غرق شدن «سانچي» و چند ابهام
حجت رضاييان
حادثه سانچي مانند بسياري از حوادث ديگر، نبايد گرفتار مرور زمان شود. به همين دليل در اين گزارش با استفاده از منابع خارجي، سعي شده است تا روايت‌هاي مختلف چيني‌ها و پرسش‌ها و ابهام‌هايي كه وجود دارد، بدون داوري خاص، بررسي شود.
ماجرا از چه قرار بود؟
شنبه 16 دي ماه نود و شش بود كه كشتي «ام وي سانچي»- متعلق به شركت ملي نفتكش ايران كه از عسلويه عازم «داسان كره جنوبي» بود-در 300 كيلومتري بندر شانگهاي در سواحل شرقي چين با يك كشتي فله بر چيني به نام «سي‌اف كريستال» برخورد كرد و يكشنبه 24 دي پس از 8 روز سوختن بر روي درياي چين شرقي به طور كامل غرق شد. اين نفتكش 274 متري كه حامل 136 هزار تن نفت خام و ميعانات سبك نفتي بود، 30 سرنشين ايراني و 2 تبعه بنگلادشي داشت كه همگي جان باختند. در طرف مقابل، كشتي فله‌بر هنگ كنگي كه 64 هزار تن غله را از امريكا به گوانگ‌دونگ چين مي‌برد، 21 خدمه چيني داشت كه در عين ناباوري تلفات جاني نداشتند.
پرسش‌ها و ابهام‌ها، چگونه شكل گرفت؟
پس از اين حادثه براي بسياري اين پرسش پيش آمد كه آيا روي دريا هم تصادف رخ مي‌دهد؟ در طول تاريخ «فجايع دريايي» بسياري رخ داده كه «مرگبارترين آنها» به ژانويه 1945. م بر‌مي‌گردد. جايي كه كشتي آلماني «ام- وي ويليام» توسط 3 اژدر ارتش سرخ شوروي سابق، محاصره شد و سپس، اين اژدرها سمت راست كشتي را مورد اصابت قرار دادند و 9400 نفر از غير نظاميان، نظاميان آلماني و افسران ارشد ارتش نازي در اين فاجعه كشته شدند. اما تصادف سانچي به نظر يك «تصادف غير عمد» بوده كه گفته مي‌شود؛ بر اثر قطع شدن «سيستم AIS» يا اعلام موقعيت كشتي براي كشتي‌هاي ديگر- و نبودِ ارتباط بين دوكشتي رخ داده است. روزنامه‌نگاري به نام «كاستاس پاريس» در هشتم ژانويه مقاله‌اي را در «وال استريت ژورنال» كار كرد كه در آن ادعا شده بود؛ «نفتكش و كشتي- قبل از برخورد- ارسال موقعيت خود را متوقف كرده بودند.» ادعايي تعيين‌كننده كه البته پاسخ قطعي و نهايي در اين زمينه، پس از بررسي جعبه سياه يا VDR مشخص مي‌شود. با توجه به اينكه اين كشتي تحت پرچم پاناما در آب‌هاي آزاد حركت مي‌كرده، قرار بود جعبه سياه به كشور پاناما تحويل شود كه با رايزني‌هاي انجام شده، ديروز با حضور نماينده اين كشور و نمايندگان چين تحويل سازمان دريانوردي ايران شد. گفته مي‌شود رمز گشايي جعبه سياه يك تا سه ماه زمان مي‌برد. با وجود سيستم AIS همه مي‌توانند از طريق «سايت مارين ترافيك دات كام» موقعيت كشتي‌هاي مختلف را در هر لحظه ببينند.
