رد و بدل شدن اتهام ميان روسيه و امريكا بر سر سوريه
توطئه جديد در راه است
سارا معصومي
سوريه به زمين بازي جدي‌تري براي جدال ميان روسيه با غرب تبديل مي‌شود.در حالي كه پيشروي‌هاي ارتش سوريه همچنان ادامه دارد باز هم زمزمه‌هايي مبني بر احتمال وقوع يك حمله شيميايي در سوريه به گوش مي‌رسد. در 7سال گذشته از عمر بحران در سوريه هربار حمله شيميايي در اين كشور رخ داده انگشت‌ها به سمت دولت سوريه به عنوان مقصر نشانه رفته است اما هر بار كشورهايي مانند روسيه و ايران خواهان انجام تحقيقات مستقل بين‌المللي از محل حادثه و تعيين مقصر اصلي شده‌اند اصرارها ره به جايي نبرده است. در تازه‌ترين تحول روسيه و كشورهاي غربي يكديگر را با ايما و اشاره به تلاش براي انجام حمله شيميايي در سوريه متهم مي‌كنند. نخستين مهره اين دومينو را جان بولتون، مشاور امنيت ملي دولت ايالات متحده حركت داد. وي در گفت‌وگوهاي چند روز پيش با مقام‌هاي روسيه نسبت به توسل دولت بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه به سلاح شيميايي هشدار داده و ادعا كرد كه اگر اسد به سلاح شيميايي متوسل شود با عواقب بسيار بدي روبه‌رو خواهد شد. درحالي كه اين اظهارات جان بولتون در آن مقطع زماني توجه چنداني را به خود جلب نكرد، روز گذشته وزارت دفاع روسيه اعلام كرد كه شبه‌نظاميان سوري در حال آماده شدن براي انجام حمله‌اي شيميايي در مناطق تحت كنترل خود هستند. در بيانيه‌اي كه وزارت دفاع صادر كرده يك مقام آگاه اعلام كرده كه شورشيان سوري آماده انجام حمله شيميايي مي‌شوند. در بخش‌هاي ديگري از اين بيانيه آمده است كه 3كشور غربي آماده حمله‌اي ديگر عليه سوريه مي‌شوند و همزمان گروه‌هاي مسلح مستقر در سوريه آماده يك حمله شيميايي ديگر با هدف تامين بهانه براي اقدام نظامي عليه سوريه مي‌شوند. در متن بيانيه وزارت دفاع روسيه، انگليس رسما متهم به كمك به تروريست‌ها در آماده‌سازي اين حمله شيميايي شده است. يك منبع آگاه در وزارت دفاع روسيه در بخش‌هايي از اين بيانيه به نقل از برخي منابع محلي اعلام كرده كه چند تانكر حامل گاز كلر به يك شهر دراختيار گروه‌هاي شبه نظامي وارد شده و در مرحله بعد تانكرها به يك روستا منتقل شده‌اند.
با نگاهي به اين دو خبر منتشر شده در چند روز گذشته مي‌توان نتيجه گرفت كه وقوع حمله شيميايي در سوريه در چندهفته آتي قطعي به نظر مي‌رسد و اكنون دو طرف تلاش مي‌كنند پيش از اين حمله، عامل يا عاملان را مشخص كنند. از يك سو روسيه درباره بهانه‌جويي امريكا، فرانسه و انگليس هشدار داده و از سوي ديگر امريكا به روسيه گفته است در صورت استفاده بشار اسد از سلاح‌هاي شيميايي براي بازپس‌گيري ادلب واقع در شمالي غربي سوريه، واشنگتن آماده انجام يك حمله نظامي قوي عليه سوريه است. مقام‌هاي امريكايي مي‌گويند كه اطلاعات در اختيار آنها گوياي اين مساله است كه بشار براي بازپس‌گيري ادلب به سلاح شيميايي متوسل خواهد شد. اين خبر درحالي منتشر شده كه ارتش سوريه در تدارك يك عمليات نظامي گسترده عليه تروريست‌هاي حاضر در استان ادلب است . مسكو در حالي از هم‌اكنون زنگ خطرها براي چنين نمايشي در سوريه را به صدا درآورده است كه روسيه و سوريه مي‌گويند دولت مركزي در سوريه اصولا سلاح شيميايي در اختيار ندارد و اين سلاح‌ها را تحت نظارت سازمان‌هاي بين‌المللي يا از بين برده و يا به خارج از كشور منتقل كرده است. جدا از بيانيه وزارت دفاع روسيه، وزارت خارجه اين كشور نيز درباره هرگونه اقدام ماجراجويانه امريكا در سوريه به واشنگتن و متحدانش هشدار داد. نكته قابل توجه در تمامي موارد حملات شيميايي