بامداد لاجوردي
روزنامه‌نگار
پروژه فكري فيرحي از خلال مرور و معرفي آثار او هويدا مي‌شود. فيرحي به طور جدي ريشه‌هاي اقتدارگرايي در منطقه و كشورهاي مسلمان را موشكافي مي‌كرده است. او با مرور متون فقهي، اسناد علماي زمان مشروطه و خوانش‌هاي سنتي از متون فقهي نشان مي‌دهد چطور سنت و درك خاصي از متون فقه دست به دست يكديگر داده و بستر را براي اقتدارگرايي در ايران و ساير كشورهاي اسلامي باز كرده‌اند. رشادت علمي و پژوهشي فيرحي در جايي است كه او در مقابل تفسيرهاي اقتدارگرايانه از فقه ايستادگي ميكند و در عوض رويكرد صلح‌جويانه از فقه به دست مي‌دهد؛ رويكردي كه از نظر او علاج بحران‌هاي متعدد كشورهاي خاورميانه، داعش و كشورهاي اسلامي است. در ادامه مرور و معرفي‌اي كوتاه از آثار شناخته شده داود فيرحي ارايه مي‌شود.
قدرت، دانش و مشروعيت در اسلام
در كتاب «قدرت، دانش و مشروعيت در اسلام» به خاستگاه تاريخ انديشه سياسي در دوره ميانه توجه شده است و داود فيرحي كوشش كرده تا با نقادي انديشه و دانش سياسي اين دوران، تاملي بر بعضي مختصات و زواياي ناروشن انديشه و عمل امروز بنمايد. فيرحي با تاكيد نظري بر قدرت، دانش و مشروعيت به دنبال ريشه خوانش‌هاي اقتدارگرايانه از متون ديني در اين دوران مي‌رود.
سوال اصلي فيرحي در اين كتاب اين است كه چرا از بين امكان‌هاي مختلف وجه اقتداري اين نصوص به عقلانيت پايه تاريخ ما بدل شده است؟ و اين نظريه‌هاي اقتدارگرا از كجا آمده و چگونه تدوين شده‌اند؟ چگونه عمل كرده و مي‌كنند؟ و چه نقش و سلطه‌اي در زندگي و اكنون ما دارند؟ اين سوالات پرسش‌هايي هستند كه اين كتاب تلاش ميكند بتواند پرتويي بر برخي زواياي ناروشن آن بيفكند و دايره‌اي از دواير ممتد و پيچيده اقتدار در دانش سياسي ما را باز نمايد.
اولين چاپ اين كتاب توسط نشر ني در سال 1378 راهي بازار شده است.
دولت اسلامي و توليدات فكر ديني
اين كتاب 32 صفحه‌اي در حقيقت يكي از مقالات داود فيرحي است كه به صورت مجلد راهي بازار كتاب شده است. فيرحي خود در چكيده‌اي با همين عنوان موضوع اين مقاله را «ارزيابي رابطه قدرت و دانش به ويژه دانش‌هاي ديني چون فلسفه و فقه سياسي در جهان اسلام» مي‌داند.
او در نهايت « نظريه اصالت عمل و تقدم قدرت بر دانش» را به عنوان فرضيه پژوهشي خود انتخاب ميكند و بر همين اساس به تحليل سازوكارهاي قدرت در توليد دانش‌هاي اسلامي مي‌پردازد و توليدات فكري ديني را (در قلمروهاي سه‌گانه اهل سنت، خلافت فاطمي قاهره و شيعه دوازده امامي در ايران) ارزيابي ميكند. هدف از اين ارزيابي انتقادي برجسته كردن رابطه دانش‌هاي سنتي ما با ساخت قديم دولت در جهان اسلام است.
اين مقاله در قالب كتاب براي اولين بار توسط نشر بقعه در سال 1380 به چاپ رسيد.
