آموزش و پرورش براي نخستين‌بار اعلام كرد
آمار نگران‌كننده
از شيوع مصرف مواد مخدر
زهرا چوپانكاره
با سكوت آموزش و پرورش در خصوص آمار آسيب‌هاي اجتماعي در مدارس به خصوص در حوزه اعتياد، هرازگاهي كارشناسان حدس و گمان‌هايي در خصوص ميزان مصرف مواد مخدر توسط دانش‌آموزان مطرح مي‌كنند يا سازمان‌ها و نهادها در لابه‌لاي آمار و ارقام خود هشدارهايي در خصوص افزايش خطر آلوده شدن نوجوانان زير 18 سال به مواد مخدر مطرح مي‌كنند. يكي از خبرسازترين اين اظهارنظرها مربوط مي‌شد به سخنگوي ستاد مبارزه با مواد مخدر كه ماه گذشته اعلام كرد: «اگر جمعيت دانش‌آموزان بين كلاس‌هاي سوم راهنمايي تا پايان متوسطه را 5/4 ميليون نفر در نظر گرفته باشيم مي‌توانيم بگوييم كه هم‌اكنون 45 هزار نفر از دانش‌آموزان تجربه حداقل يك‌بار مصرف مواد مخدر را در دوران تحصيل خود داشته‌اند.» روز گذشته، سرانجام مديركل دفتر پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي آموزش و پرورش با شفافيت بيشتري در مورد اعتياد دانش‌آموزان صحبت كرد.
ماه گذشته پرويز افشار، سخنگوي ستاد مبارزه با مخدر اعلام كرده بود كه نيم درصد جمعيت دانش‌آموزاني كه در سال 80 بين كلاس‌هاي سوم راهنمايي تا پايان متوسطه قرار داشتند، حداقل يك بار مصرف مواد مخدر را تجربه كرده‌اند و اين ميزان در سال 90 دو برابر شده و به يك درصد رسيده است. اما روز گذشته مديركل دفتر پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي آموزش و پرورش در گفت‌وگويي با خبرگزاري «تسنيم» در خصوص درگير بودن يك درصد از دانش‌آموزان با اعتياد توضيح داد: « يك درصد از دانش‌آموزان معتاد هستند يعني جمع زيادي از افراد وابستگي به مواد مخدر دارند در حالي كه پروژه ميداني مديريت مورد با نام مددكاري اجتماعي در مدرسه كه در حال فعاليت است حكايت از آن دارد در سال تحصيلي گذشته يك درصد از دانش‌آموزان در معرض خطر شناسايي شدند. يعني 136 هزار دانش‌آموز در معرض خطر مصرف مواد مخدر هستند اما افرادي كه مصرف مواد داشتند 3 هزار و 600 نفر هستند.» به گفته او اين 136 هزار نفر دانش‌آموزاني هستند كه نشانه‌هاي خطر را دارند يعني متغيرهاي رواني، اجتماعي و محيطي مويد اين است كه اين افراد ريسك خطر ابتلا به مصرف مواد مخدر را دارند و بر اساس اقدامات تشخيصي متوجه شديم از ميان آنها 3 هزار و 600 نفر حداقل يك بار مصرف‌كننده مواد مخدر بودند بنابراين اختلال مصرف مواد در آنها احراز شد و اين افراد به مراكز درماني ارجاع شدند و با همراهي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي تحت درمان سرپايي يا بستري قرار گرفتند. بنا بر صحبت‌هاي كياني، از سال 92 پروژه تدوين برنامه مددكاري مدرسه در جهت همكاري براي شناسايي، درمان و بازتواني دانش‌آموزان داراي اختلال مصرف مواد در آموزش و پرورش كليد خورده است. پروژه‌اي با همكاري ميان چهار نهاد آموزش‌وپرورش، وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر و بهزيستي كياني در خصوص مواد مورد مصرف در ميان دانش‌آموزان گفت: «موادي كه اين دانش‌آموزان مصرف مي‌كردند بسته به نوع جغرافيا متفاوت بود يعني مواد سبك و سنگين مانند شيشه مصرف مي‌شد اما بيشتر آنها مصرف‌كننده مواد سبك هستند يعني مواد مخدر صنعتي استفاده نمي‌كردند. اغلب دانش‌آموزان مصرف‌كننده مواد نيز پسران در گروه سني بالاي 15 سال هستند.» او مي‌گويد كه دانش‌آموزاني كه مصرف‌كننده مواد هستند تحت بررسي و درمان قرار گرفتند و خدمات معاضدت (ياري‌رساني) تحصيلي به آنها ارايه شد تا درس عقب نمانند.»
