چرا محسن برهاني سیبل شد؟
«اعتماد» بهانه‌های حذف این استاد حقوق از هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه تهران را بررسی می‌کند
محمدامين رادمند
اين روزها نام دكتر محسن برهاني در رسانه‌ها و فضاي مجازي مكررا شنيده مي‌شود. اعتراضات او به احكام صادره و نقدهاي حقوقي‌اش به اقدامات قضايي جاري در پرونده‌هاي اعتراضات اخير باعث شد تا نام اين استاد دانشكده حقوق دانشگاه تهران بر سر زبان‌ها بيفتد و امروز محسن برهاني تنها براي دانشجويانش شناخته‌شده نباشد.چندي پيش خبرگزاري فارس نامه غيرمنتظره‌اي را منتشر كرد. محتواي نامه بيانگر اين بود كه هيات اجرايي جذب اعضاي هيات علمي دانشگاه تهران با ادامه عضويت دكتر برهاني در هيات علمي دانشكده حقوق مخالفت كرده است. در گزارش فارس به نقل از يكي از اساتيد دانشگاه تهران (كه نامي از او برده نشده)، دلايل مخالفت با حضور دكتر برهاني، «عجز علمي»، «حمايت از ازدواج سفيد»، «تجويز و ترويج ارتباطات غيراخلاقي ميان دانشجويان» عنوان شده بود. برخي رسانه‌ها و كاربران توييتر نيز برهاني را به موج‌سواري روي اتفاقات اخير، تلاش براي كسب شهرت و حتي مقدمه‌سازي براي خروج از كشور و پناهندگي متهم مي‌كنند. اما آيا به راستي محسن برهاني داراي عجز علمي است و از ازدواج سفيد حمايت كرده و با مخالفت نسبت به اعدام‌هاي اخير به دنبال موج‌سواري است؟ از آنجا كه آشنايي بسياري از شهروندان با دكتر محسن برهاني صرفا از طريق توييت‌ها و صفحه اينستاگرام وي است، شايد دانستن اطلاعات بيشتري از او بتواند در شناخت دقيق‌تري از ايشان و بالطبع راستي‌آزمايي اين اتهامات كمك خوبي كند.
برهاني در يك پاراگراف
محسن برهاني متولد هشتم آذر 1357 است. وي از سال 1375 وارد دانشكده حقوق دانشگاه تهران (پرديس فارابي) شد و سپس كارشناسي ارشد خود را از همان دانشگاه و در گرايش حقوق جزا و جرم‌شناسي دريافت كرد. از آنجا كه در آن سال دانشگاه تهران در مقطع دكتراي حقوق جزا، جذب دانشجو نداشت، برهاني براي تحصيل در اين مقطع، به دانشگاه تربيت مدرس رفته و در سال 1388 با مدرك دكتري از دانشگاه تربيت مدرس فارغ‌التحصيل شد. در دوره‌اي كه فضاي سياسي جامعه و به تبع آن، دانشگاه‌ها در اختيار گرايش خاصي بود، برخي از اساتيد آن جريان كه محسن برهاني را به علت دانش بالا و سخت‌كوشي در دوران دانشجويي مي‌شناختند، اقدام به جذب ايشان در هيات‌علمي دانشكده حقوق دانشگاه تهران (پرديس مركزي) كردند. در آن زمان شايعه شده بود كه ايشان به جاي آقاي دكتر حسين آقايي‌نيا (از اساتيد بنام دانشكده كه مشمول بازنشستگي اجباري شد) به عضويت هيات علمي درآمده و به همين دليل برخي از دانشجويان آن دوره حاضر به شركت در كلاس‌هاي ايشان نبودند. اما گذشت زمان رفته‌رفته نشان داد كه تصور اساتيدي كه او را جذب كرده بودند، درست بود و تصور دانشجويان معترض، صحيح نبوده است. او هيچ نوع نگاه جناحي ندارد و برعكس، شخصيتي كاملا علمي و منصف دارد. تعداد زيادي از دانشجوياني كه در آن ايام با وي عداوت داشتند، بعد از مدتي تبديل به دوستان نزديكش شدند و كلاس‌هاي او تبديل به يكي از شلوغ‌ترين كلاس‌ها شد.