در سوريه اين است كه درست در مقطع زماني كه دولت و ارتش سوريه در حال پيشروي بودند و نيازي به بازي با سلاح شيميايي نداشتند اين حملات رخ داده است. رييس‌جمهور امريكا در مدت 19 ماه گذشته دو بار دستور حملات هدفمند به مواضع دولت سوريه در پاسخ به استفاده از سلاح شيميايي را صادر كرد. درحالي كه هنگام حمله امريكا به اين مواضع هنوز تحقيقات بين‌المللي براي شناسايي عامل حمله شيميايي آغاز نشده بود به نظر مي‌رسد كه ترامپ در اين حملات نيز به دنبال تخريب وجهه باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين امريكا است. اوباما زماني استفاده از سلاح شيميايي در سوريه را خط قرمز اعلام كرد اما هيچگاه پس از حملات شيميايي صورت گرفته تهديد خود را عملي نكرد.
دولت روسيه در حالي بريتانيا، فرانسه و امريكا را متهم به تلاش براي حمله‌اي ديگر به سوريه كرده است كه اين سه كشور در آوريل سال جاري در اقدامي هماهنگ در پاسخ به حمله شيميايي به دوما سوريه، مواضعي از دولت را مورد حمله قرار دادند.
خروج ايران از سوريه چرا و چگونه؟
ايران بايد از سوريه برود اما چگونه؟ اين سوالي است كه در دو سال اخير و همزمان با تغيير معادله‌هاي ميداني روي زمين در سوريه به نفع بشار اسد از سوي امريكايي‌ها، اسراييلي‌ها، مخالفان منطقه‌اي رييس‌جمهور سوريه و منتقدان حضور ايران در سوريه به كرات شنيده شده است. روسيه در اين مدت بارها و بارها از سوي اسراييلي‌ها و امريكا براي ارايه پاسخي درخور به اين پرسش تحت فشار قرار گرفته است. جان بولتون، مشاور امنيت ملي دونالد ترامپ هفت روز اخير خود را صرف بحث درباره سوريه با اسراييلي‌ها و روس‌ها كرد. ابتداي هفته گذشته بود كه خبري در فضاي مجازي پخش شد دال بر اينكه روسيه و امريكا بر سر اصل لزوم خروج ايران از سوريه با هم توافق دارند. توافق بر اصل خروج كشورهاي بيگانه نه فقط ايران از سوريه ساده‌ترين دستاورد ديدارهاي مقام‌هاي بازيگران حاضر در اين كشور است كه همچنان سوال چگونه را بي‌پاسخ رها مي‌كند. روس‌ها در اين مدت با صداي بلند اعلام كرده‌اند كه حضور ايران در سوريه به تهران و دمشق مربوط است اما گويا در پشت پرده تلاش‌هايي هم براي ساكت كردن اسراييلي‌ها انجام داده‌اند. جان بولتون پس از ديدار با مقام‌هاي روس اعلام كرد كه مسكو نيز مانند واشنگتن خواهان خروج ايراني‌ها از سوريه است اما توانايي بيرون راندن آنها را ندارد. به نظر مي‌رسد كه در نهايت هم بولتون با همين پيام از سوي روس‌ها به واشنگتن بازگشت. تنها چند روز پس از ديدار مقام‌هاي روس با مشاور امنيت ملي دولت ترامپ، سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه در گفت‌وگو با «تاس» اعلام كرد كه روسيه به حضور ايران
در سوريه كه به درخواست دمشق صورت گرفته احترام مي‌گذارد. همزمان با اين اظهارات ريابكوف، حساب توييتري سفارت روسيه در لندن نيز در توييتي نوشت: جان بولتون پيش از آنكه خواهان خروج ايراني‌ها از سوريه شود بايد دلايل قانوني حضور نظاميان امريكا در سوريه را توضيح بدهد. سرگئي ريابكوف در بخش‌هايي از مصاحبه خود با تاس درباره مساله حضور ايران در سوريه گفت: حضور ايران در سوريه به دعوت مقام‌هاي قانوني سوري صورت گرفته اما فضايي براي بحث در اين زمينه وجود دارد. ريابكوف كه اخيرا در ديدار هيات روسي با جان بولتون نيز حضور داشته در ادامه اين گفت‌وگو افزود: ما به حق ايران براي تاميت امنيت خود احترام مي‌گذاريم كه حضور در سوريه به دعوت مقام‌هاي رسمي اين كشور نيز يكي از اين حقوق است. اما اين بدان معنا نيست كه جايي براي بحث در اين زمينه باقي نمي‌ماند.