نظام سياسي و دولت در اسلام
كتاب «نظام سياسي و دولت در اسلام» 3 بخش دارد. در اين كتاب مفاهيم نظام سياسي و دولت، سيماي عمومي نظام سياسي و دولت در اسلام و تحولات نظريه‌هاي سياسي در اسلام مورد بحث قرار گرفته‌اند. نويسنده 4 ويژگي نظير اقتدار عام و فراگير، مقررات آمرانه حاكميت و استمرار را براي مفهوم دولت برشمرده است سپس مدل تحليل نظام سياسي را نظريه سيستمي انتخاب كرده است. داود فيرحي در اين كتاب كوشش ميكند با تعريف و بيان اركان نظريه سيستمي، نظام سياسي اسلام را با آن مدل شرح دهد. فيرحي بين دولت ديني، سكولار و ايدئولوژيك تمايز قائل مي‌شود و نمونه‌هاي آرماني دولت اسلامي را نظام سياسي خلافت (بين اهل سنت) و نظام سياسي امامت(بين شيعه) معرفي ميكند. اين كتاب اولين بار سال 1382 توسط انتشارات سمت منتشر شده است.
تاريخ تحول دولت در اسلام
«تاريخ تحول دولت در اسلام» در مورد مباحثي چون ماهيت دولت در جهان اسلام، تحولات قبايلي شبه جزيره عربستان قبل از اسلام، چگونگي تاسيس و ساختار دولت- شهر پيامبر اسلام(ص) در مدينه و پيدايي و خلافت قريش بحث ميكند و در ذيل اين مباحث 3 دولت بزرگ اسلامي يعني دولت‌هاي اسماعيلي، عثماني و صفويان به گونه‌اي مفصل مورد مطالعه قرار گرفته است. در اهميت موضوع بايد توجه داشت كه بررسي و رديابي دولت و تحول آن در جهان اسلام از دو جهت با دشواري زيادي روبه‌رو و نيازمند بررسي دقيق و عالمانه است: نخست آنكه به دليل پيچيدگي و ابهام در مفهوم دولت و در بسياري موارد، مشتبه شدن آن با مفهوم‌هاي هم‌خانواده‌اي چون جامعه، جماعت، ملت، حكومت و سلطنت اين مفهوم يكي از دشوار‌ترين مفاهيم در عرصه سياست قلمداد مي‌شود.
اين كتاب در سال 1386 توسط دانشگاه مفيد قم منتشر شده است.
فقه و سياست در ايران معاصر (جلد ۱)
حضور معمايي فقه سياسي در جامعه پيچيده امروز و بنياد مذهبي سياست مدرن در جهان اسلام موضوع اصلي كتاب «فقه و سياست در ايران معاصر» است. فيرحي در اين كتاب مترصد آن است كه چگونه ممكن است چنين ارزش‌هاي مردم‌سالارانه‌اي كه اكنون در نظام‌هاي سياسي جديد نهادينه شده يا در حال نهادينه شدن هستند، ضمانت فقهي داشته باشند؟ و چنين بينش فقهي- سياسي برخاسته از جامعه‌اي ايماني چه نقشي در حوزه گفت‌وگوي عمومي و سياست جامعه‌اي اسلامي در عصر ما دارد يا مي‌تواند داشته باشد؟ سوال فيرحي اين است كه: به هر صورت، آيا چنين اقتضايي كه ارزش‌هاي ايماني، بنيادي اخلاقي براي زندگي مردم‌سالارانه امروز فراهم كند در فقه سياسي نيز در جامعه سياسي ما وجود دارد؟ يا اينكه اين دو به اقتضاي زمان و مكان نوعي از «ناچسب‌ترين اتحادها» را «تجربه» يا حتي زير فشار ضرورت‌ها «تحمل» مي‌كنند؟ به نظر نمي‌رسد كه تأمل در اين پرسش‌هاي حياتي تاخيرپذير باشند. اين كتاب درصدد مشاركت در چنين مباحث مهمي است. اين كتاب در سال 1391 توسط نشر ني منتشر شده است.