عجز علمي
برخلاف بسياري از اساتيدي كه پيشينه فقهي دارند، برهاني به آموخته‌ها و بحث‌هاي فقهي اكتفا نكرده و در علوم روز حقوقي نيز تبحر دارد. او حتي به حقوق كشورهاي غربي و منابع انگليسي‌زبان نيز تسلط دارد و علاوه بر تدريس واحدهاي فقه و اصول، دروسي مانند حقوق جزاي عمومي و اختصاصي و فلسفه حقوق را نيز تدريس مي‌كند.
او علاوه بر تاليف چند جلد كتاب، مقالات متعددي نيز به چاپ رسانده كه مي‌توان به «صلاحيت ديوان داوري در دعواي نفتي يوكاس عليه روسيه»، «وضعيت فقهي و حقوقي پديده ترانس سكسواليسم»، «حق دسترسي به داروها و حق حمايت از اختراعات دارويي»، «نقش عرف در تحليل مولفه رواني جرم و عوامل زوال مسووليت كيفري» و عناوين متعدد ديگر اشاره كرد كه همگي با جست‌وجو در اينترنت قابل دست‌يابي هستند. گفت‌وگويي ساده با دانشجويان دانشكده و مروري بر آثار علمي محسن برهاني، اتهام عجز علمي را به يك برچسب سياسي صرف تقليل مي‌دهد.
نگارنده خود از نزديك شاهد بوده كه محسن برهاني به دور از تكلفات رايج اساتيد حقوق و با داشتن روحيه طنازانه، رابطه بسيار گرمي با دانشجويان داشت و به‌رغم سخت‌گيري‌هاي زياد علمي، برگزاري كلاس‌هاي طولاني و فوق‌العاده و همچنين الزام دانشجويان به خواندن مقالات به زبان انگليسي، كلاس‌هاي او همواره جزو محبوب‌ترين كلاس‌هاي دانشكده بود.
حمايت از ازدواج سفيد و ترغيب دانشجويان به بي‌بندوباري؟
ادعاي حمايت از ازدواج سفيد، به همايشي بازمي‌گردد كه سال 1395 در دانشكده حقوق دانشگاه تهران برگزار شد. در آن جلسه كه اساتيد مختلفي سخنراني كردند و فايل‌هاي صوتي آن نيز موجود است، ايشان به هيچ‌وجه دفاعي از اين پديده نوظهور نداشته است و فايل صوتي محسن برهاني كه در دسترس است، مويد اين نكته است. همچنين در سال 98 (سه سال بعد از آن سخنراني) براي تبديل وضعيت به رسمي- آزمايشي صلاحيت ايشان تاييد شده بود و حتي موضوع در دادگاه ويژه روحانيت نيز مطرح و حكم برائت صادر شد. پدر محسن برهاني ملبس به لباس روحانيت بود و از سمت مادري از نوادگان آشيخ علي زاهد قمي از علماي بزرگ و با تقوا است. آشيخ علي زاهد از شاگردان آخوند خراساني و امام جماعت مسجد هندي در نجف بوده و در زمان اقامه جماعت، مراجع و علمايي نظير آقا ضياء‌الدين عراقي، محمدحسين غروي اصفهاني، سيد محسن حكيم، ميرزا عبدالهادي شيرازي، سيد محمد شاهرودي و سيد ابوالقاسم خويي به او اقتدا مي‌كردند.محسن برهاني نيز مانند پدر و اجداد خود به تحصيل و بحث علوم ديني و حوزوي پرداخت و علاوه بر تدريس دروس دانشگاهي، به تدريس دروس حوزوي نيز اشتغال دارد. تعدادي از قضات شرع حزب‌الله لبنان نيز جزو شاگردان ايشان در قم هستند. هركسي كه محسن برهاني را از نزديك بشناسد و با او نشست و برخاست كرده باشد، گواهي مي‌دهد كه محسن برهاني جزو اساتيد بسيار متدين، متشرع، اخلاق‌مدار و عالم است و كساني كه به دنبال اثبات عدم صلاحيت عمومي و اخلاقي ايشان هستند، قطعا از اين طريق طرفي برنخواهند بست.
