بورس و نفت صادراتي
رضا زندي
جلسه كه داغ شد، صدايم بالا رفت، خودنويسم را محكم روي ميز گذاشتم و با اين مضمون گفتم: «من الان نه به عنوان خبرنگار كه به عنوان يك شهروند با شما صحبت مي‌كنم. نفت و منافع آن ملي و براي همه مردم است. همين مردم كوچه و خيابان. مردم از شما نمي‌گذرند اگر بخواهيد زير تابلوي شفاف‌سازي بورس، رانت نفتي به برخي بدهيد!» اواخر سال نود يا اوايل سال نود و يك بود، مدير وقت امور بين‌الملل جلسه‌اي براي خبرنگاران ترتيب داده بود تا عرضه نفت خام در بورس انرژي را توجيه كند! بعد از جلسه، به اتاق آقاي مدير دعوت شدم و دريافتم كه خود او نيز به مشكلات عرضه نفت خام در بورس واقف است. منتهي ناچار شده است!
مديريت امور بين‌الملل شركت ملي نفت، متولي فروش نفت خام، ميعانات گازي، فروش فرآورده و واردات بنزين و احيانا گازوييل است. از اين رو از مراكز حساس كشور به شمار مي‌آيد و طبيعتا بايد از كارشناسان و مديران خبره و به‌شدت پاكدست بهره ببرد. برگرفته از همين ويژگي‌ها بود كه امور بين‌الملل شركت ملي نفت، تنها مورد عرضه نفت خام در بورس (براي صادرات) را طوري برنامه‌ريزي كرد كه رانتي به جايي نرسد و شركت نيكو، كه صد‌در‌صد سهام آن متعلق به شركت ملي نفت است، آن محموله را بخرد. دو روز پيش آقاي جهانگيري، معاون اول دولت در مراسم روز ملي صنعت و معدن گفته است: «نفت خام ايران در بورس داخلي عرضه خواهد شد (تا) بخش خصوصي، شفاف نفت بخرد (و) صادر كند.»٭ آيا آقاي جهانگيري پرونده عرضه نفت خام در بورس متعلق به اوايل دهه نود را خوانده است؟! تاريخ ايران نشان داده است كه مردم جلوي فشار دشمن خارجي خواهند ايستاد. تحريم، دوره بسيار سختي است. اما ايراني‌ها اين سختي را تحمل خواهند كرد وقتي بدانند فشار خارجي به طمع تماميت و عزت كشور اعمال مي‌شود. مردم اما تحمل فساد و رانت را ندارند. ديگر ندارند. چرا عرضه نفت خام در بورس انرژي به قصد صادرات مشكلات اساسي دارد؟
1- به گذشته بر مي‌گردم. زماني كه قرار بود نفت خام (به قصد صادرات) در بورس انرژي عرضه شود. مي‌دانيد متقاضيان خريد نفت خام چه درخواست‌هايي داشتند؟ اولا با اين توجيه كه تحريم، هزينه فروش نفت ايران را بالا برده است، تخفيف‌هاي بسيار بالايي در قيمت نفت (به نسبت قيمت بازارهاي جهاني) طلب مي‌كردند. بعد هم مي‌خواستند در يك دوره پرداخت نامتعارف پول نفت خريداري شده را برگردانند. از همه خنده‌دار‌تر اينكه، برخي‌هاشان تمايل داشتند نفت را با دلار دولتي آن روزها و با پرداخت ريالي بخرند. فرض كنيد اين اتفاق مي‌افتاد. فقط در يك فقره، خريدار مي‌توانست پس از فروش نفت به دلار در خارج از كشور ارز آن را در بازار آزاد داخلي بفروشد و سود كلان ببرد. در صورتي كه نفت را با دلار دولتي خريده است. جدا از آن، دوره باز‌پرداخت پول نفت خريداري شده‌اش طولاني بوده و تازه آن را با تخفيف كلان هم دريافت كرده است. مدير وقت امور بين‌الملل شركت ملي نفت ايران حاضر است و مسوولان مي‌توانند پرونده دقيق اين موضوع را از زبان ايشان بشنوند. خلاصه‌اش اينكه، آش آنقدر شور شد كه نهايتا امور بين‌الملل زير بار اين بساط رانتي نرفت و عرضه نفت خام در بورس براي مقاصد صادراتي متوقف شد.