روايتي از ادعاهاي متفاوت چيني‌ها
در روزهاي اوليه حادثه گفته مي‌شد؛ ممكن است عده‌اي در «موتورخانه يا اتاق ايزوله» گير افتاده باشند كه اين موضوع با توجه به محتويات قابل اشتعال و گازهاي سمي در كشتي بسيار بعيد به نظر مي‌رسد. بنابر اين، اگر فرصتي مي‌بود كاپيتان كشتي «دستور اطفاي حريق» يا «تخليه سريع» آن را- به خدمه‌اي كه در اين زمينه تخصص ندارند- مي‌داد. به همين دليل برخي كارشناسان علت آتش سوزي را «عقب گرفتن كشتي چيني» بلافاصله پس از برخورد مي‌دانند كه باعث ايجاد اصطكاك شده و سپس، انفجارهاي متعدد در مخزن كشتي رخ داده است. گرچه پس از برخورد كشتي وزارت حمل و نقل چين اعلام كرد: «اين سانحه در ساعت 20 شنبه شب به وقت محلي روي داده است و پس از آن شعله‌هاي آتش از تانكر به روي كشتي كه روي آب شناور است، سرايت پيدا كرده و در اطراف محل سانحه لكه‌هاي بزرگ نفتي سطح آب را پوشانده است.» از اينجا همه‌چيز براي چيني‌ها «شكل محيط زيستي» پيدا كرد و نه نجات «سرنشينان سانچي».پس از آن اعلام شد 8 كشتي جست‌وجو و امداد دريايي چيني، يك كشتي امداد كره‌اي و يك هواپيما در منطقه حاضر بودند. اما بسياري معتقدند چيني‌ها در ساعات و روزهاي اوليه، «كم كاري» كردند و خدمه سانچي و سرنوشت آنها براي‌شان مهم نبوده است. چيني‌ها ترجيح دادند كه كشتي بسوزد و ميعانات و سوخت وارد دريا نشود تا آب‌هاي منطقه آلوده نشوند و محيط زيست آسيب نبيند. اين روايتي است كه هرگز از سوي چيني‌ها تكذيب نشده و البته در اين روزها، چندان هم، مايل نيستند به صراحت تاييد كنند.
واقعيت چيز ديگري است
تمام اينها در حالي است كه تلويزيون چين در روز اول اعلام كرده بود؛ «شرايط امداد‌رساني در دريا»- به دليل باد، باران و امواج زياد- بسيار سخت شده است. در روز دوشنبه پيكر يكي از خدمه سانچي كه يك لباس محافظ نيز به تن داشت، در دريا پيدا شد. در روزهاي اول حادثه CCTV چين با نشان دادن كشتي كه در حال غرق شدن بود و دود سياه و شعله‌هايي كه به گفته گزارشگر هزار متر ارتفاع داشت؛ كار نجات را تقريبا «غير ممكن» خوانده بود. مجموع اين وقايع در كنار هم اين ابهام را به وجود مي‌آورد كه آيا اصلا چيني‌ها تمايلي براي خاموش كردن كشتي و نجات جان سرنشينان سانچي داشتند يا ترجيح دادند با نظاره سوختن آن از يك مشكل زيست‌محيطي جلوگيري كنند؟گرچه روي ديگر سكه حكايت از آن مي‌كند كه ما در 8 روز اين حادثه نتوانستيم از طريق ديپلماسي چيني‌ها را به پذيرش قوانين پذيرفته شده بين‌المللي و انساني در زمينه نجات جان انسان‌ها، وادار كنيم. در اينكه چيني‌ها سابقه‌اي بسيار مخدوش و غير‌حرفه‌اي در بسياري از موارد دارند، هرگز ترديدي نيست. كشوري كه بدون رعايت قوانين مختلف در توليد و تجارت، به دليل اداره كشوري با يك‌چهارم جمعيت جهان، اين‌بار در عرصه رعايت قوانين بين‌المللي روي آب نيز، حتي درخواست كشورهاي ديگر براي خاموش كردن كشتي سانچي را نپذيرفت. اين حادثه درسي است كه نشان مي‌دهد ما در برابر همه كشورها بايد از اهرم‌هاي قدرت لازم سود جوييم تا طرف مقابل لااقل به قوانين پذيرفته شده بين‌المللي احترام بگذارد و عمل كند. سانچي دومين حادثه طي 2 سال اخير است كه براي (NITC) يا شركت ملي حمل و نقل ايران رخ مي‌دهد. مورد قبلي برخورد با يك كشتي سنگاپوري در سال 2016 بود كه تلفات جاني و زيست‌محيطي نداشت.