ايران و كشورهاي غربي از پيشرفت در روند گفت‌وگوها مي‌گويند
گره‌هاي باز شدني مذاكرات وين
محمدحسين لطف‌الهي
گفت‌وگوهاي احياي برجام در وين ادامه دارد و هم ايران و هم كشورهاي غربي درگير در اين گفت‌وگوها تاكيد دارند پيشرفت‌هايي در مذاكرات وين حاصل شده است. وزير امور خارجه ايران اخيرا در گفت‌وگويي با شبكه خبري الجزيره كه جزييات زيادي درباره روند گفت‌وگوهاي احياي برجام را شامل مي‌شد، اعلام كرده است كه «مذاكرات در مسير درست خودش قرار دارد» مقام‌هاي غربي نيز در روزهاي گذشته از «پيشرفت‌هاي كوچك» و «پيشرفت‌هاي اندك» در اين گفت‌وگوها سخن گفته بودند، اما هر دو طرف اذعان دارند سرعت پيشرفت‌ها كافي نيست و هر دو طرف نيز طرف مقابل را به عنوان مقصر «كندي روند پيشرفت در گفت‌وگوها» معرفي مي‌كنند؛ نشانه‌اي از اينكه هنوز راهي طولاني تا احياي برجام وجود دارد.
خروج ايالات متحده از توافق هسته‌اي سال 2015 و آغاز كارزار فشار حداكثري عليه ايران در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ، باعث شده بود تهران پس از يك‌سال «صبر استراتژيك» با استناد به بندهاي 26 و 36 برجام، در واكنش به نقض توافق از سوي ايالات متحده تعهداتي را كه در راستاي محدود كردن برنامه هسته‌اي خود پذيرفته بود، كنار بگذارد و به سرعت در مسير توسعه صنعت هسته‌اي گام بردارد. با روي كار آمدن دولت بايدن، پس از نزديك به سه ماه تعلل امريكايي‌ها گفت‌وگوها براي احياي برجام در فروردين 1400 آغاز شد و اين گفت‌وگوها 6 دور ادامه يافت تا سرانجام طرفين اعلام كردند بر سر بسياري از مسائل به توافق رسيده‌اند و امكان احياي توافق هسته‌اي وجود دارد. پس از انتخابات رياست‌جمهوري ايران و پيروزي ابراهيم رييسي، روند گفت‌وگوها مجددا متوقف شد و دولت جديد در تهران تا آذر 1400 از بازگشت به گفت‌وگوها سر باز زد. شروع دور هفتم مذاكرات نيز تصوير نااميدكننده‌اي از احياي توافق ارايه داد، اما سرانجام پس از كشمكش‌هاي فراوان و تداوم گفت‌وگوها، اكنون در ميانه دور هشتم همه طرف‌ها از پيشرفت در روند مذاكرات سخن مي‌گويند.
حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه ايران در گفت‌وگو با الجزيره در اين خصوص گفت: «برداشت‌مان اين است كه مذاكرات در مسير درست خودش قرار دارد. اينكه در مسير درست خودش قرار دارد، سهم اصلي آن به ابتكاراتي برمي‌گردد كه جمهوري اسلامي ايران در ميز مذاكره ارايه داده است. اين امر به طرف‌هاي مقابل كمك مي‌كند كه اگر به معناي واقعي داراي نيت و اراده جدي باشند، بتوانيم به يك توافق خوب دست پيدا كنيم.» مقام‌هاي غربي اما هر چند به پيشرفت در روند مذاكرات اذعان دارند، زمان رسيدن به توافق را «محدود» توصيف مي‌كنند. ژان ايو لودريان، وزير خارجه فرانسه روز سه‌شنبه روند مذاكرات احياي برجام ميان ايران و كشورهاي باقيمانده در توافق هسته‌اي در وين را «بسيار كند» توصيف كرد. وزير خارجه فرانسه همچنين گفت كه «كند» بودن مذاكرات «احتمال رسيدن به توافقي كه در آن منافع همه رعايت شود و در يك زمان قابل قبول به دست بيايد را به خطر مي‌اندازد.» «ند پرايس»، سخنگوي وزارت خارجه امريكا نيز سه‌شنبه شب در نشست خبري اظهار كرد كه «در اين مذاكرات پيشرفت اندكي حاصل شده است ولي چنانچه خواستار نجات برجام باشيم تا مزاياي توافق با پيشروي‌هاي ايران در برنامه هسته‌اي خود تضعيف نشود يا از بين نرود، سرعت پيشرفت بايد بيشتر از اين باشد.» تهران معتقد است عدم وجود ابتكار عمل در طرف غربي اصلي‌ترين دليل كندي مذاكرات است، اما ناظران معتقدند يكي از موارد تاثيرگذار در اين حوزه عدم گفت‌وگوي مستقيم تهران و واشنگتن بوده كه طرف‌هاي اصلي گفت‌وگو به حساب مي‌آيند. بر اساس آنچه منابع ايراني مي‌گويند در حال حاضر تبادل non-paper ميان هيات‌هاي ايران و امريكا از طريق انريكه مورا هماهنگ‌كننده گفت‌وگوها به صورت روزانه در جريان است.
اختلافات اساسي در حوزه تحريم و راستي‌آزمايي
ايران معتقد است توافق خوب يعني بازگشت به اصل برجام. همزمان با تداوم گفت‌وگوها در چارچوب سه كارگروه رفع تحريم‌ها، هسته‌اي و ترتيبات اجرايي در هر سه حوزه اختلاف‌نظرهايي وجود دارد، اما جدي‌ترين اختلاف‌نظرها به حوزه تحريم، راستي‌آزمايي و تضمين‌هايي كه ايران براي عدم تكرار تجربه خروج امريكا خواستار آن است، باز مي‌گردد. به گفته وزير امور خارجه ايران، از نگاه تهران هر تحريمي كه پس از خروج امريكا از برجام وضع شده، بايد برداشته شود. اما طرف غربي «در بهترين حالت» اذعان مي‌كند كه تمام تحريم‌هايي كه در برجام لغو شده بود به علاوه تحريم‌هايي كه در دوره ترامپ وضع شد و ايران را از دستيابي به منافع اقتصادي برجام محروم مي‌كند بايد لغو شود.
ايران در حوزه تضمين نيز خواسته‌هاي مشخصي دارد: «اينكه اولا تحريم جديدي عليه ايران اعمال نشود؛ ثانيا تحريم‌هايي كه برداشته و لغو مي‌شود، مجددا به بهانه ديگري از جمله بهانه قانوني كه در كنگره تصويب شده يا قانوني كه توسط رييس‌جمهور امضا مي‌شود، بازگردانده نشوند.» تهران همچنين اسنپ بك را عامل «ايجاد تعارض درون برجام» معرفي مي‌كند.
يكي ديگر از مواردي كه چالش‌هايي جدي و فني در مسير مذاكرات ايجاد كرده، موضوع راستي‌آزمايي است. تهران فروش نفت و دريافت پول آن را مصداقي از راستي‌آزمايي معرفي مي‌كند و مي‌گويد براي انجام اين پروسه، دست‌كم چند هفته زمان نياز است اما امريكايي‌ها زمان لازم براي اين فرآيند را 24 ساعت مي‌دانند. طرف غربي براي حل اين مشكل پيشنهادي تحت عنوان long day را ارايه داده است. اميرعبداللهيان در اين خصوص مي‌گويد: «آنها معتقدند به دليل اختلاف زمان بين ايران و امريكا، ما مي‌توانيم دو روز يا ۴۸ ساعت را به عنوان يك روز طولاني (يا همان long day) در نظر بگيريم و يك كشتي، بارگيري نفت را انجام دهد و يك تراكنش مالي و بانكي انجام شود تا بگوييم راستي‌آزمايي انجام شد.» به گفته او، مذاكرات پيرامون اين مساله همچنان ادامه دارد و مكانيسم نهايي بر سر ميز مذاكره تعيين خواهد شد.
