آيا فرصت شبكه‌هاي نمايش آنلاين فيلم و سريال محدود به دوران كرونا بود؟
آيا شبكه نمايش خانگي پويايي گذشته را دارد؟
تينا جلالي
شيوع ويران‌گر پاندمي كرونا در ايران اگرچه حيات صنعت سينما را با چالش جدي مواجه كرد - چنانچه در برهه‌اي بيم آن مي‌رفت كه سينماها با تعطيلي كامل مواجه شوند- اما از دل اين تاريكي و شرايط دشوار، نور تازه‌اي تابيد و پديده جديدي ظهور كرد: نمايش فيلم آنلاين.
اگر مخاطبان پيش از كرونا، طبق روال و عادت هميشگي خود فيلم‌ها را در سالن‌هاي سينما تماشا مي‌كردند يا صبر مي‌كردند نسخه دي‌وي‌دي يا سي‌دي فيلم‌ها و سريال‌ها را از شبكه نمايش خانگي تهيه كنند؛ اما با حمله‌ور شدن ويروس كرونا و طولاني‌مدت بودن زمان قرنطينه و براي رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي، سينما از سبد تفريحات مردم حذف شد و پلتفرم‌هاي نمايشي يا همان شبكه نمايش خانگي جايگزين آن شدند و مردم نياز خود به تماشاي فيلم‌هاي روز را از اين طريق تامين كردند. پلتفرم‌هاي نمايشي البته پيش از كرونا، فعاليت خود را شروع كرده بودند، اما نزد عموم مردم شناخته شده نبودند.
اقبال به نمايش آنلاين در دوره همه‌گيري كرونا، پديده‌اي جهاني بود و در اغلب كشورها با رشد بسيار چشم‌گيري روبرو بود. به عنوان مثال نتفليكس درسال 2020و اوج همه‌گيري كرونا در جهان، ۱۵.۸ ميليون مشترك جديد جذب كرده كه نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۲ درصد افزايش يافته بود. اين رقم دو برابر پيش‌بيني‌هاي صورت گرفته از سوي كارشناسان و تحليلگران فعال در حوزه فناوري بوده است. محتواي اختصاصي و باكيفيتي هم كه هر كدام از شبكه‌هاي مختلف نظير همين نتفليكس، اپل تي وي، ديزني، اچ‌بي‌او و... ارايه مي‌دادند، در افزايش شمار بينندگان آن تاثيرگذار بود.
سهم از بازار پلتفرم‌ها
يكي از تحولات دوران جديد در فعاليت شبكه‌هاي نمايش خانگي در ايران، اكران آنلاين فيلم‌ها براي اولين‌بار بود. اين حركت، با اكران آنلاين فيلم «خروج» ابراهيم حاتمي‌كيا كليد خورد. اگرچه «خروج» به سرعت برق و باد قاچاق مي‌شد اما جريان اكران آنلاين تداوم پيدا كرد و اين نوع نمايش فيلم‌ها باب آشنايي خانواده‌ها با اين سامانه‌هاي نمايشي را بيشتر فراهم كرد.
اكران آنلاين فيلم توسط دو شبكه نمايش خانگي آغاز شد و اين دو شبكه در زمان تعطيلي سينما، بازار نمايش فيلم‌ها را در دست گرفتند؛ هر ماه چند فيلم جديد را روانه اكران آنلاين مي‌كردند و به‌مرور بر تعداد مخاطبان آنها افزوده مي‌شد. افزايش مخاطب اين شبكه‌ها هم‌زمان شد با زمزمه‌هايي مبني بر انحصارگرايي آنها. تعدادي از سينماگران در گفت‌وگو با «اعتماد» از برخورد يك‌سويه اين پلتفرم‌ها با صاحبان فيلم‌ها گلايه كردند. طبق ادعاي آنها، صاحبان اين پلتفرم‌ها بدون هيچ كنترل و صيانتي روي خروجي پلتفرم‌هاي‌شان، فيلم‌ها را با مبالغ كم -تازه اگر مايل باشند- از صاحبان آثار خريداري مي‌كردند. بعضي از سينماگران مي‌گفتند از يك سو از قاچاق فيلم ضربه مي‌خورند و از سوي ديگر در جريان اكران آنلاين، انحصار پدرشان را درآورده است.