فقه و سياست در ايران معاصر
تحول حكومت‌داري و فقه حكومت اسلامي
دين و دموكراسي در 100 ساله گذشته ايران، معمايي است كه فيرحي در پي گشودنش، كتاب «فقه و سياست در ايران معاصر» آن را تاليف كرده است. او چگونگي شكل‌گيري اين معما را اين‌طور شرح مي‌دهد: واقعيتي وجود دارد با عنوان دموكراسي يا دولت مدرن، در جامعه ما واقعيتي ديگر نيز وجود دارد به نام مذهب كه مهم‌ترين بخش عملي آن فقه است. فيرحي در خصوص هدفش از تاليف كتاب مي‌گويد: دستگاه‌هاي دانش سياسي ما از درون زندگي فردي يا اجتماعي خرد الهام گرفته و رشد يافته‌اند. من در اين كتاب سعي كرده‌ام مشروطه را به عنوان يكي از آنها برجسته كنم. مشروطه به اين دليل مهم است كه به واسطه آن ما اولين بار با دولت قانوني و اجزاي آن رويارو شديم. دستگاه فقهي آنها را توضيح داد كه هم موفق است و ناموفق؛ فهميدن هر دو براي ما مهم است چراكه هنوز در درون اين گفتمان زندگي مي‌كنيم. به اين معنا كه ما قانون، تفكيك قوا و انتخابات داريم. خلاصه كتاب من روشي است كه بتواند اين جريانات را شفاف كند تا يك شهروند بداند چگونه تصميم بگيرد.
اين كتاب در سال 1393 توسط نشر ني منتشر شده است.
دين و دولت در عصر مدرن
(دولت اسلامي و توليدات فكر سياسي)
اسلام و سياست در عصر مدرن از جمله مسائلي است كه پيش روي جوامع مسلمان، اسلام‌شناسان و سياست‌پژوهان معاصر قرار دارد. يك نظر كلي به جهان اسلام به خوبي معماها و مسائل آن همچنين بحران مذهب و سياست در اين جوامع را نشان مي‌دهد. جوامع اسلامي به تدريج از ابتداي قرن بيستم نشانه‌هايي از جنبش‌هاي سياسي، نوگرا و ورود به دولت مدرن مبتني بر قانون اساسي را تجربه كردند و به نظر مي‌رسد حل اين معما تاكنون به تاخير افتاده است. جلد اول اين مجموعه 5 بخش دارد؛ در بخش نخست، فيرحي موضوع دولت اسلامي و توليدات فكر ديني را مورد بحث قرار داده است. بخش دوم به تمدن اسلامي و دانش سياسي پرداخته و در بخش سوم موضوع اسلام، فرد و دولت مورد بحث قرار گرفته است. به همين ترتيب بخش‌هاي بعدي به موضوعات «اجتهاد و سياست در عصر مدرن» و «دين و دانش سياسي مدرن» پرداخته است. اين كتاب در سال 1389 توسط نشر رخداد نو منتشر شده است.
دين و دولت در عصر مدرن
(دولت مشاركت و مشروعيت)
فيرحي در اين اثر به مقولات «دولت، مشاركت و مشروعيت » در نصوص انديشه‌ها و جوامع اسلامي و تامل بر پرسش‌هايي از اين دست كه چه چيزي در خاورميانه اسلامي رخ داده يا در حال دادن است؟ علل يا دلايل اين رخدادها چيست؟ و نسبت دين و دموكراسي در اين تحولات چگونه است، پرداخته است. اين موضوعات در حوزه‌هاي حساس و مساله‌خيزي براي هر انسان مسلمان در دنياي معاصر هستند و تحولات امروز جهان اسلام به ويژه در كشورهاي عربي اهميت اين مسائل را تاييد مي‌كنند. فيرحي در اين كتاب تحولات جهان اسلام را از زواياي متعدد و متفاوتي مي‌بيند ولي تلاش كرده تا تحليل علل، دلايل و چشم‌انداز اين دگرگوني‌ها از ديدگاه رابطه دين و دولت به ويژه اسلام و دموكراسي كه يكي از حساس‌ترين و حياتي‌ترين مسائل است در يكايك مطالب اين مجموعه به عنوان كانون بحث مورد توجه قرار گيرد. اين كتاب در سال 1390 توسط نشر رخداد نو منتشر شده است.