به گفته ريابكوف مساله حضور ايران در سوريه در گفت‌وگوهاي كلان‌تر ميان روسيه و امريكا درباره خاورميانه و سوريه همواره وجود داشته است. ريابكوف در اين خصوص گفت: ما در اين زمينه اختلاف‌نظرهاي بسياري با امريكايي‌ها داريم. در برخي از موارد رويكردهاي ما دقيقا در نقطه مقابل هم قرار دارد اما همزمان زمينه‌هايي براي ادامه گفت‌وگوها نيز وجود دارد.
امريكا در حالي منتقد حضور ايران در سوريه است كه واشنگتن از سال 2014 با وجود مخالفت‌هاي دولت مركزي سوريه نيروهاي خود را در خاك اين كشور مستقر كرده و البته در اين مدت هم منتقد شماره يك فعاليت‌هاي ايران و روسيه در سوريه بوده است. روسيه بارها اعلام كرده كه هرگاه امريكا خروج نيروهاي خود از سوريه را كليد بزند، مسكو آماده گفت‌وگو درباره خروج نيروهاي خارجي از سوريه خواهد بود.
رسانه اسراييلي هاآرتص در تحليلي درباره حضور ايران در سوريه به نقل از يك منبع در كاخ سفيد مي‌نويسد: بسياري حضور ايران در سوريه را تهديدي براي خود مي‌دانند اما هيچ‌كدام برنامه‌اي براي اجرايي كردن اين گزينه ندارند. در ميان بازيگراني كه خواهان خروج ايران از سوريه هستند اسراييل نقش بلندگو را برعهده گرفته است. تهران نقش مهمي در پيروزي بشار اسد ايفا مي‌كند اما به نظر مي‌رسد كه نقش روسيه در بقاي دولت سوريه كليدي‌تر است و بر همين اساس اسراييلي‌ها اميدوار هستند كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه بتواند از نفوذ خود بر ايران براي خروج از سوريه استفاده كند. البته روسيه بارها و بارها اعلام كرده كه توانايي چنين مساله‌اي را ندارد اما به هرحال حقيقت اين است كه ايراني‌ها در نقطه به نقطه سوريه حضور دارند. دولت دونالد ترامپ خروج ايران از سوريه را يكي از ده‌ها شرطي مي‌داند كه تهران بايد به آنها جامه عمل بپوشاند تا به قول وزير خارجه امريكا عادي‌سازي رابطه ميان تهران و واشنگتن كليد بخورد. «هاآرتص» به نقل از چند كارشناس مسائل خاورميانه مي‌نويسد كه مساله خروج ايران از سوريه غيرواقعي است. ايران حضور نظامي وسيعي در سوريه در اين سال‌ها داشته و اكنون نيز مي‌خواهد در پروسه بازسازي سوريه نقش مهمي را ايفا كند. يكي از كارشناسان موسسه تحقيقاتي بروكينگز در اين رابطه مي‌گويد: ميان ايران و سوريه اتحادي 30 ساله در جريان است و تصور اينكه امريكا حتي به كمك روسيه بتواند زمينه خروج ايران از سوريه را فراهم سازد اشتباه است. همزمان حسين ابيش از كارشناسان حوزه خليج فارس در واشنگتن مي‌گويد كه براي امارات متحده عربي، بحرين و عربستان سعودي كه سه رقيب منطقه‌اي ايران به حساب مي‌آيند مساله اصلي، مهار حضور ايران در سوريه است. اين سه كشور هم در نهايت خواهان خروج ايران از سوريه هستند اما اكنون به اين درك واقع‌بينانه رسيده‌اند كه تحقق كامل اين آرزو ممكن نيست.