موقعيت انحصاري شبكه‌هاي نمايش خانگي، در جاي ديگر هم خودش را نشان داد؛ اين‌بار در برابر مخاطب. هزينه اشتراك اين سامانه‌ها هم با افزايش زيادي همراه بوده است؛ مخاطبي كه با هزينه 25 هزار تومان به صورت ماهيانه از محتويات دو پلتفرم استفاده مي‌كرد حالا بايد 59 هزار‌تومان و در مرحله بعد براي يك ماه 99 هزار تومان بپردازد.
افزايش هزينه اشتراك پلتفرم‌هاي نمايش خانگي موجب اعتراض كاربران شد تا آن جا كه تعداد قابل توجهي از كاربران در شبكه‌هاي اجتماعي اعلام مي‌كردند كه از تمديد اين اشتراك صرف‌نظر خواهند كرد؛ چون نسخه قاچاق محتويات اين سامانه‌ها در اينترنت به راحتي و با هزينه تقريبا صفر در دسترس‌شان هست.
اما مشكل شبكه‌هاي نمايش خانگي به اين مورد محدود نبود. اين شبكه‌ها كارشان را تازه شروع كرده بودند و آرشيو كاملي نداشتند. تعدادي از فيلم‌هاي قديمي و مهم كارگردان‌هاي سرشناس سينماي ايران - مانند فيلم‌هاي ناصر تقوايي، داريوش مهرجويي، رخشان بني‌اعتماد، علي حاتمي، بهرام بيضايي، عليرضا داوود‌نژاد و... - يا از ابتدا در آرشيو اين شبكه‌ها نبودند يا بعد از مدتي از درگاه اين سامانه‌ها حذف مي‌شدند.
وقتي راجع به افزايش قيمت از صاحبان پلتفرم‌ها پرس‌و‌جو كرديم توضيح‌شان اين بود كه بالا رفتن هزينه‌هاي عمومي جامعه و رشد هزينه‌هاي توليد باعث گراني تعرفه‌هاي اشتراك شده است. درباره ضعف آرشيو هم پاسخ اين بود با صاحبان آثار بر سر قيمت به توافق نرسيدند. برخي منابع در گفت‌وگو با «اعتماد» ادعا كرده‌اند از آنجايي كه اين پلتفرم‌ها با اقبال مخاطبان روبرو شده بودند، با توجه به موقعيت انحصاري خود در بازار، شرايطي را به صاحبان فيلم‌ها و كارگردان‌هاي شناخته‌شده پيشنهاد مي‌كردند كه براي آنها قابل قبول نبوده است.
اما هر چه بود، اين دو پلتفرم براي پويايي و به‌روز بودن درگاه‌هاي نمايشي خود تلاش مي‌كردند. طبيعتا امكانات مالي گسترده‌اي كه به واسطه حق اشتراك به دست‌شان مي‌رسيد، امكان بيشتري را براي توليدات بيشتري ايجاد مي‌كرد. به گفته يكي از دست‌اندركاران پلتفرم‌ها، اساسا افزايش هزينه اشتراك براي توليد محتواي باكيفيت بود.
نماوا تلاش بيشتري از خود نشان مي‌داد تا سريال‌هايي پخش كند كه هم نظر عموم مخاطبان را جذب كند و هم از پس اقناع خواص بربيايد. مجموعه‌هايي نظير «قورباغه» و «خاتون» در كنار سريال‌هايي مثل «خسوف» اين نكته را نشان مي‌داد كه نماوا حاضر نيست هر خوراكي به كاربران خود بدهد. صاحبان اين سامانه نمايشي حتي در مقطعي موفق شدند فيلم «قهرمان» اصغر فرهادي را به اكران آنلاين برسانند. در مقابل، رويكرد فيليمو در عرضه محصولات، مخاطب عام را در نظر مي‌گرفت و مجموعه‌هاي كمدي اين پلتفرم بيشتر بود. نزديكي به سليقه مخاطب عام در اين پلتفرم تاجايي پيش رفت كه بعضي از كارشناسان معتقد بودند مجموعه‌اي نظير «زخم كاري» نمونه ايرانيزه شده سريال‌هاي ماهواره‌اي است. سريال‌هايي نظير «مردم معمولي»، «جزيره» و «قبله عالم» در هنگام پخش با واكنش منفي كاربران مواجه شد. با اين حال مجموعه‌هاي اين وبگاه اقبال مخاطبان را در پي داشت.
