ابراهيم رييسي و ولاديمير پوتين براي نخستين‌بار ديدار مي‌كنند
كرملين، ميزبان رييس‌جمهور ايران
سارا معصومي
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور فدراسيون روسيه روز چهارشنبه (امروز) ميزبان ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران است. نخستين سفر رييسي به روسيه به دعوت پوتين در نخستين روزهاي سال 2022 ميلادي و در شرايطي صورت مي‌گيرد كه روي ميز مذاكرات ميان دو كشور پرونده‌هاي بي‌شماري قرار گرفته‌اند. رابطه جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه در چند سال اخير سير صعودي را طي كرده به گونه‌اي كه محمدجواد ظريف، وزير خارجه پيشين ايران در مجموع هشت سال حضور در اين وزارتخانه بيش از 30 بار به مسكو سفر كرد و سال گذشته در همين حوالي زماني (26 ژانويه 2021) در نشست خبري كه با سرگئي لاوروف، همتاي روس خود در مسكو داشت با يادآوري اين مساله گفت كه «شمار سفرهايم به مسكو آنقدر زياد بوده كه عدد آن را فراموش كرده‌ام.»
دولت سيزدهم به رياست ابراهيم رييسي درست مانند حسن روحاني، رييس دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم كار خود در حوزه سياست خارجي را با شعار اولويت دادن به همكاري با كشورهاي همسايه و منطقه آغاز كرده و طبيعي است كه روسيه در اين حوزه از اهميت قابل توجهي براي ايران برخوردار باشد. ابراهيم رييسي در حالي راهي مسكو شده است كه از آخرين سفر رييس‌جمهور ايران به روسيه 5 سال مي‌گذرد و مجموعه‌اي از تحولات زمينه براي همكاري بيشتر دو كشور به خصوص در حوزه روابط اقتصادي دو و چندجانبه و همچنين همكاري‌هاي منطقه‌اي را بيش از پيش مهيا كرده است.
شامگاه دوشنبه حسين اميرعبداللهيان و سرگئي لاوروف، وزراي خارجه ايران و روسيه در آستانه سفر رييسي به مسكو در يك تماس تلفني درباره موضوعات مورد بحث در جريان اين سفر تبادل نظر كردند.
سرگئي لاوروف روز جمعه هم در نشست خبري سالانه خود درباره سفر رييس‌جمهور ايران به روسيه گفته بود: «اين يك ديدار مهم است و بايد ارتباطات در عالي‌ترين سطح ادامه پيدا كند، اهميت اين ديدار در لزوم تطبيق يادداشت‌ها درخصوص تمام مسائل و دستوركارها به‌ويژه با توجه به تغيير رياست دولت ايران است و بايد تضمين تداوم تبادلات اقتصادي و ديگر حوزه‌ها را تحليل كنيم.»
بر اساس خبري كه وزارت خارجه ايران درباره گفت‌وگوي تلفني اميرعبداللهيان و لاوروف منتشر كرد، وزير امور خارجه ايران در اين تماس تلفني درباره مشكل پيش آمده در زمينه صادرات يكي از اقلام كشاورزي ايران به روسيه كه اكنون به دليل برخي تشريفات اداري با مشكل مواجه شده، بر ضرورت تسريع در حل و فصل موضوع تاكيد كرد. وزير امور خارجه روسيه در پاسخ، ضمن تاكيد بر فني بودن مشكل پيش آمده گفت كه موضوع از طريق نهادهاي ذي‌ربط در حال پيگيري و حل و فصل است. لاوروف افزود: «بر اساس توافقات موجود، واردات و صادرات اقلام كشاورزي بين دو كشور به صورت طبيعي جريان دارد و براي حل مشكل واردات فلفل دلمه از ايران نيز جهات ذي‌ربط دو كشور در حال هماهنگي هستند.»
همزمان كاخ رياست‌جمهوري روسيه نيز با صدور بيانيه‌اي درباره حضور رييسي در مسكو اعلام كرد در ديدار رييس‌جمهور ايران با «ولاديمير پوتين» دو طرف درباره برجام رايزني خواهند كرد. در ادامه اين بيانيه آمده است: در مذاكرات ۱۹ ژانويه، پوتين و رييس‌جمهور ايران در مورد اجراي پروژه‌هاي مشترك اقتصادي و موضوعات بين‌المللي گفت‌وگو خواهند كرد.
به گزارش رسانه روسي ايتارتاس، «الكساندر ژاكوف»، قانونگذار ارشد مجلس دوماي روسيه و ابراهيم رييسي روز پنجشنبه در جمع گروهي از قانونگذاران اين مجلس سخنراني خواهند كرد. به گفته اين مقام روسي جلسه روز پنجشنبه «دوماي دولتي» كه مجلس سفلاي روسيه است با سخنراني رييس‌جمهور ايران آغاز خواهد شد.