ايجاد مراكز نگهداري كودكان معتاد كمتر از ١٨ سال
بهزيستي يكي از بازوهاي كمكي آموزش و پرورش براي رصد و غربالگري دانش‌آموزان در معرض خطر بوده است. معاون پيشگيري و درمان اعتياد اين سازمان در گفت‌وگو با «اعتماد» توضيح مي‌دهد كه طرح مددكاري در مدارس تبيين شده و در اين مرحله بهزيستي اعلام كرده كه آمادگي دارد هم در مرحله مشاوره و هم درمان به كمك آموزش و پرورش بيايد. محسن روشن‌پژوه در خصوص روند درماني دانش‌آموزان دچار اختلال مصرف مواد مي‌گويد: «وقتي صحبت از دانش‌آموزان در ميان است يعني اينكه آنها فرزند خانواده هستند و ولي و سرپرست دارند و درمان بايد داوطلبانه صورت گيرد. يعني خانواده به مراكز درماني مراجعه كنند. ما در مذاكره با آقاي دكتر كياني اعلام كرديم كه اگر آموزش و پرورش امكانات و مراكز درماني دارد مي‌توانيم براي آموزش و مشاوره با درمانگران اين مراكز وارد عمل شويم.» اما «در معرض خطر بودن» دانش‌آموزان چگونه تشخيص داده مي‌شود؟ روشن‌پژوه مي‌گويد براي پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي مانند اعتياد يك سطح در معرض خطر وجود دارد، يعني شناسايي و كمك به گروهي كه عوامل زمينه‌اي ابتلا به اعتياد در آنها پررنگ‌تر است: «افت تحصيلي، خانواده ازهم‌گسيخته، فوت والدين، اختلالات روانپزشكي و وجود خانواده يا دوستان معتاد از جمله عواملي هستند كه يك دانش‌آموز را در معرض خطر قرار مي‌دهند. بعد از غربالگري عمومي اين دانش‌آموزان شناسايي مي‌شوند و بعد مشخص مي‌شود كه بايد در سطح مشاوره، درمان كوتاه‌مدت يا ساير شيوه‌ها در مورد آنها دست به عمل زد.»
به گفته روشن‌پژوه سال گذشته بهزيستي با مشاركت ستاد مبارزه با مواد مخدر پيمايشي با موضوع «شيوع‌شناسي مصرف مواد» را در بين گروه سني 15 تا 64 سال انجام داده است كه در آن برش سني و دانش‌آموزي هم مشخص شده. آمار و اطلاعات در دست است اما ارايه آن بايد توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام گيرد. اما به جز دانش‌آموزان در حال تحصيل، كودكان و نوجوانان ديگري هم هستند كه با مساله مواد مخدر دست به گريبان هستند و شايد به دليل نبودن در شمار دانش‌آموزان، معضلات‌شان كمتر به چشم بيايد. نيمه سال ٩٣ مسوولان بهزيستي استان سيستان و بلوچستان با نوشتن طرحي درباره درمان اعتياد كودكان، مجوز نخستين مركز نگهداري كودكان معتاد كمتر از ١٨ سال را دريافت كردند. اين مركز آزمايشي به گفته روشن‌پژوه 120 كودك 6 تا 18 ساله را تحت پوشش خود قرار داد: «در اين مركز پايلوت دخترانه و پسرانه تغييراتي در فرآيندهاي درمان اعمال و پروتكل‌هاي اختصاصي تدوين كرديم و از مرحله پذيرش، جذب، ارجاع، بهبودي و بازگشت به خانواده را به انجام رسانديم و حالا بناست كه الگويي شبيه به آن را تا پايان سال در چند استان از جمله البرز و تهران راه‌اندازي كنيم.» او مي‌گويد كه تمامي 120 كودك زيرنظر اين مركز بهبود يافته‌اند و سرنوشت آنها همچنان زيرنظر است: «تعداد كمي از اين بچه‌ها خانواده‌هايي داشتند كه مي‌توانستند به آن برگردند كه اين بازگشت به خانه زيرنظر مددكاران بهزيستي انجام شده است، تعداد بيشتري از آنها به دليل وضعيت نامناسب خانوادگي اكنون در مراكز شبانه‌روزي بهزيستي ماندگار شده‌اند. برخي از آنها ترك تحصيل كرده بودند كه با مشاوره با آموزش و پرورش چگونگي ادامه تحصيل آنها مشخص شده است و برخي هم بي‌سواد مطلق بودند كه به كمك نهضت سوادآموزي در حال آموزش هستند.»