حمله پي در پي اسراييل به غزه براي قدرت متحد حماس در اردن دردسر ساز شده است
زنگ خطر براي پادشاهي امان به صدا در آمد
با گذشت سومين ماه از جنگ غزه، خشم مردمان اردن كه غالبا فلسطيني هستند، افزايش يافته و تظاهرات گسترده در حمايت از حماس و مقاومت فلسطين شتاب خود را حفظ كرده است.
هراس از ظهور راديكاليسم
در همين راستا، اسامه الشريف، روزنامه‌نگار و مفسر سياسي به المانيتور گفت: «سطح خشم و نااميدي در بالاترين سطح خود قرار دارد، بسياري از مردمان اردن و جهان عرب از امريكا روي برگردانده و اين بازيگر را شريك نسل‌كشي در غزه مي‌دانند.ايالات متحده سالانه ميلياردها دلار كمك نظامي در اختيار اسراييل قرار داده و از زمان حمله هوايي و زميني ارتش اسراييل به غزه كه منجر به كشته شدن بيش از 20 هزار مرد، زن و كودك فلسطيني شده، متعهد شده تا ميلياردها دلار ديگر را در اختيار اين بازيگر بگذارد.در همين راستا، عامر سبائله، تحليلگر اردني با انتشار گزارشي تاكيد كرد كه موجي از نااميدي نسبت به ايالات متحده و غرب بر سر اردن و ديگر كشورهاي عرب ايجاد شده، موجي كه شعله‌ور شدن آن مي‌تواند مرحله تازه و بالقوه‌اي را عليه غرب ايجاد كرده و به ادعاي گروهي زمينه را براي ظهور راديكاليسم هموار كند. به ادعاي اين تحليلگر اين احتمال بالاست كه گروهي راديكال از نفرت، خشم و نااميدي مردم، به نفع خود بهره‌برداري كنند. سبائله به دوره قبل از جنگ عراق در سال 2003 اشاره كرد، زماني كه خشم نسبت به ايالات متحده نيز بالا بود، در آن بازه زماني، لارنس فولي، ديپلمات امريكايي در خارج از خانه خود در امان ترور شد؛ حادثه‌اي كه سبائله هراس دارد، تكرار شود. او گفت: «اين خطر وجود دارد كه گروهي از مردم نتوانند بين مردم غربي و دولت‌هاي غربي تمايز قائل شوند.»
مانور متحد حماس در اردن
همان‌طور كه احساسات ضد غربي در سراسر پادشاهي (اردن) افزايش يافته، محبوبيت حماس و گردان‌هاي القسام، شاخه نظامي اين گروه نيز بيشتر شده است.
24 نوامبر، يك روز پس از آنكه ابوعبيده سخنگوي گردان‌هاي القسام از اردني‌ها خواست تا وارد ميدان شوند، هزاران اردني در حمايت از گروه مقاومت، پشت بنر بزرگي كه روي آن نوشته شده بود «مقاومت انتخاب ماست» به خيابان‌ها آمدند. پوسترهاي مبارزان ابوعبيده و حماس در ميان جمعيت مردان، زنان و كودكان دست به دست مي‌شد.ناظران با استناد به اين گزاره بر اين باورند كه هر گونه بي‌ثباتي در اردن، امريكا و غرب را تحت فشار قرار خواهد داد، بالاخص آنكه اردن يكي از متحدان منطقه‌اي مهمي است كه غرب بدان تكيه مي‌كند.
با افزايش محبوبيت حماس، متحد اين گروه يعني جبهه اقدام اسلامي، شاخه سياسي اخوان‌المسلمين در اردن نيز توجه‌ها را به خود جلب كرده است. شاخه سياسي اخوان‌المسلمين تظاهراتي را در دو ماه گذشته سازماندهي كرده است. سبائله گفت كه اين بخشي از كارزار اقدام اسلامي براي جلب حمايت پيش از انتخابات آتي است كه قرار است بين جولاي و نوامبر برگزار شود.از منظر اين تحليلگر، مساله غزه به جبهه اقدام اسلامي فضا براي بسيج و جذب مردم داده و موجب شده تا اين جبهه شعارها و مواضع اعلامي حماس را به عنوان بخشي از پلتفرم خود در اردن تعريف كند.
