واكنش كاربران توييتر به پيام‌هاي سيد محمد خاتمي حاوي چه معاني است؟
محمد رهبري- هادي صفري
از ابتداي اعتراضات پاييز ۱۴۰۱ تاكنون، سيد محمد خاتمي اقدام به انتشار چهار پيام متفاوت در چهار مقطع مختلف كرده است. در مقطع اول، او در واكنش به حمله تروريستي به شاهچراغ شيراز پيامي داد، در مقطع دوم در ديدار با جمعي از علاقه‌مندان مطلع به مسائل سيستان و بلوچستان مسائلي را مطرح كرد، در مقطع سوم به مناسبت سالگرد ۱۶ آذر شعار «زن، زندگي، آزادي» را زيبا دانست و در نهايت در مقطع چهارم، به مناسبت سالگرد انقلاب اسلامي پيامي را منتشر كرد. فارغ از محتواي هر يك از اين پيام‌ها، كاربران شبكه‌هاي اجتماعي و خصوصا كاربران توييتري، واكنش‌هايي را به اين پيام‌ها منتشر كردند. بررسي داده‌هاي به دست آمده از هر چهار پيام خاتمي نشان مي‌دهد كه در قياس با ساير پيام‌ها، بيشترين تعداد توييت‌ها درباره پيام آخر بوده است. راجع به اين پيام حدود ۶۴۰۰ توييت منتشر شده است. افزايش تعداد توييت‌ها ممكن است تحت‌تاثير همزماني با پيام ميرحسين موسوي نيز باشد كه باعث واكنش‌هاي بيشتر و گسترده‌تر به پيام خاتمي هم شده است. اما برخلاف روند صعودي توييت‌ها، تعداد كاربران مشاركت‌كننده و لايك‌كنندگان روندي نزولي داشته است. همان‌گونه كه در نمودار زير نيز مشخص است، در پيام آخر، تعداد لايك‌هاي توييت‌هاي مربوط به سيد محمد خاتمي (اعم از حمايتي و انتقادي) و تعداد كاربراني كه در قالب توييت و ريتوييت به اين پيام واكنش نشان داده‌اند كمتر از هميشه بوده است.
اما دليل آنكه ميزان لايك توييت‌ها و تعداد كاربران واكنش‌دهنده به پيام‌هاي سيد محمد خاتمي در طول زمان كاهش يافته چه بوده است؟ از آنجايي كه بسياري از اين توييت‌ها، توييت‌هاي منفي و انتقادي عليه سيد محمد خاتمي بوده است، نمي‌توان اين امر را به منزله تغيير رويكرد به پيام‌هاي او در نظر گرفت؛ بلكه شايد بتوان علت را تغيير فضاي سياسي كشور و كاهش التهابات دانست. به‌طور كلي توييتر فارسي در ماه‌هاي مهر تا آذر شرايط كاملا متفاوتي را نسبت به قبل و بعد از آن تجربه كرده و داده‌هاي مورد بحث نيز به‌نوعي بيانگر همين واقعيت است. محتواي واكنش‌ها به پيام سيد محمد خاتمي چقدر تغيير كرده است؟ واكنش‌هاي توييتري به آخرين پيام او را در گراف زير مي‌توان مشاهده كرد. اين گراف بيانگر كاربراني است كه درباره پيام سيد محمد خاتمي به مناسبت سالگرد انقلاب توييت يا ريتوييت داشته‌اند و بيانگر گروه‌هاي واكنش‌دهنده به اين موضوع است.
بر اين اساس، كاربران برانداز و مخالف جمهوري اسلامي، بيشترين توييت و ريتوييت را عليه خاتمي داشته و حدود ۹۲ درصد از شبكه را به خود اختصاص داده‌اند؛ كاربران اصلاح‌طلب نيز حدود ۶ درصد و كاربران ارزشي و انقلابي نيز حدود ۲ درصد از شبكه را به‌طور كلي به خود اختصاص داده‌اند. اين يافته‌ها چندان تفاوت معناداري با واكنش‌هاي پيشين به پيام‌هاي سيد محمد خاتمي ندارد؛ جز آنكه اصلاح‌طلبان نسبت به پيام‌هاي قبلي حدود دو تا سه درصد سهم بيشتري از شبكه را به خود اختصاص داده‌اند كه بيانگر آن است كه آنها كمي بيش از گذشته نسبت به پيام سيد محمد خاتمي فعاليت داشته‌اند. با اين حال از لحاظ محتوايي و سياسي، تمامي واكنش‌ها به پيام‌هاي سيد محمد خاتمي در ماه‌هاي اخير يك وجه مشترك داشته و آن واكنش بسيار محدود كاربران انقلابي و اصولگرا به پيام‌هاي اوست؛ اين در حالي است كه تا پيش از اعتراضات اخير، هر گاه سيد محمد خاتمي پيامي مي‌داد، اين جريان فعالانه توييت‌هايي را عليه او مي‌زد. در مقابل، در جريان اتفاقات اخير، كاربران انقلابي و اصولگرا در توييتر نسبتا با سكوت از كنار پيام‌هاي او گذشته‌اند و اين كاربران برانداز و مخالف جمهوري اسلامي بوده‌اند كه با شدت به مراتب بيشتري نسبت به گذشته، عليه خاتمي موضع‌گيري كرده‌اند. امري كه بيانگر تغييراتي در فضاي توييتر در طول اعتراضات و پس از آن است.