آستانه تجدد؛ در شرح تنبيه الامه و تنزيه المله
اين كتاب در حقيقت شرح فيرحي بر تنبيه‌الامه و تنزيه‌المله علامه ناييني، يكي از كتب تاثيرگذار فقهي در انديشه سياسي- ديني ايران معاصر است. فيرحي خود در توضيح «تنبيه‌الأمه» مي‌گويد:«اين اثر يك سال و نيم بعد از انقلاب مشروطه و بعد از به توپ بسته شدن مجلس نوشته شد و اولين بار بود كه يك متفكر بزرگ شيعه دست به چنين كاري مي‌زد. در اين كتاب، فقيه و متفكري اصولي، تبييني از دولت مدرن و دولت ملي ارايه كرده و درباره دولتي كه مبتني بر مرزهاي ملي، قوانين موضوعه، نظام انتخابات و حقوق عمومي است، سخن گفته است.» وي درباره چرايي پرداختن به اين كتاب مي‌گويد: اين كتاب موقعيت جالبي دارد؛ شخصيت بزرگي آن را نوشته و علماي برجسته آن زمان، هم به آن اعتراض كرده‌اند و هم از آن دفاع كرده‌اند. كتاب تنبيه‌الأمه، به دليل آنكه سخني جدي را بيان كرده همواره در موضع بحث و جدل بوده و همه اين كتاب، نوآوري است.
اين كتاب در سال 1394 توسط نشر ني منتشر شده است.
فقه و حكمراني حزبي
اين اثر شايسته تقدير در حوزه علوم سياسي، در چهارمين دوره جشنواره كتاب سال اعضاي هيات علمي، بعد از كتاب آستانه تجدد منتشر شد. طرح مسئله حزب در فقه سياسي امتداد منطقي مواجهه فقه با دولت مدرن است. واقعيت اين است كه دولت مدرن در ايران و براي فقه شيعه هنوز هم جزو مسائل مستحدثه است. در اين ميان، حزب سياسي و الگوي حكمراني حزبي البته از تازگي، شكنندگي و ابهام بيشتري برخوردار است. دكتر فيرحي در اين كتاب نشان مي‌دهد كه هنوز دانشي به نام فقه تحزب در ايران وجود ندارد. او در اين اثر مي‌كوشد با استفاده از آراي فقيهان معاصر مثل امام خميني(ره) و آيت‌الله شهيد بهشتي، امكان فقه تحزب را نشان دهد. او در اين كتاب با طرح بحث از حكمراني حزبي، مي‌كوشد به اين پرسش‌ها پاسخ دهد كه اولا ماهيت اين نوع از حكمراني چيست؟ چگونه مهارتي است و چه نسبت و تمايزي با حكمراني‌هاي بديل و سنتي دارد؟ معيار/ معيارهاي صحيح و نادرست درحكمراني‌حزبي چيست؟و سرانجام چه نسبتي ميان صنعت حزب و دانش فقه،به مثابه مهم‌ترين ميراث مسلماني در حوزه حكمت عملي وجود دارد؟
مفهوم قانون در ايران معاصر؛ تحولات پيشامشروطه
در نهايت اما آخرين كتاب زنده‌ياد داود فيرحي با عنوان «مفهوم قانون در ايران معاصر؛ تحولات پيشامشروطه» همين چند هفته پيش از سوي نشر ني منتشر شد. قانون، مفهوم مركزي اين اثر است كه سه‌گانه حكومت، جامعه و خود، يعني فرديت و خويشتن هر انسان ايراني را پيوند مي‌زند. اين پژوهش به سرشت و سرنوشت قانون از بحران تا فروپاشي نظم سنتي در ايران پيشامشروطه مي‌پردازد. كتاب در ۹ فصل تنظيم شده است. دولت و قانون در نظم سنتي، حكمراني سنتي و الهيات قانون، بحران در سنت، تنظيمات و قانون تنظيماتي، تحول تنظيمات و مساله قانون، تنظيمات حسنه؛ چرخش به تجربه عثماني، تحولات پيشامشروطه و انقلاب در مفهوم قانون، فتنه قانون، قانون: شريعت و مشروطيت فصل‌هاي كتاب را شامل مي‌شوند و در پايان نيز نتيجه با نام قانون از حكمراني سنتي تا بي‌قراري سنت آمده است. اين كتاب در سال 1399 توسط نشر ني منتشر شده است.