هراس پادشاهي
در طول دهه 1990، حماس در اردن فعال بود و دفاتري در اين كشور داشت. در سال‌هاي شكل‌گيري اين گروه، اردن به حماس پناهگاهي پيشنهاد داد كه بتواند با احزاب مرتبط با اخوان‌المسلمين همكاري نزديك داشته باشد. با اين حال، اين دفتر در سال 1999 بسته شد، يعني زماني كه ملك عبدالله دوم تحت فشار ايالات متحده، اسراييل و تشكيلات خودگردان فلسطين قرار گرفت تا حماس را مهار كند. به اعتقاد سبائله، فعاليت اخوان‌المسلمين - بزرگ‌ترين حزب مخالف كشور - رهبران اردن را تحت فشار قرار خواهد داد. در طول جنگ اخير ميان اسراييل و حماس، اردن براي آنكه حساب خود را از اسراييل جدا كند به اهرم‌هاي ديپلماتيك متفاوتي متوسل شد، از جمله فراخواندن سفير خود از اسراييل و اعلام عدم امضاي قرارداد آب در برابر انرژي با اين بازيگر. در حال حاضر هم پادشاهي نسبت به حمله اسراييل به كرانه باختري كه مي‌تواند ميليون‌ها فلسطيني را مجبور به فرار به اردن يا مصر كند، از رويكردي محتاطانه پيروي مي‌كند.
در همين راستا، پارلمان اردن در پاسخ به درخواست‌هاي مردم مبني بر لغو معاهده صلح اين كشور با اسراييل در سال 1994، توافقي موسوم به معاهده «وادي عربه» و پايان دادن به قرارداد چند ميليارد دلاري گاز اردن با اسراييل كه در سال 1993 به امضا رسيد، قاطعانه تاكيد كرده كه اردن از اسراييل فاصله بگيرد. بيشر الخساونه، نخست وزير اردن نيز در اشاره‌اي نادر به معاهده صلح ماه گذشته گفت كه اين توافق در حال تبديل شدن به كاغذي روي قفسه‌اي است كه گرد و غبار روي آن مي‌نشيند.او تاكيد كرد كه «همه گزينه‌ها روي ميز است.» نخست‌وزير در شرايطي قرار دارد كه مي‌گويد، اردن در حال حاضر به دنبال جايگزين‌هايي است كه در صورت لزوم روابطش با تل‌آويو را قطع كند. با اين همه، اين مقام اذعان داشت كه اردن تنها در صورتي اين معاهده را كنار مي‌گذارد كه سياست‌هاي اسراييل را به عنوان «تهديدي وجودي براي پادشاهي» ببيند.