نخستين سفر ابراهيم رييسي به مسكو در جامه رييس‌جمهور ايران در رسانه‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي انعكاس قابل توجهي يافته و بسياري آن را مهم‌ترين سفر خارجي رييس دولت سيزدهم از ابتداي آغاز به كار از ميانه مرداد ماه دانسته‌اند. تايمز اسراييل در گزارشي درباره اين سفر به همزماني آن با مذاكرات احياي برجام در وين اشاره كرده و نوشته است كه وزير خارجه روسيه اخيرا از پيشرفت در اين مذاكرات خبر داده بود. مسكو و تهران پيوندهاي قوي سياسي، اقتصادي و نظامي با هم دارند و در حالي كه در پرونده سوريه در چند سال اخير متحد حساب شده‌اند در پرونده افغانستان هم منافع مشتركي دارند. ابراهيم رييسي در چند ماه گذشته از دولتش به تاجيكستان و تركمنستان سفر كرده و سفر به روسيه سومين سفر خارجي او حساب مي‌شود.
همزماني سفر رييس‌جمهور ايران به روسيه در ميانه مذاكرات براي احياي برجام ميان ايران و 1+4 و ايالات متحده در وين بيشتر نگاه‌ها و خطوط خبري در رسانه‌ها را به سمت نقش روسيه در مذاكرات هسته‌اي متمركز كرده و اين در حالي است كه روايتي كه تهران و مسكو از اولويت‌هاي اصلي اين سفر ارايه مي‌كنند متمركز بر دستوركار اقتصادي و تجاري اين سفر است.
جدا از پرونده‌هاي سياسي و امنيتي چون برجام، سوريه، افغانستان، بحران قره‌باغ يا تلاش براي رسيدن به مكانيسمي براي تامين ثبات در منطقه خليج فارس، ايران و روسيه از تلاش براي توسعه رابطه تجاري و اقتصادي هم در حوزه دو و چندجانبه خبر مي‌دهند. علي بهادري‌جهرمي، سخنگوي دولت در حساب كاربري خود در توييتر با اشاره به اينكه ديدار با فعالان اقتصادي يكي از برنامه‌هاي رييسي در مسكو است، نوشت: محور مباحث و جلسات توسعه صادرات به روسيه و تقويت ارتباطات تجاري و اقتصادي است.
مسائلي چون مهيا‌سازي مقدمات براي امضاي سند راهبردي ۲۰ ساله بين ايران و روسيه، آغاز روند عضويت ايران در سازمان همكاري شانگهاي و تمديد توافقنامه تجارت آزاد بين ايران و اتحاديه اقتصادي اوراسيا براي سه سال ديگر از نمونه‌هاي شكل‌گيري اين اراده در دو طرف است. ايران و روسيه هر دو در زمره كشورهايي هستند كه از سوي ايالات متحده هدف تحريم قرار گرفته‌اند و به نظر مي‌رسد كه اين مساله مي‌تواند نقش موتور محرك در تلاش‌ها براي توسعه روابط اقتصادي دوجانبه را بازي كند. در چند سال اخير، دو طرف به سمت تعريف و تبيين كانال‌هاي نقل و انتقال مالي مستقل از سيستم دلار حركت كرده‌اند و همزمان بر يافتن راهكارهايي براي توسعه تجارت دو جانبه به گونه‌اي كه از سيستم تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا تاثير نپذيرد هم متمركز شده اند.
اين نكته در گفت‌وگوي سفير روسيه در تهران در آستانه سفر رييسي به مسكو نيز مورد اشاره قرار گرفته است. لوان جاگاريان در گفت‌وگو با خبرگزاري دولتي ايرنا با اشاره به انتصاب جواد اوجي، وزير نفت به عنوان رييس كميسيون مشترك ايران و روسيه گفت: اميدواريم كه در اين سفر، آقاي اوجي فرصت ديدار با «نيكلاي شولگينوف» همتاي روسي خود را پيدا كند تا تاريخ و محل نشست بعدي كميسيون مشترك دو كشور مشخص شود. دو سال و نيم از برگزاري نشست قبلي كميسيون مشترك اقتصادي ايران و روسيه گذشته و زمان آن فرا رسيده كه كميسيون دوباره تشكيل جلسه بدهد. در حال حاضر، نوبت ميزباني طرف روسي است. برگزاري نشست كميسيون مشترك دو كشور براي تداوم همكاري‌ها بسيار مهم است زيرا دو كشور پروژه‌هاي مشترك اقتصادي زيادي را دنبال مي‌كنند كه راه‌آهن، نيروگاه حرارتي سيريك در هرمزگان و نيروگاه بوشهر از جمله اين پروژه‌ها هستند.
