گفت‌و گو با فرشيد يزداني، دبير سابق شوراي برنامه‌ريزي راهبردي سازمان تامين اجتماعي:
تداوم بحران صندوق‌هاي بازنشستگي
ندا جعفري
بحران ورشكستگي صندوق‌هاي بازنشستگي در حال حاضر يكي از چالش‌هاي اساسي اقتصاد ايران است. وضعيت مالي و اقتصادي صندوق‌هاي بازنشستگي در ايران هم از منظر مديريت نظام رفاه و تامين اجتماعي و هم مديريت اقتصاد كلان به شرايط نگران‌كننده‌اي رسيده است. يكي از مهم‌ترين وجوه تمايز صندوق‌هاي بازنشستگي از ساير نهادهاي مالي و اعتباري اين است كه دارايي‌هاي صندوق‌هاي بازنشستگي پشتوانه تعهدات بلندمدت آتي آنها است. از طرفي صندوق‌ها متعهد به ارايه خدمات و ايفاي وظايف هستند اما متاسفانه دچار كسري نقدينگي انبوه شده‌اند.
هر چند هدف اصلي صندوق‌هاي بازنشستگي ايجاد امنيت درآمد براي بيمه‌شدگان در طول زندگي است اما چند سالي است كه شرايط اين صندوق‌ها رو به وخامت رفته است و كارشناسان اين حوزه معتقدند؛ در حقيقت از ۴۰سال پيش اين صندوق‌ها با فرمول‌هاي غيراقتصادي درست شده‌اند و به همين دليل در سال‌هاي آينده با چالش بزرگي در صندوق‌هاي بازنشستگي روبرو خواهيم بود.
هرچند به نظر مي‌رسد در حال حاضر حال صندوق‌هاي بازنشستگي در ايران خوب نيست، اما چاره‌انديشي پيش از زمان بحران مي‌تواند راه نجاتي هرچند با تاخير باشد اگر نظام سياسي بتواند بحران‌هاي اين حوزه را حل كند و صندوق‌هاي بازنشستگي را از اين بحران عبور دهد، مي‌توان اميدوار بود كه ضمن اصلاح و تغيير در خود، مشكلات ساير حوزه‌ها را نيز برطرف خواهد كرد.
بحران كاهش منابع و افزايش
تعهدات صندوق‌ها
فرشيد يزداني دبير سابق شوراي برنامه‌ريزي راهبردي سازمان تامين‌اجتماعي در مورد بحران كاهش منابع و افزايش تعهدات صندوق‌هاي بازنشستگي به «اعتماد» گفت: طي ۴۰ سال گذشته نظام مديريتي در صندوق‌هاي بازنشستگي همواره با هشدارها و بي‌توجهي‌ها همراه بوده و هر مديري كه مسووليت اين صندوق‌ها را برعهده گرفته است نگاهي كوتاه‌مدت را دنبال كرده تا دوره مديريت خود را به اتمام برساند و ما هم در اين مدت شاهد فساد و دعواهاي جناحي در اين صندوق‌ها بوديم.
يزداني با انتقاد از نگاه غيرحرفه‌اي به صندوق‌ها افزود: تمامي صندوق‌هاي بازنشستگي كشور با مشكلات ساختاري، مالي و مديريتي روبه‌رو هستند. حتي بعضي از اين صندوق‌ها، به آخر خط رسيده‌اند و آنچه اتفاق افتاده ورشكستگي صندوق‌هايي نظير فولاد، صندوق آينده‌ساز، صندوق صدا و سيما و حتي صندوق شهرداري و ... است كه هر روز بحران‌شان بيشتر مي‌شود و مي‌بينيم تنها صندوقي كه روي پاي خودش ايستاده صندوق تامين اجتماعي است كه البته آن هم به دليل ساز و كارهاي محكم و بودجه‌اي است كه دولت براي اين صندوق در نظر گرفته است.
افزايش بدهي دولت
به صندوق بازنشستگي تامين‌اجتماعي
او با تاكيد بر اينكه حدود ۹۰ درصد از بودجه صندوق تامين اجتماعي از سوي دولت تامين مي‌شود، خاطرنشان كرد: اگر دولت از منابع بودجه، كسري صندوق را تامين نكند، اين صندوق هم ورشكسته است با توجه به اينكه دولت نقش كارفرماي صندوق تامين اجتماعي را دارد اين صندوق سرپا مانده است در غير اين صورت اگر حمايت‌هاي دولتي و جمعي نباشد تقريبا مي‌توان گفت همه صندوق‌ها در كشور ورشكسته‌اند.