شكاف‌هايي كه عريان شد
عامر سبائله، تحليلگر مدعي است كه دولت اردن بايد مراقب باشد كه در فاصله گرفتن از متحدانش بيش از آن چيزي كه مي‌جويد، گامي برندارد. او در ادامه خاطرنشان كرد: پادشاهي همچنان به واسطه ميليون‌ها دلار كمك‌هاي امريكا كه سالانه دريافت مي‌كند، به منافع ايالات‌متحده وابسته است و بايد با احتياط حركت كند.در اين ميان هستند گروهي از ناظران كه مدعي‌اند، هر اندازه اردن بيشتر از مواضعش عقب‌نشيني كند، مخالفانش جلوتر مي‌آيند. با اين همه منتقدان اين ايده، باور متفاوتي دارند و هشدار داده‌اند كه لفاظي‌هاي رسمي اردن مي‌تواند به خشم در خيابان‌ها دامن بزند.از منظر آنها، ممكن است گروهي تصور كنند كه تحريم «محصولات امريكايي و غربي» راه‌حل است، اما گروهي ديگر كه تمايل‌هاي راديكالي دارند، از منظري متفاوت ماجرا را رصد كرده و بگويند، تحريم محصولات غرب بي‌نتيجه است و بايد امريكا و ارزش‌هاي غربي هدف قرار بگيرند.رويكرد منتقدان، هراس از ظهور جريان راديكال را افزايش داده است. موسسه مطالعاتي چتم هاوس با اشاره به نظرسنجي‌هاي رسمي و غير رسمي در اين باره نوشت كه مردم اردن حامي آرمان فلسطين اكنون رويارويي نظامي را به مذاكرات سياسي ترجيح مي‌دهند، به‌ويژه به دليل ضعف تشكيلات خودگردان فلسطين. اين انديشكده در ادامه تاكيد كرد كه بسياري از حاميان سابق فتح در اردن اكنون به صفوف حماس پيوسته‌اند كه ديگر تنها يك جنبش نيست.
موضع‌گيري بي‌سابقه
قبايل اردن كه يكي از اركان نظام اجتماعي، سياسي و امنيتي اين كشور قلمداد مي‌شوند، از نكبت 1948 تا حد زيادي از فلسطيني‌ها حمايت كرده‌اند. براي مثال، قبل از سال 1967، در دوره اتحاد بين كرانه‌هاي غربي و شرقي رود اردن، افراد قبايل در نبرد عليه ارتش اسراييل شركت كردند. در جريان حمله اخير اسراييل به غزه نيز آنچه در گفتمان قبيله‌اي تازه به نظر مي‌رسيد، حمايت آشكار نه‌تنها از حماس به عنوان يك كل، بلكه از محمد ضيف، يكي از رهبران ارشد حماس به‌طور خاص است.
اردن شاهد اين است جنگ اسراييل و حماس مي‌تواند هر لحظه از غزه به چندين جبهه از جمله كرانه باختري گسترش يابد. واكنش نامتناسب اسراييل، با حمايت كامل امريكا، به حملات حماس در 7 اكتبر اين احتمال را به وجود آورده كه بحران حاكم بين‌المللي شده و چندين طرف در سراسر خاورميانه درگير جنگي گسترده شوند. اين مهم‌ترين دغدغه دولت اردن است. از همين رو گروهي از تحليلگران بر اين باورند ميان اردن و مصر نوعي هماهنگي به وجود آمده؛ دو بازيگر مي‌خواهند از احتمال انتقال دسته جمعي غيرنظاميان فلسطيني به سرزمين‌هاي‌شان جلوگيري كنند، گزاره‌اي كه به ادعاي رهبران دو بازيگر امنيت ملي را مخدوش مي‌كند.به همين دليل اين واقعيت كه اردن تلاش اسراييل براي جابه‌جايي فلسطينيان را «اعلان جنگ» مي‌داند، از زماني كه اين دو بازيگر روابط خود را در سال 1994 عادي كردند، بي‌سابقه است.
لحن سياست اردن به شدت نسبت به اسراييل تغيير كرده و روابط دوجانبه در سطحي پرتنش قرار دارد. واضح است كه تجاوزات اسراييل عليه فلسطيني‌ها به سرعت به پذيرش گسترده «ايدئولوژي حماس» نه تنها در ميان فلسطيني‌ها، بلكه در ميان اردني‌ها و اعراب در سراسر منطقه كمك مي‌كند. به ادعاي چتم هاوس اين امر آينده امنيت اسراييل را به خطر مي‌اندازد و ممكن است نقشه سياسي خاورميانه را با اتحادهاي جديد، ظهور بلوك بريكس، عادي‌سازي روابط عربستان و اسراييل و افزايش حضور ايران در جهان عرب تغيير دهد.