گفت‌وگو با طرف اصلي برجام
احمد شيرزاد
ماجراي درخواست روسيه از امريكا براي ارايه تضامين ويژه براي بهره‌مندي از منافع برجام در شرايطي كه مذاكرات به پرده‌هاي پاياني خود نزديك شده، طي روزهاي اخير موجي از انتقاد را ميان ايرانيان ايجاد كرده است. برخي با يادآوري تحركات مخرب روس‌ها در حوادث تاريخي گذشته و جداسازي برخي مناطق ايران، اين رفتار روسيه را مسبوق به سابقه دانستند و گروهي ديگر از ايرانيان نيز خواستار واكنش مناسب دستگاه سياست خارجي ايران نسبت به اين رفتارها شدند. به نظر مي‌رسد در حال حاضر هم تحليلگران درباره اين رفتار روسيه دچار سردرگمي هستند و نمي‌دانند كه آيا اين رفتار روس‌ها به نفع برجام و ايران است يا به ضرر آن و هم اينكه اين سردرگمي در ميان متوليان وزارت خارجه ايران نيز مشاهده مي‌شود. اگر به مواضع روزهاي اخير مسوولان كشور توجه كنيد، مي‌بينيد، نه موضع خاصي نسبت به مسوولان روسي گرفته‌اند و نه آن را تاييد كرده‌اند. بنابراين دقيقا روشن نيست كه روسيه، چه مسيري را دنبال خواهد كرد؟ يك نگاه بدبينانه اين است كه روس‌ها در حال موش‌دواني در مذاكرات هستند تا در پلان‌هاي نهايي توافق، مشكلاتي ايجاد شود و بهبود مناسبات ايران با غرب به تاخير بيفتد. اين رويكرد با توجه به برخي اسناد و مدارك، طرفداران بسياري در افكار عمومي ايرانيان پيدا كرده است. نگاه‌هاي خوش‌بينانه نيز اين استدلال است كه روس‌ها به دنبال تضاميني عملي هستند تا مناسبات تجاري و اقتصادي با ايران پس از احياي برجام رونق پيدا كند. بنابراين طرح اين درخواست نهايتا منافع ايران را نيز تامين مي‌كند.
اما با هر نگاهي كه به موضوعات مطرح شده نگريسته شود، اينكه در روزهاي پاياني گفت‌وگوها، ناگهان به بهانه جديد تحريم‌هاي روسيه در اين گفت‌وگوها تاخير ايجاد شود، باعث نگراني است. البته از همين امروز مي‌توان مطمئن بود كه امريكا با درخواست روسيه، موافقت نخواهد كرد. در حال حاضر موضوع تحريم‌هاي روسيه و مقابله جدي غرب با روس‌ها به اندازه‌اي اهميت پيدا كرده كه اين كشورها به هيچ عنوان، از آن عدول نمي‌كنند. از منظر منافع ملي ايران نيز هر چند اين رفتار روس‌ها باعث بروز برخي نگراني‌ها ميان ايرانيان شده، اما واقعيات ميداني حاكي از آن است كه روس‌ها، نمي‌توانند سنگ جدي پيش روي توافق بيندازند. اگراراده جدي امريكايي‌ها، حصول توافق است و اگر ايران هم روي خوش به توافق نشان دهد، نه اروپايي‌ها، نه روس‌ها و نه چيني‌ها، قادر به مشكل‌تراشي جدي نيستند. در واقع اراده امريكا، پايان دادن به يك بحران كهنه و قديمي، است. در حال حاضر ناتو در شرق اروپا با يك بحران جدي روبه‌رو شده و به اندازه‌اي سرگرم ماجراي اوكراين هستند كه ترجيح مي‌دهند، پرونده هسته‌اي به سرعت حل و فصل شود. بنابراين اگر ايران و امريكا اراده جدي براي توافق داشته باشند، توافق عملياتي خواهد شد.از سوي ديگر، برخي اين پرسش را مطرح مي‌كنند، بهترين واكنش ايران به اين رفتار روسيه از منظر روابط بين‌الملل چه مي‌تواند باشد؟ معتقدم ايران بايد در مسير اصلي مذاكرات حركت كند و به حاشيه‌ها توجه نكند. بايد به حاشيه‌هايي از اين دست كه روس‌ها در جايگاه سخنگوي ايران با طرف‌هاي برجام، مذاكره مي‌كنند پايان داده شود. يعني هيات ايراني بايد فعال در جريان مذاكرات حضور داشته باشند و اجازه ندهند هيچ طرفي، ابتكار عمل را در دست بگيرد. البته ايجاد چنين مناسباتي، نيازمند مهارت‌هاي ديپلماتيك خاصي است كه ممكن است به‌طور كامل در تيم فعلي وجود نداشته باشد، اما ظرفيت‌هاي ديپلماتيك و استدلال‌هاي طرف ايراني به اندازه‌اي بالاست كه مي‌توانند منافع ملي كشور را محقق كنند. توصيه ما اين است كه اجازه ندهند، روسيه ابتكار عمل را در مذاكرات به دست بگيرد. بهتر است، ايران رودرروي طرف اصلي مذاكرات قرار بگيرد و مطالبات خود را با صراحت اعلام كند. تجاوز روسيه به اوكراين اين فرصت را در اختيار ايران قرار داده تا مستقيما امريكا را مخاطب مطالبات خود قرار دهد. البته اصولگرايان به‌طور سنتي به برخي ظواهر اهميت مي‌دهند و معتقدند نبايد به طرف مقابل رو داد. اين در حالي است كه از منظر روابط بين‌الملل، منافع ملي در اولويت قرار دارد و اگر منافع ملي ايجاب كند كه با يك طرف بر سر يك ميز بنشينند، بايد به خاطر منافع ملي اين ضرورت را عملياتي سازند.