سوم: خوانش انقلاب شهري فضا و بازنمايي»، «فصل چهارم: فضا به مثابه انتزاع انضمامي»، «فصل پنجم: عالمگيرشدن قبل از جهاني‌شدن»، «فصل ششم: لوفور بدون هايدگر»، «فصل ششم: ماركسيسم و زندگي روزمره درباره هانري لوفور، گاي دبور و برخي ديگر»، « هانري لوفور و زندگي روزمره در جست‌وجوي ممكن»، «فصل نهم: ريتم‌ها، خيابان‌ها، شهرها»، «فصل دهم: درس‌هايي درباره سورئاليسم رابطه‌مندي، رخداد و رويارويي»، «فصل يازدهم: لوفور و دبور؛ تركيبي فاوستي»، «فصل دوازدهم: چگونه لوفور، گرامشي را شهري كرد»، «فصل سيزدهم: كليت، هژموني، تفاوت»، «فصل چهاردهم: نقد هانري لوفور بر توليدگرايي داخلي»، «فصل پانزدهم: حق به شهر؛ سياست‌هاي شهروندي»، «فصل شانزدهم: لوسين كرول طراحي، تفاوت و زندگي روزمره»، «فصل هفدهم: جهاني سازي لوفور؟»
پرسه‌زني و زندگي روزمره ايراني
نوشته: عباس كاظمي
نشر فرهنگ جاويد
چاپ اول 1392
كتاب پرسه زني و زندگي روزمره ايراني يكي از معدود و صد البته نخستين كتاب‌هاي تاليفي ايراني است كه با رويكرد زندگي روزمره به مطالعه جامعه ايران پرداخته است. كتاب در واقع پايان نامه دكتراي عباس كاظمي در دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران است. او در اين كتاب بررسي زندگي روزمره ايرانيان را به ميانجي مفهوم پرسه زن صورت داده است. پرسه زن مفهومي است كه به طور جدي توسط بودلر وارد ادبيات مدرن شد و والتر بنيامين آن را پرورش داد پرسه زن را ناظر مناظر شهر، خواننده متون شهري عاشق جماعت مي‌دانند. مد لباس‌ها، وسايل تزييني، عمارت‌ها و ساختمان‌ها، فروشگاه‌ها، كتاب‌ها و هر چيز جديدي كه در شهر پديد مي‌آيد، از نگاه كنجكاو او دور نمي‌ماند. پرسه زن، نوعي ميل نگاه كنجكاوانه براي ديدن مناظر شهري دارد. پرسه زن، فردي است كه از پاساژ، مصرف خاص خود را دارد. پرسه زني ضد استراتژي است و پرسه زني، هنر همزيستي و به اصطلاح دو سر تو «هنر بودن در بين» خريداران و فروشندگان است. آنان خود را به رنگ خريدار استتار مي‌كنند. اما به قول حافظ «آن كار ديگر» را مي‌كنند. كتاب حاضر تلاش مي‌كند يكي از مهم‌ترين فضاهاي شهري تهران، يعني مراكز خريد، را مورد بررسي قرار دهد. از طريق بررسي مراكز خريد، نخست مي‌خواهد جنبه‌اي از زندگي روزمره در تهران را مشخص مي‌كند و در مرتبه بعد، حضور اجتماعي و فرهنگي مردم را در اين فضاي مدرن تبيين كرده و در نهايت، افقي كوچك جهت توضيح مدرنتيه ايراني پيش روي ساير پژوهشگران مي‌گشايد. زندگي روزمره، مهم‌ترين عنصر نظري در كتاب حاضر محسوب مي‌شود چرا كه به باور نويسنده اگر هر تبيين جامعه‌شناسانه، به زندگي روزمره ارجاعي نداشته باشد، تبييني ناكارآمد خواهد بود.
ناسازه‌هاي گفتماني مدرسه:
تحليل زندگي روزمره دانش‌آموزي
نوشته محمد رضايي
نشر جامعه و فرهنگ، 1387
كتاب ناسازه‌هاي گفتماني مدرسه مثالواره‌اي از كارهاي انجام شده در حوزه مطالعات فرهنگي ايراني است. كتاب با نقد برنامه پژوهشي آلتوسري شروع مي‌شود و با تكميل چنين برنامه‌اي با دستگاه‌هاي نظري گرامشي، لكلاو، موفه و هال پروژه خود را به جلو مي‌برد. با اين حال، منبطق بر دستگاه نظري هال، رضايي علاقه‌مند است از سه واژه ايدئولوژي، هژموني و گفتمان در جاي خود استفاده كند. بنابراين مفهوم ايدئولوژي تا انتهاي كتاب در توضيح شرايط جامعه ايراني به كار گرفته شده است. مطالعه ايدئولوژي در اينجا به اين معناست كه چگونه معنا و برساخته شدن ذهنيت‌ها به حفظ روابط كمك مي‌كند.
