راهكار اردوغان براي عبور از موانع سياست خارجي
محمود فاضلي
اردوغان پس از پيروزي در انتخابات رياست‌جمهوري، چشم‌اندازي را براي بهبود روابط با كشورهايي كه تركيه با آنها مشكل داشت، توسعه داد. او به پيام‌هاي عربستان، امارات و مصر براي عادي‌سازي روابط پاسخ مثبت داد. اما شواهد نشان ميدهد تركيه در ماههاي اخير با چالشهاي متعددي در عرصه سياست خارجي روبهرو است كه مهم‌ترين آن به شرح ذيل است:
يونان: وزراي خارجه دو كشور يونان و تركيه در حاشيه اجلاس غير رسمي وزراي خارجه اتحاديه اروپا در بروكسل ديدار كردند. وزير يوناني بر حمايت يونان از روند الحاقي تركيه به اتحاديه اروپا مشروط به احترام به حقوق اتحاديه اروپا، حاكميت و حقوق حاكميتي كشورهاي عضو اتحاديه و سياست مشترك خارجي و اميني اتحاديه اروپا تاكيد كرد. طي اين ديدار روابط دوجانبه نيز مورد بحث قرار گرفت و رويدادهاي تنش‌زای ماه جولاي در آبهاي جزاير مورد اختلاف دو كشور مطرح شد. وزير يوناني با اشاره به مساله قبرس بر لزوم از سرگيري گفت‌وگوها در چارچوب قطعنامههاي شوراي امنيت سازمان ملل و استفاده از فرصتي كه بهبود روابط دوجانبه يونان و تركيه ايجاد كرده است، تاكيد كرد. يونان اگرچه به‌طور اصولي از روند الحاقي تركيه به اتحاديه اروپا حمايت ميكند، اما مدعي است اين روند از مسير احترام به حقوق بينالمللي، حقوق اتحاديه اروپا و محترم شمردن حاكميت و حقوق حاكميتي تمامي كشورهاي عضو عبور ميكند. يونان و تركيه بهرغم اختلافات اساسي خود، در شماري از موضوعات مهم «دستور كار مثبت» همكاري ميكنند و مهم است كه توانستند كانالهاي ارتباطي باز جهت جلوگيري از ايجاد بحران را حفظ كنند.
قبرس: تلاش‌ها براي ترتيب ديدار سه‌جانبه بين رييس‌جمهور قبرس و رهبر بخش ترك‌نشين قبرس با دبيركل سازمانملل در ماه سپتامبر در نيويورك ادامه دارد. طرف ترك قبرس همچنان بر مواضع خود اصرار دارد و بعيد است آن را تغيير بدهد. حضور وزير خارجه تركيه در شوراي غيررسمي وزراي خارجه اتحاديه اروپا در بروكسل فرصتي براي اقدامات بيشتر در جهت پيشرفت در حل مساله قبرس فراهم كرد. نيكوزيا مدعي است نتيجه گفت‌وگوهاي غيررسمي در بروكسل بين وزراي خارجه اتحاديه اروپا و وزير خارجه تركيه «بسيار رضايت‌بخش» بوده است، چراكه كشورهاي اتحاديه اروپا موضع خود را مبني بر اينكه مساله قبرس به‌طور جدايي‌ناپذيري بهعضويت تركيه در اتحاديه گره خورده است، تكرار كردند.
وزير خارجه تركيه در بخشي از سخنانش اين ديدگاه را مطرح كرده كه در قبرس «دو كشور كاملا برابر» وجود دارد كه بايد با يكديگر همكاري كنند تا بر روابط اتحاديه اروپا و تركيه تاثير نگذارند، چراكه روابط تركيه و اتحاديه موضوع جداگانه‌اي است. با وجود اميدها به پيشرفت در اين زمينه، مقامات در قبرس ترك‌نشين تاكيد كرده‌اند كه موضع تركيه در مورد مساله قبرس تغييري نكرده است.