يكي از نكته‌هاي مورد انتقاد در رابطه ايران و روسيه، پايين بودن روابط تجاري ميان دو كشور به‌رغم مهيا بودن بسترهاي آن در چند دهه اخير است. به گزارش خبرگزاري صدا و سيما، سخنگوي گمرك ايران در آستانه سفر رييسي به روسيه خبر داد: «از تجارت سه ميليون و ۵۵۸ هزار و ۴۹۱ تني با روسيه به ارزش ۱/۶۵۶/۹۹۷/۳۲۲ دلاري تا پايان آذرماه، ۸۳۸ هزار و ۶۰۲ تن كالا به ارزش ۳۹۲ / ۸۷۷ /۴۳۲ دلار سهم صادرات ايران به روسيه بود.» اين در حالي است كه كل واردات روسيه در سال ۲۰۲۰ بيش از ۳۰۵ ميليارد دلار بود كه نشان مي‌دهد روابط تجاري دو كشور در وضعيت مطلوبي قرار ندارد. شعيب بهمن از كارشناس‌هاي مسائل اوراسيا در اين باره مي‌گويد: «تفاهمنامه‌هاي تجاري زيادي بين ايران و روسيه منعقد شده. ميزان قراردادهاي تجاري كه به مرحله امضا رسيده به بيش از ۲۵ ميليارد دلار مي‌رسد اما شاهد آن هستيم كه سطح روابط تجاري عملياتي شده بين دو كشور كمتر از ۲ ميليارد دلار است.»
به گزارش «اعتماد» انتظار مي‌رود كه در اين سفر، هيات اقتصادي همراه با رييس‌جمهور مقدمات قرار گرفتن دو كشور در آستانه امضاي «سند همكاري ۲۰ ساله» ميان تهران و مسكو را فراهم كنند. ايران و روسيه يك سند همكاري راهبردي ۲۰ ساله را در سال 13۷۹ امضا كرده‌اند كه مهلت آن اسفند سال گذشته به پايان رسيد اما به گفته برخي منابع، مراحل آماده‌سازي اين سند هنوز نهايي نشده است.
به گزارش «اعتماد» در حوزه سياسي و امنيتي هر روز بر تعداد پرونده‌هاي مشترك ايران و روسيه افزوده مي‌شود. تهران و مسكو پس از قرار گرفتن در يك جبهه در بحران سوريه اقدام به شكل دادن به روند آستانه با مشاركت تركيه براي پايان دادن به جنگ داخلي در سوريه كردند. روندي كه به نظر مي‌رسد نسبت به ساير روندهاي منطقه‌اي و بين‌المللي در بحران سوريه موفق‌تر بوده است. علاوه بر اين روسيه و ايران هر دو براي بازگشت ثبات و امنيت به خليج‌فارس هم طرح‌هاي مشابهي براي شكل‌گيري ساختار امنيتي با حضور بازيگران منطقه‌اي ارائه كرده‌اند كه همچنان روي ميز و در انتظار پاسخ مثبت كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس به خصوص عربستان قرار دارد. با خروج ايالات متحده از افغانستان و روي كار آمدن طالبان در اين كشور، تهران و مسكو در اين پرونده نيز منافع مشتركي يافته‌اند كه بر حجم همكاري‌ها ميان دو كشور افزوده و امروز مطالبه تشكيل دولت فراگير در افغانستان به بخشي از ادبيات سياسي هر دو در قبال افغانستان بدل شده است. در بحران قره‌باغ نيز هر چند روسيه نقش كليدي را در كاستن از تنش ميان ارمنستان و آذربايجان ايفا كرد اما مشورت‌هاي مداوم تهران و مسكو هم در اين پرونده ادامه دارد. از سوي ديگر روسيه در مذاكرات جاري براي احياي برجام در وين نقش پررنگ‌تري را برعهده گرفته و در پاي ميز مذاكره نگه داشتن تهران و تروييكاي اروپايي به علاوه ايالات متحده هم قوي‌تر از پيش ظاهر شده است.
ايران، روسيه و چين در خليج فارس رزمايش برگزار مي‌كنند
روز گذشته خبرگزاري ريانووستي روسيه از برگزاري يك رزمايش مشترك دريايي ميان ايران، چين و روسيه خبر داد. ريانووستي اين خبر را به نقل از ناوگان دريايي منطقه پاسيفيك (اقيانوس آرام) روسيه اعلام كرده اما به زمان برگزاري اين رزمايش اشاره‌اي نكرده و جزييات بيشتري درباره آن ارايه نداده است. سفارت مسكو در تهران اعلام كرده است كه اين رزمايش اوايل سال 2022 در خليج فارس و با تمركز بر امنيت دريانوردي و مبارزه با راهزني و دزدي دريايي انجام خواهد شد.
پيش از اين، «لوان جاگاريان» سفير فدراسيون روسيه در تهران اعلام كرده بود كه نيروهاي دريايي ايران، روسيه و چين در روزهاي پاياني سال ۲۰۲۱ يا اوايل سال ۲۰۲۲، رزمايش نظامي در خليج فارس برگزار مي‌كنند. بر اساس اين گزارش، تاكنون چندين ناو روسيه از ناوگان اقيانوس آرام نيروي دريايي اين كشور در بندر چابهار پهلو گرفته است. مقامات ناوگان دريايي روسيه در يك كنفرانس براي برگزاري اين رزمايش دريايي مشترك كه با حضور كشتي‌هاي جنگي ايران، روسيه و چين برگزار خواهد شركت خواهند كرد.