يزداني تصريح كرد: يكي از موضوع‌هاي مهمي كه مشكلات اين صندوق‌ها را تشديد كرده است، بدهي‌هايي است كه دولت و ساير بخش‌ها به آنها دارند. از آنجايي كه دولت نتوانسته سهم پرداختي‌اش را به اين صندوق‌ها به شكل مناسب و در موعد مقرر پرداخت كند، اين شرايط بدهي دولت را به‌تدريج افزايش داده كه اين خود فشار مضاعفي را به صندوق‌هاي بازنشستگي وارد كرده است.
يزداني با اشاره به ميزان تعهد دولت گفت: ميزان تعهد دولت به صندوق تامين اجتما عي براي امسال رقمي حدود ۳۸ هزار ميليارد تومان است كه اين رقم بدهي امسال دولت به اين صندوق محسوب مي‌شود. البته حجم بدهي دولت به اين صندوق در حال حاضر به ۳۲۰ هزار ميليارد تومان يعني حدود دو سوم بودجه عمومي دولت رسيده كه بايد پرداخت شود.
اين كارشناس حوزه تامين اجتماعي با اشاره به اهميت پرداخت‌ها به مستمري‌بگيران تصريح كرد: برخي مستمري‌بگيران تنها با حداقل حقوق امرار معاش مي‌كنند كه اگر يك ماه حقوق‌شان ۵ روز عقب بيفتد و به هر دليلي با تاخير پرداخت شود واقعا گرسنه مي‌مانند.
يزداني با بيان اينكه متاسفانه در دوره‌هاي مختلف شاهد نگاه سياسي و بهره‌برداري‌هاي سياسي در اين حوزه بوديم تصريح كرد: اگر واقعا اراده‌اي براي بهبود وضعيت صندوق‌ها وجود دارد نبايد طرح‌هاي تحميلي روي دوش اين صندوق گذاشته شود كه به نوعي پوشش بيمه‌اي اضافه محسوب شوند.
باري اضافه بر دوش صندوق‌ها
با ارايه طرح‌هاي تحميلي
او گفت: متاسفانه در شرايط خاص بيمه‌هاي مختلفي به صندوق‌ها تحميل شده است كه در برخي از اين موارد شاهد تقلب‌هايي هستيم به عنوان مثال؛ زماني كه بيمه قاليبافان مطرح شد همه فرش فروش‌ها براي اين بيمه اقدام كردند و تعداد قاليبافان بيمه شده بسيار محدود بودند و فرش فروش‌ها از اين سهم دولت بهره‌مند شدند يا در بخش كارگران ساختماني اكثر افرادي كه بيمه شدند اصلا كارگر ساختماني نبودند، يا در شهرستاني كه بيمه متوليان مسجد صورت گرفت ۲۰۰ متولي بيمه شده بودند در حالي كه اين شهرستان حتي ۲۰ مسجد هم ندارد.
يزداني در ادامه به مشاغل سخت و زيان‌آور اشاره كرد و افزود: در اين حوزه نيز نيازمند بررسي بيشتر هستيم زيرا تعداد مشاغل سخت و زيان‌آور بايد كمتر از اين تعداد باشد اين در حالي است كه هر روز به اسامي اين مشاغل افزوده شده است و اين فشار روي سازمان تامين اجتماعي است.
براساس اين گزارش؛ با توجه به اهميت صندوق‌هاي بازنشستگي در كشور كه معيشت ميليون‌ها سالمند در كشور به وضعيت آنها گره خورده است، همواره اين صندوق‌ها در كشور ما درگير مشكلات زيادي بوده‌اند. مشكلات حاكم بر اين صندوق‌ها، البته مربوط به عملكرد دولت فعلي يا قبلي نبوده و از خيلي پيش‌ترها، اين مشكلات وجود داشته است.
نبود سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي درست و كارآمد در اين صندوق‌ها باعث شده صندوق‌هاي بازنشستگي به مرز بحران نزديك شوند و چالش‌هاي زيادي را در حوزه‌هاي اقتصادي و اجتماعي به وجود آورند. براي اينكه صندوق تامين اجتماعي و ساير صندوق‌هاي بازنشستگي از شرايط كنوني رهايي يابند، نياز است تغييراتي در مديريت اين بخش‌ها انجام شود و نظارت بر منابع افزايش يابد و در مجموع اصلاحات به شكل ساختاري انجام شود.