نشانه‌هاي مثبت
وزارت امور خارجه كره جنوبي روز سه‌شنبه 14 دي طي بيانيه‌اي از اعزام هيات ديپلماتيك اين كشور به وين براي مذاكره درباره حل‌وفصل موضوع آزادسازي دارايي‌هاي مسدود شده ايران در كره جنوبي خبر داد. معاون وزير خارجه كره جنوبي ديدارهاي متعددي با روساي هيات‌هاي ايران، كشورهاي 1+4 و ايالات متحده داشت و ابراز اميدواري‌هايي در خصوص آزادسازي منابع بلوكه شده ايران صورت گرفت، اما در حالي كه اميد چنداني به اين وعده‌هاي كلامي وجود نداشت، روز چهارشنبه 22 دي در اولين اقدام عملي - و هرچند كوچك -وزارت خارجه كره جنوبي اعلام كرد كه امريكا دولت كره جنوبي را مجاز كرده است تا غرامت‌هاي گذشته را به «گروه دياني» ايران پرداخت كند. كره جنوبي در سال ۲۰۱۸ محكوم شده بود كه در چارچوب يك پرونده دعواي حقوق دولت كره با اين گروه سرمايه‌گذار به طرف ايراني غرامت پرداخت كند.
بر اساس اين بيانيه، دفتر كنترل دارايي خارجي وزارت خزانه‌داري امريكا (OFAC) روز ششم ژانويه يك «مجوز خاص» صادر كرده تا مطابق آن دولت سئول بتواند به سرمايه‌گذار ايراني در ارتباط با در اختيار گرفتن (خريداري) ناموفق شركت «دوو الكترونيكس» مربوط به سال ۲۰۱۰ غرامت پرداخت كند.
چند ماه قبل در پي نامه جمعي از توليد‌كنندگان لوازم خانگي در ايران به رهبري در رابطه با مخالفت با واردات لوازم خانگي خارجي به ويژه كره‌اي و لزوم ممانعت از واردات اين محصولات در جهت حمايت از توليدات داخلي، آيت‌الله خامنه‌اي به رييس‌جمهور دستور داد تا به اين مشكل رسيدگي شود و سيد ابراهيم رييسي نيز در پي اين دستور، از وزراي صمت و اقتصاد خواست كه «از واردات جلوگيري شود». گروه دياني به عنوان مالك برند «اسنوا» و گروه صنعتي انتخاب از جمله گروه‌هايي بود كه در نامه به رهبر جمهوري اسلامي خواستار جلوگيري از اين واردات شده بودند. محمدرضا دياني، مديرعامل گروه توسعه سرمايه‌گذاري انتخاب در مهرماه 1400 جلوگيري از واردات لوازم خانگي كره‌اي را «بسيار حايز اهميت» خوانده و از آن حمايت كرده بود. كارشناسان معتقدند انجام اين تراكنش مالي از دو منظر مي‌تواند حايز اهميت باشد. از يك سو اين اقدام مي‌تواند به عنوان يك نشانه از حسن نيت مورد توجه قرار گيرد و از سوي ديگر به عنوان فرآيندي كوچك در راستاي راستي‌آزمايي امكان رفع تحريم‌ها در نظر گرفته شود.
روند گفت‌وگوها در وين نيز جالب توجه است. جلسه دوجانبه ميان علي باقري رييس هيات مذاكره‌كننده ايران و انريكه مورا معاون دبيركل سرويس اقدام خارجي اتحاديه اروپا و همچنين جلسه دو ساعته مذاكره‌كننده ارشد ايران و روساي سه هيات اروپايي از جمله جلسات روز سه‌شنبه بود. به گفته منابع ايراني، روز چهارشنبه علاوه بر نشست‌هاي روساي هيات‌ها و كارشناسان، كارگروه سوم نيز با هدف ارزيابي و بررسي پيشرفت‌هاي حاصل شده در موضوع ترتيبات اجرايي تشكيل جلسه داد.