موج‌سواري بر اتفاقات اخير و تلاش براي كسب شهرت
برخي كه محسن برهاني را به تازگي شناخته‌اند گمان مي‌كنند كه اعتراض و انتقاد ايشان به احكام اعدام صادره، صرفا سياسي و براي سوار شدن بر موج جاري كشور است؛ در صورتي كه وي از سال‌ها قبل به اين مساله توجه ويژه داشته و علاوه بر واكنش نسبت به اتفاقات روز، از لحاظ علمي نيز فعاليت داشته است. به عنوان مثال او در سال 1394 مقاله‌اي با عنوان «افساد في الارض؛ ابهام مفهومي، مفاسد عملي» منتشر كرد كه در آن از منظر فقه شيعي به نقد علمي ماده 286 قانون مجازات اسلامي پرداخت. او همچنين در سال 1396 در مقاله‌اي كه نويسنده اين سطور هم در تاليف آن توفيق همكاري با وي را داشت، درخصوص «تقليل‌گرايي نسبت به مجازات‌هاي سلب‌كننده حيات در حقوق كيفري ايران» قلم زده و راهكاري برآمده از فقه ارايه داد كه بتوان تعداد اعدام‌ها در ايران را به‌طور چشم‌گيري كاهش داد. برهاني جزو منتقدان جدي قانون مبارزه با جرايم مواد مخدر و تجويز اعدام‌هاي گسترده در آن قانون بود و در همين زمينه مقالات، سخنراني‌ها و همايش‌هاي زيادي را ترتيب داده و حاصل اين تلاش‌ها تغيير اين قانون و كاهش بسيار زياد تعداد اعدام‌ها شد. لذا برچسب موج‌سوار و طالب جلب‌توجه در آشفته‌بازار كشور، در خصوص محسن برهاني ناچسب و نادقيق است. آنهايي كه از نزديك با او آشنايي دارند، گواهي مي‌دهند كه آنچه باعث واكنش محسن برهاني به مسائل اخير شده، غيرت ديني و آزادگي شخصيتي او بوده است و بس.
چرا برهاني سيبل شد؟
از ابتداي اعتراضات اخير، افراد زيادي از منظرهاي مختلف نسبت به اتفاقات كشور انتقاداتي كردند و محسن برهاني نيز به عنوان يك استاد حقوق، انتقاداتي را مطرح كرد اما تفاوت مهم برهاني با بسياري از منتقدين اين بود كه او انتقاداتش را از زبان فقه، شريعت و قوانين موجود مطرح مي‌كند. او بارها به تفصيل بيان كرده كه بسياري از رفتارهاي صورت‌گرفته از سوي مقامات امنيتي و قضايي - فارغ از نگاه‌هاي اپوزيسيوني و حقوق بشري- حتي بر طبق قوانين موجود نيز خلاف و اشتباه است و برخي احكام صادره از منظر فقه شيعي نيز با ايرادات جدي روبروست. اين مهم‌ترين تفاوت برهاني با بسياري از منتقدين داخلي و خارجي بود و همين مساله برهاني را در سيبل برخورد تا حد اخراج از دانشگاه قرار داد.
بنا به آنچه گفته شد، به نظر مي‌رسد هرگونه تلاش براي حذف محسن برهاني و امثال او، رفتاري سياسي بوده و به نفع كشور نيست. هر نوع توجيه براي غيرسياسي نشان دادن احكامي اينچنين، موفق به قلب واقعيت و اقناع ذهن جامعه نمي‌شود و ادعاهايي مانند عجز علمي يا انحرافات اخلاقي براي هيچ ناظر عاقلي قابل پذيرش نيست. اميدوارم هرچه زودتر موانع استفاده علمي از محسن برهاني برطرف شود و دانشكده حقوق دانشگاه تهران و ساير دانشگاه‌ها مجددا توفيق استفاده از دانش حقوقي ايشان را داشته باشند. همچنين اميدوارم عاملين دستگاه قضايي به انتقادات مشفقانه و دلسوزانه او توجه كافي داشته و جلوي روندهاي خلاف قانون را بگيرند.
دانش‌آموخته حقوق جزا از دانشگاه تهران
و وكيل پايه يك دادگستري