2- هر كشتي نفتكش حدود 2 ميليون بشكه ظرفيت دارد. شما، ميزان حداقل يك محموله صادراتي را 1 ميليون بشكه در نظر بگيريد. با قميت 70 دلاري، ارزش اين محموله 70 ميليون دلار مي‌شود. اين مقدار را در قيمت روز بازار آزاد ارز ضرب كنيد تا ارزش فقط يك محموله نفت خام مشخص شود. چه تعداد بخش «واقعا خصوصي» در كشور وجود دارد كه توان پرداخت اين پول را داشته باشد يا بتواند اعتبارات اسنادي معتبري براي اين ميزان پول تهيه كند! پاسخ اين سوال با خودتان. نكته بعد اينكه، بخش خصوصي كدام بازار صادراتي نفت خام را مي‌شناسد كه امور بين‌الملل شركت ملي نفت يا نيكو، توان صادرات به آنجا را ندارد؟!
3- تحريم فروش نفت ايران سه حوزه را تحت تاثير مستقيم قرار مي‌دهد؛ اول: علاوه بر شركت ملي نفت، فروش انواع نفت خام ايران تحريم است. بنابراين اصل جنس زير تحريم است نه فقط صادركننده آن. پس فرقي نمي‌كند كه شركت ملي نفت ايران آن را صادر كند يا بخش خصوصي! هر دو مشكل دارند. دوم: تحريم‌ها بر بيمه و حمل و نقل نفتكش‌ها تاثير مي‌گذارد. باز هم فرقي بين شركت ملي نفت و بخش خصوصي براي اجاره كشتي و حمل نفت نيست. تازه شركت ملي نفت به دليل در اختيار داشتن بخشي از سهام شركت ملي نفتكش، راحت‌تر مي‌تواند نفت را منتقل كند. سوم: تحريم، كانال پرداخت و انتقال پول نفت را مسدود مي‌كند. در اين بخش شايد بخش خصوصي بتواند از طريق دور زدن برخي پروتكل‌ها، چابك‌تر از شركت ملي نفت ايران حركت كند. آن هم شايد! اما اينجا مي‌توانم پيشنهاد كنم تا جست‌وجو كنيد و ببينيد آيا بوده‌اند برخي كه نفت گرفته‌اند و دشوار تسويه كرده‌اند؟! موضوع بابك زنجاني را هم كه همه مي‌دانند.
4- آنچه هم‌اكنون در بورس انرژي عرضه مي‌شود ميعانات گازي براي مصرف واحدهاي پالايشي داخلي است. شركت ملي نفت اعلام آمادگي كرده است كه براي مصرف داخلي اين واحدها، در صورت اثبات نياز واقعي، مقدار اندكي نفت از طريق بورس بفروشد.
به نظر مي‌رسد اين مساله با موضوع فروش نفت براي صادرات اشتباه گرفته شده است. فارغ از اين مسائل، همه مي‌دانيم كه جنگ اقتصادي عليه كشور آغاز شده است و همه مكلفند كه از همه ظرفيت‌هاي داخلي براي مقابله با آن بهره گيرند. منتها بايد از ماجراي دلار 4200 توماني و رانتي كه اين روزها براي عده‌اي ايجاد كرده است درس بگيريم و اجازه ندهيم اين آفت به جان نفت بيفتد. فروش نفت در آينده حتي اگر ساز و كارهاي ويژه‌اي را لازم داشته باشد همه بايد مراقبت كنند كه رانت و فساد ايجاد نكند كه فردايي هم هست. كما اينكه امروز اتفاقات ديروز را قضاوت مي‌كنيم.
٭خبرگزاري مهر