در همين مقطع فيلم‌نت به عنوان ضلع سوم وارد بازار شد و كم‌كم نظر مخاطبان را به خود جلب كرد. مجموعه« آنها» در ژانر وحشت به تهيه‌كنندگي پرويز پرستويي، پخش تاك شوي «شب آهنگي»، برگزاري مسابقه استعداديابي بندهاي موسيقي ايران با نام «بندبازي» و... همه اين موارد باعث شد فيلم‌نت هم بتواند نظر مخاطبان را به سوي خودش جلب كند.
تمام اين صحبت‌ها مربوط به زماني مي‌شود كه ويروس مرگبار كرونا در كشور جولان مي‌داد اما بعد از پشت سر گذاشتن پيك‌هاي مختلف كرونا وقتي كشور تا حدودي به آرامش رسيد، بالاخره از اواسط سال گذشته سالن‌هاي سينما درهاي‌شان را به روي مخاطبان باز كردند و مردم به سمت سينماها متمايل شدند؛ اما اين وسط آنچه عجيب آمد، كم‌و‌كم‌تر شدن بساط اكران آنلاين فيلم‌ها بود.
آيا پلتفرم‌ها هنوز تحرك و پويايي سابق را دارند؟
پرسشي وجود دارد آيا اين پلتفرم‌ها مثل روزهاي اول شيوع كرونا پويايي و چابكي سابق را دارند؟ آيا محتواي ارايه‌شده توسط اين پلتفرم‌ها از كيفيت لازم برخوردار است؟ آيا كارگردان‌هاي شناخته‌شده ميل به همكاري با اين شبكه‌ها را دارند؟ به نظر مي‌رسد اين پلتفرم‌ها روزگاري كاملاً متفاوت از روزهاي ابتدايي‌شان را مي‌گذرانند. به‌طور مثال، علي‌رغم ركود سينماهاي كشور، بحث اكران آنلاين ديگر مورد توجه اين سامانه‌ها نيست.
آنطور كه بررسي شواهد نشان مي‌دهد فيليمو بر مدار فعاليت گذشته خود حركت مي‌كند. آپشن‌هايي كه اين شبكه اينترنتي دارد - از جمله پخش فيلم و سريال رايگان، كيفيت بالاي دوبله‌ها، و آرشيو فيلم‌هاي ايراني و همچنين سهل‌الوصول بودن دسترسي آن براي مخاطبان- باعث شده اين شبكه همچنان براي كاربران جذاب باشد. اين پلتفرم نمايشي از ابتداي امسال سريال پرمخاطب «ياغي» را براي نمايش داشت. «جيران» به كارگرداني حسن فتحي اگرچه سريال پرحاشيه‌اي بود اما با اقبال مخاطب همراه شد. امتداد رئاليتي‌شو «جوكر» كه از سال گذشته آغاز شده بود امسال توجه مخاطب را به خود جلب كرد. اين شبكه، مجموعه «بي‌گناه »به كارگرداني مهران احمدي را هم در حال پخش دارد. ضمن اينكه مجموعه جنجالي «سقوط» به كاركرداني سجاد پهلوان‌زاده هم به تازگي از اين پلتفرم آغاز شده است.
از سوي ديگر فيلم‌نت هم براي به‌روزرساني فعاليت‌هاي خود با هدف جذب مخاطب پويايي لازم را دارد. از نوروز 1401 به اين طرف، حضور كارگردان‌هاي شناخته‌شده‌اي همچون سعيد آقاخاني با سريال «راز بقا»، مرضيه برومند با مجموعه عروسكي «شهرك كليله و دمنه» را در اين شبكه شاهد بوديم. «آفتاب‌پرست»، و «خون سرد»- مجموعه‌هاي ديگر اين سامانه نمايشي در ماه‌هاي اخير بودند و در حال حاضر هم سريال «پوست شير» توانسته با اقبال بالاي مخاطبان همراه شود. البته به غير از عرضه فيلم‌هاي خارجي روز، اين شبكه ابتكارات ديگري هم در جذب مخاطب به كار مي‌برد. پخش فيلم‌هاي پرفروش قديمي همچون «ورود آقايان ممنوع» از اين سامانه، و آرشيو خوب از فيلم‌هاي ايراني، از جمله مزيت‌هاي اين شبكه هستند. گفته شده قرار است اكران آنلاين هم در اين سامانه افتتاح شود.
