تركيه و الجزاير براي شراكت استراتژيك خيز برداشتند!
يارگيري اردوغان در «قاره سياه»
احسان لطيفي
منافع مشترك باعث نزديكي تركيه و الجزاير شده است؛ اگرچه سياست‌هاي اردوغان در آفريقا اغلب خشم الجزاير را برانگيخته است. پايگاه المانيتور در مقاله‌اي اشاره مي‌كند كه روابط تركيه و الجزاير طي چند سال گذشته به طرز چشمگيري پيشرفت كرده و به نظر مي‌رسد كه منافع مشترك آنها نگراني الجزاير از بابت سياست‌هاي تركيه در آفريقا كه بوي امپرياليسم عثماني و رقابت با فرانسه را مي‌دهد، برطرف كرده است. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه طي سفر ۲۱ نوامبر خود به الجزاير، ۱۲ توافقنامه را امضا كرد كه حلقه‌هاي جديدي به روابط تركيه با آفريقا افزود. شوراي همكاري سطح عالي بين دو كشور به شوراي همكاري سطح عالي استراتژيك تغيير نام داد كه نشان‌دهنده تلاش براي مشاركت استراتژيك مستقل از عوامل داخلي و خارجي است.
فرصت‌سازي اردوغان
تلاش‌هاي الجزاير براي كنارآمدن با ميراث حكومت استعماري فرانسه با تاكتيك اردوغان در استفاده از احساسات ضدفرانسوي براي به دست آوردن نفوذ در آفريقا، درهم آميخته است. لفاظي ضداستعماري اردوغان اغلب حتي براي ذائقه الجزايري‌ها نيز بيش از حد شديد بوده، اما فارغ از آن، عوامل متعدد ديگري باعث نزديك شدن دو كشور شده است.جاه‌طلبي‌هاي سياسي، اقتصادي و نظامي اردوغان در آفريقا، به الجزاير جايگاهي مركزي در روابط تركيه با اين قاره اعطا كرده است.پس از اينكه مراكش، رقيب اصلي الجزيره توانست حمايت امريكا در مناقشه صحراي غربي را با عادي‌سازي روابطش با اسراييل تضمين كند، الجزاير نيز به دنبال مشاركت‌هاي جديد براي حفظ نفوذ منطقه‌اي خود بوده است. اين كشور همچنين با جست‌وجوي روابط نزديك‌تر با ايتاليا در اروپا، تركيه در حوزه مديترانه و چين و روسيه در سطح جهاني تلاش كرده تا وابستگي خود به فرانسه كه بزرگ‌ترين سرمايه‌گذار اين كشور است را كاهش دهد.با اين حال، نوستالژي امپراتوري عثماني كه اغلب توسط مقامات تركيه تكرار مي‌شود، به گوش الجزايري‌ها خوش نيامده است.
هنگامي كه مكاهيت كوچوكيلماز، سفير تركيه در الجزاير تصدي مسووليت جديدش در اين كشور را تحويل گرفت، «تاريخ مشترك باشكوه» را ستود و روابط دوجانبه را به عنوان «دو دولت، يك امت» توصيف كرد.كوچوكيلماز ديپلماتي حرفه‌اي نيست و منصب خود را مديون حزب عدالت و توسعه است كه سنت‌هاي قديمي وزارت خارجه را زير پا گذاشته است. ممكن است ايده‌آليسمي كه سفير به روابط دوجانبه نسبت مي‌دهد با موانعي كه عمل‌گرايي اردوغان توانسته از آن عبور كند، تضاد داشته باشد.
احياي رابطه‌اي كه در كما بود
خاطره سخت رويارويي خونين الجزاير با مخالفان اسلام‌گرا در دهه ۱۹۹۰ موجب شده تا الجزاير از رويكردي محتاطانه در ارتباط با تركيه پيروي كند. الجزايري‌ها به سختي مي‌توانند ناديده بگيرند كه چگونه تركيه به اسلام‌گرايان منتقد پناه داده است،اما اكنون روند جديدي در جريان است كه در آن منافع متقابل بر ترس‌ها غلبه دارد. اردوغان روابط را از جايي كه تورگوت اوزال، رييس‌جمهور سابق اين كشور متوقف كرد، ادامه مي‌دهد. تركيه در سال ۱۹۵۵ به استقلال الجزاير در سازمان ملل راي منفي داد و در سال ۱۹۵۸ نيز راي ممتنع داد و روابط دوجانبه را به كما برد. در آن زمان، اولويت آنكارا پيوستن به جامعه اقتصادي اروپا بود. تا سفر سال ۱۹۸۵ اوزال، الجزاير تركيه را نبخشيده بود.تبون كه در سال ۲۰۱۹ جايگزين عبدالعزيز بوتفليقه شد، فرصت جديدي براي اردوغان ايجاد كرد. در سال ۲۰۲۰، آنكارا با استرداد گرميت بونيره، دستيار فرمانده سابق ارتش الجزاير كه به عنوان «جعبه سياه» رژيم قديمي تحت تعقيب بود، راه را براي دوستي هموار كرد.
ترس الجزاير نيز با دور شدن اردوغان از نئوعثماني‌گرايي كاهش يافته است. مهم‌تر از آن، تنش‌هاي ايجاد شده بين الجزاير و فرانسه، جريان را به نفع آنكارا تغيير داد. با توجه به نياز روزافزون دو كشور به يكديگر، نگراني‌ها و ترديدها كمرنگ شد. ديدارهاي متقابل از سال ۲۰۲۰ نيز به رشد روابط كمك كرد. در حالي كه تبون از حضور در كنفرانس ۲۰۲۱ درباره ليبي در پاريس اجتناب كرد، او دو بار از تركيه ديدن داشته و دو بار در سه سال گذشته نيز ميزبان اردوغان بوده است. او در اولين سفر خود به آنكارا در ماه مه ۲۰۲۲، اولين سفر رييس‌جمهوري الجزايري در ۱۷ سال گذشته، ۱۵ توافقنامه امضا كرد. گفتمان مشترك عليه جنگ اسراييل در غزه را مي‌توان كاتاليزوري ديگر در روابط دو كشور دانست. هماهنگي در مورد مساله فلسطين ازجمله نكاتي بود كه اردوغان در آخرين مذاكرات دوجانبه بر آن تاكيد كرد. در زمينه اقتصادي نيز دو طرف هدف خود را دوبرابر كردن حجم تجارت دوجانبه به ۱۰ ميليارد دلار تعيين كرده‌اند. چشم‌انداز همكاري در زمينه‌هاي انرژي، صنايع دفاعي و كشاورزي هيجان‌انگيز به نظر مي‌رسد. مشاركت بين سوناتراك، شركت دولتي نفت و گاز الجزاير و بوتاس، شركت دولتي گاز تركيه اهميت بالايي دارد. همچنين تاكنون تركيه شش پهپاد جنگي به الجزاير فروخته است.نزديكي تركيه و الجزاير مي‌تواند تاثيري تسهيل‌كننده يا تسريع‌كننده بر تلاش‌هاي آنكارا جهت گسترش نفوذ در آفريقا داشته باشد. اما اينكه چگونه مي‌تواند بر معادلات منطقه‌اي خود الجزاير تاثير بگذارد، پاسخ ساده‌اي ندارد.