رضايي با پيشبرد نظريه آلتوسري با كمك نظريه‌هاي گفتماني لكلا و موفه از زاويه‌اي ديگر به بحث آموزش و پرورش و مدرسه به عنوان دستگاه‌هاي ايدئولوژيك حكومت پرداخته است. در واقع، پرسش از بازتوليد گفتمان مدرسه در مركز كتاب حاضر قرار گرفته است.
او در اين تحقيق قانون‌گريزي بر مفهوم جامعه بي انضباط تاكيد كرده و مدل فوكويي جامعه انضباطي را براي جامعه ايران واژگون كرده است. در كتاب ناسازه‌هاي گفتمان مدرسه نيز مساله اين بوده است كه چگونه مدرسه با وجود كوشش‌هاي صورت گرفته كارخانه آدم‌سازي نشده است. روش تحقيق اين پژوهش براي محققان مطالعات فرهنگي ايراني نيز مي‌تواند جالب باشد. در حالي كه بيشتر كارهاي انجام شده در مطالعات فرهنگي بر مطالعات متني محدود شده‌اند و از اين طريق برداشتي محقر و باريك بينانه از مطالعات بازنمايي را دنبال كرده‌اند، تحقيق رضايي بر روش اتنوگرافي و مورد پژوهي مبتني است.
تجربه تجدد (رويكردي انسان شناختي
به امروزي شدن فرهنگ ايران)
نوشته: نعمت‌الله فاضلي
پژوهشكده مطالعات فرهنگي
و اجتماعي، 1394
برخي استادان علوم اجتماعي و جامعه شناسان ايراني شايد به طور خاص به مقوله زندگي روزمره نپرداخته باشند يا آثاري با اين عنوان منتشر نكرده باشند، اما در آثار فراوان‌شان به اين رويكرد توجه كرده‌اند يا در گسترش توجه به آن كوشيده‌اند. از ميان ايشان بايد از نام‌هايي چون ناصر فكوهي، تقي آزاد ارمكي و نعمت‌الله فاضلي ياد كرد. نعمت‌الله فاضلي به ويژه با تاكيدي كه در آثارش بر مردم نگاري و توصيف زندگي اجتماعي ايرانيان داشته، حائز اهميت است. از ميان آثار فراوان او تنها به يكي اشاره مي‌كنيم. اگرچه باقي آثارش نيز در اين زمينه بسيار قابل توجه هستند. كتاب تجربه تجدد (رويكرد انسان شناختي به امروزي شدن فرهنگ ايران) يكي از اصلي‌ترين آثار فاضلي است. فاضلي در اين كتاب معتقد به مدرنيته ايراني است و مي‌گويد «ايران در مسير مدرن شدن موفق بوده است و معتقدم كه طي يك سده اخير شاهد شكل‌گيري نوعي تجدد بومي- ايراني بوده‌ايم»، وي براي توضيح تجربه تجدد ايراني، تصور خود از تجدد را بيان مي‌كند. زيرا تجدد يا مدرنيته پيچيدگي معنايي دارد كه بايد هر پژوهشگري در ابتداي كار، تلقي خود از آن را روشن كند. وي با تكيه بر اينكه اغلب نظريه‌پردازان اجتماعي، مدرن را نوعي وضعيت يا ساختار اجتماعي و فرهنگي تلقي مي‌كنند كه در آن فرايندهايي مانند تفكيك‌پذيري نهادي، عقلانيت، شهرنشيني، صنعتي شدن، دموكراتيك شدن، رشد فرديت مي‌دانند؛ نتيجه مي‌گيرد كه مدرن شدن نوعي تحول در شيوه زندگي اجتماعي است كه در نهايت در آثار هنري و فكري و فلسفي نيز بازنمايي مي‌شود. وي در نهايت، واژه «امروزي شدن» را برمي‌گزيند و تاكيد دارد كه «هر جا نيز واژه تجدد و مدرنيته را به كار برده‌ام، مراد همان امروزي شدن است.»