نماوا هم در ابتداي امسال با مجموعه «مهموني» با اجراي ايرج طهماسب مخاطبان زيادي را به خود جلب كرد. همچنين مجموعه‌هاي «نوبت ليلي» به كارگرداني روح‌الله حجازي و كمدي «آنتن» به كارگرداني ابراهيم عامريان را عرضه كرد. در حال حاضر هم سريال «شبكه مخفي زنان» به كارگرداني افشين هاشمي را در دست انتشار دارد. هر چقدر مجموعه «مهموني» پرمخاطب و پرحاشيه بود و تحليل‌هاي مثبت و منفي زيادي را در پي داشت، اما شواهد و قرائن نشان مي‌دهد مجموعه‌هاي ديگر اين شبكه نتوانسته‌‌اند توجه‌ها را به خود جلب كنند. با اينكه ساختار سريال «شبكه مخفي زنان» استانداردهاي لازم را دارد ولي مخاطبان زيادي را به خود جلب نكرده است. حتي حوادث اخير حول مساله زنان و توقف چندباره پخش سريال هم نتوانست به كمك سازندگان اين مجموعه بيايد و اقبال مجموعه‌هاي« ياغي» يا «پوست شير» را نصيب پلتفرم نماوا كند. البته اين شبكه امسال با فيلم «جنگ جهاني دوم» در فستيوال كن حضور داشت و به عنوان نماينده سينماي ايران به اسكار معرفي شد كه در نهايت ناكام ماند.
تلاش ما براي دست‌يابي به آمار دقيق مخاطب و كاربران دقيق پلتفرم‌ها (حداقل در بازه يكسال اخير) به نتيجه‌اي نرسيد. يك منبع مطلع به ما گفت در ماه‌هاي اخير نماوا با افت محسوس كيفيت محتوا روبرو بوده، و فيلم‌نت با افزايش كاربر در ماه‌هاي اخير مواجه بوده است. برخي شنيده‌هاي ديگر هم حاكي از آن است كه اختلافات مديريتي در يك از شبكه‌هاي نمايش سبب افت كيفيت آن شده است.
پيش‌بيني مي‌شود به زودي پلتفرم‌هاي ديگري با سطح كيفيت بالايي به چرخه اين رقابت اضافه شوند؛ البته همه اين قضايا بستگي به آرام شدن جو كشور و جامعه، ايجاد انگيزه براي مردم دارد. مردمي كه اين روزها دل و دماغي براي‌شان باقي نمانده تا پيگير اين سامانه‌ها و برنامه‌هاي‌شان باشند.
وقتي راجع به افزايش قيمت از صاحبان پلتفرم‌ها پرس‌و‌جو كرديم توضيح‌شان اين بود كه بالا رفتن هزينه‌هاي عمومي جامعه و رشد هزينه‌هاي توليد باعث گراني تعرفه‌هاي اشتراك شده است. درباره ضعف آرشيو هم پاسخ اين بود با صاحبان آثار بر سر قيمت به توافق نرسيدند. برخي منابع در گفت‌وگو با «اعتماد» ادعا كرده‌اند از آنجايي كه اين پلتفرم‌ها با اقبال مخاطبان روبه‌رو شده بودند، باتوجه به موقعيت انحصاري خود در بازار، شرايطي را به صاحبان فيلم‌ها و كارگردان‌هاي شناخته‌شده پيشنهاد مي‌كردند كه براي آنها قابل قبول نبوده است
پرسشي وجود دارد آيا اين پلتفرم‌ها مثل روزهاي اول شيوع كرونا پويايي و چابكي سابق را دارند؟ آيا محتواي ارايه‌شده توسط اين پلتفرم‌ها از كيفيت لازم برخوردار است؟ آيا كارگردان‌هاي شناخته‌شده ميل به همكاري با اين شبكه‌ها را دارند؟ به نظر مي‌رسد اين پلتفرم‌ها روزگاري كاملا متفاوت از روزهاي ابتدايي‌شان را مي‌گذرانند. به طور مثال، به‌رغم ركود سينماهاي كشور، بحث اكران آنلاين ديگر موردتوجه اين سامانه‌ها نيست