سوريه: 24 ساعت پس از آنكه بشار اسد در مجلس سوريه اعلام كرد هيچ شرطي مبني بر خروج نيروهاي تركيه از سوريه براي آغاز گفتوگو با تركيه وجود ندارد، خبرهايي مبني بر اينكه تلاش‌هاي رييس‌جمهور اردوغان براي ديدار با اسد هيچ نتيجه‌اي نداشته است، منتشر شد. ديدار اردوغان و اسد در ماه آگوست پيش‌بيني مي‌شد. حتي گفته شد كه اين ديدار مي‌تواند در بغداد برگزار شود. هنوز ديدار دو رهبر صورت نگرفته، اما ممكن است روزي اخباري مبني بر اينكه «ديدار اردوغان و اسد برگزار خواهد شد» منتشر شود، فقط زمان اين اتفاق غيرقابل پيش‌بيني است.
يكي از مهم‌ترين گام‌ها در عادي‌سازي روابط تركيه و سوريه، بازگشت آوارگان سوري به كشورشان خواهد بود. با وجود اينكه سوريه عفو اعلام كرده است، اين افراد به كشور خود بازنمي‌گردند، زيرا ادعا مي‌شود تضمين‌هاي لازم ارائه نمي‌شود و بايد تضمين‌هاي قانوني براي بازگشت پناهجويان سوري به كشورشان ايجاد شود. عناصري در تضاد با رژيم سوريه هستند. قبايلي هستند كه عليه PKK-YPG مي‌جنگند. بايد در داخل سيستم به آنها اطمينان داده شود. تركيه توصيه‌هاي خود را به هر چهار كشور ابلاغ كرد. هنوز هيچ اقدامي در سطح معاون وزير انجام نشده است.
مصر: چند سال پيش، اگر مي‌پرسيديد: «آيا اردوغان و عبدالفتاح السيسي مي‌توانند ملاقات كنند، پاسخ قطعا «نه» بود.» السيسي، رييس‌جمهوري مصر در تاريخ 4 سپتامبر به دعوت رسمي اردوغان به آنكارا سفر خواهد كرد. در جريان سفر السيسي نشست شوراي عالي راهبردي تركيه - مصر نيز برگزار خواهد شد. انتظار مي‌رود در اين نشست قراردادها و تفاهمنامه‌هاي زيادي ميان دو كشور امضا شود. پيش‌بيني مي‌شود موضوعات منطقه‌اي نظير ليبي، سودان، سومالي و در راس آن فلسطين نيز در اين ديدار مورد بررسي قرار گيرد. در حالي كه انتظار مي‌رود اردوغان و السيسي به‌طور مجزا به روابط اقتصادي بپردازند. در اين چارچوب سرمايه‌گذاري‌هاي متقابل و افزايش حجم تجاري مطرح خواهد شد. حجم تجاري روابط دو كشور به 10 ميليارد دلار رسيده و افزايش اين رقم به 15 ميليارد دلار هدف‌گذاري شده است. لذا گام‌هاي لازم براي رسيدن به اين هدف بررسي خواهد شد. همكاري در زمينه‌هاي انرژي و در راس آن گاز مايع، انرژي تجديد‌پذير و معدن، بخش سلامت، آموزش، گردشگري و صنايع دفاع مطرح خواهد شد.
عراق: قرار بود نشستي در سطح معاون وزير در بغداد برگزار شود. البته پيش از آن نظراتي از طرفين در خصوص دستور كار جلسه دريافت شده بود. تركيه پيشنهاد نشست بدون پيش‌شرط و مذاكره بدون پيش‌شرط را مطرح كرد. پس از پذيرش مفهوم مذاكره بدون پيش‌شرط از سوي چهار كشور، پيشنهاد‌هايي در خصوص دستور كار جلسه دريافت شد. زماني كه دستور جلسه بغداد مشخص شد، پيش‌شرط خروج سربازان تركيه در نظر گرفته شد. تركيه اعلام كرد كه خروج سربازان تركيه قابل مذاكره نيست و خواستار ملاقات بدون پيش‌شرط شد. توافق اوليه صورت نپذيرفت. به همين دليل نشستي كه قرار بود در بغداد برگزار شود، فعلا لغو شده است.